Yardımlı meteoriti

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Yardımlı (dəqiqləşdirmə).
Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında olan nümunə

Yardımlı meteoriti və ya Ərus meteoriti — 24 noyabr 1959-cu ildə Azərbaycanın Yardımlı rayonuna düşmüş dəmir meteorit. SSRİ ərazisinə düşmüş üçüncü böyük meteoritdir.[1] Qalıqlar yaxınlıqdakı Ərus kəndində aşkar edilmişdir. Beş nümunə ilə birlikdə meteoritin ümumi çəkisi 150,29 kiloqram olaraq qiymətləndirilir.[2] Meteorit Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Geologiya İnstitutunda saxlanılır. Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının direktoru Əyyub Quliyevin sözlərinə görə, Yardımlı meteoriti Perseid yağışından gəlmiş ola bilər.[3]

Şahidlər parlaq bolidin buludların arasından cənub-qərbdən şimal-şərqə doğru uçduğunu görüblər.[2] Sıx duman olmasına baxmayaraq, düşərkən təqribən 2800 km2 sahədə yaratdığı güclü işıqlanma 5-10 saniyə davam etmişdir.[1] Ayrı-ayrı parçaların düşməsi reaktiv təyyarə və ya raketdən yaranana etdiyinə bənzəyən fit və dronla müşayiət olunurdu.[2] Meteoritin kimyəvi və fiziki xüsusiyyətlərinin tədqiqinə azərbaycanlı tədqiqatçı Mirəli Qaşqay rəhbərlik edib. Meteoritdə böyük bir Vidmanştetten strukturu[4] və anomal olaraq az miqdarda tritium mövcuddur. Oxşar tritium anomaliyaları əvvəllər digər dəmir meteoritlərində də aşkar edilmişdi.[5]

Amerika alimlərinin xahişi ilə Sovet Meteorit Komitəsi meteorit nümunələrini Kaliforniya Universitetinə, Kembric Astrofizika Rəsədxanasına və Çikaqo Universitetinin Nüvə Tədqiqatları İnstitutuna, həmçinin CERN-ə göndərib. Nümunələrdən biri Fersman Mineralogiya Muzeyində saxlanılır.[4]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 ЈАРДЫМЛЫ МЕТЕОРИТИ // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. V ҹилд: Италија—Куба. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1981. С. 80.
  2. ↑ 1 2 3 Permanent Commission of Meteorites of the International Geological Congress
  3. ↑ "В Азербайджане будут наблюдать за потоками Персеид". Exo (rus). 6 iyul 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  4. ↑ 1 2 "15-летие Народной Венгрии. Пятая годовщина Бандунгской конференции. Задачи сплошной электрификации СССР. Ярдымлинский метеорит". Российская академия наук. 2022-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-16.
  5. ↑ Fireman, E. L; DeFelice, J. "Argon 37, argon 39, and tritium in meteorites and the spatial constancy of cosmic rays". Journal of Geophysical Research. 65 (10). oktyabr 1960: 3035–3041. doi:10.1029/JZ065i010p03035.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]