Yoruboid dilləri
Ümumi məlumat
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yoruboid dilləri təxmini 14 ləhcə/dilə bölünür.Əsasən İgala mərkəzli olan dil Yoruba dili kimi çoxluq təşkil edən dilləri özündə cəmləyib.Benin,Nigeriya,Toqo dilin ərazisinə daxildir. Yoruboid termini ən çox danışılan dili Yoruba dilindən törəmişdir.Demoqrafik cəhətdən digər dillərdən İtkiri-də önəmli paya sahibdir.İtkiri dilini 600.000- 800.000 arası adam danışır.Üst dil qrupu Alt dil qrupları Edekiri və İgaladır.[1]
Quruluşu və bölünməsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]İgala dili Nigeriya mərkəzli Nigeriya ilə Benin birləşdiyi yerdə 1.8 milyon insan tərəfindən danışılan dildir.Ebirra və Edo dilləri tərəfindən qərbi Yoruboid dillərinin əsas hissəsidir.İgala həm Yoruba həmdə İtkiri diliylə çox yaxın əlaqəsi var.
İtsekirilər Nigeriyanın Niger deltası tərəfində yaşayan Yoruboid dil qrupuna aid insanlardır.Digər dillər tərəfindən öz xüsusiyyətlərinə görə fərqlənsə İgala və Yoruba dili ilə bağlantılıdır.
Bütün Yoruboid dilləri qalın səslərə malikdir.Çoxu 3 səviyyə tonuna sahibdir.Dilin sintaksisi Subyekt(Tamamlıq)+Obyekt(Mübtəda)+Xəbər olaraq qurulur.[2]
Sözlərin qarşılaşdırılması
[redaktə | mənbəni redaktə et]Dildəki rəqəmlərin qarşılaşdırılması:[3]
Söz Edekiri İgala PROTO-
YORUBOID DiliCabe Ica Idaca Ifè Yoruba '1' ɔ̀kɛ̃ ɔkɔ̃ òbú ɔ̀kɔ̃̀ óːkã íɲɛ́ *o-kp͡ã
*e-nɛ'2' mɛ̃́ʤì eɟi méʤi mêːdzì éːɟì èʤì *e-ɟi '3' mɛ̃́ta ɛta mɛ́ta mɛ́ːta ɛ́ːta ɛ̀tā *e-ta '4' mɛ̃́hɛ̃ ɛ̃ɛ̃ mírĩ mɛ́ːrɛ̃ ɛ́ːrĩ ɛ̀lɛ̀ *e-rĩ '5' mɛ́hú ɛwu mɛrú mɛ́ːrú áːrũ ɛ̀lú *e-rũ '6' mɛ̃́fà ɛfa mɛ́fà mɛ́ːfà ɛ́ːfà ɛ̀fɛ̀ *e-fa '7' méʤe ɛɟɛ méʤe méːʣe ɛ́ːɟe èbyiē *e-ɟe? '8' mɛ̃́ʤɔ ɛɟɔ mɛ́ʤɔ mɛ́ːʣɔ ɛ́ːɟɔ ɛ̀ʤɔ *e-ɟɔ '9' mɛ̃́sɛ̃́ ɛsɔ̃ mɛ́sã mɛsã́ ɛ́ːsã̀ ɛ̀lá *e-sã? '10' mɛ̃́wá ɛya maː máː ɛ́ːwǎː ɛ̀ɡwá *e-wa
Sxem
[redaktə | mənbəni redaktə et]| Proto-Yoruba | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Igala | Edekiri | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ede (Xüsusi Yoruba dili )* | Itsekiri* | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Qərbi Ede | Mokole | Şərqi Ede | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| N. Nago & Kura | Cənubqərbi Ede | Ede Shabe | Cənubşərqi Ede | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Isha & Manigri | Ede Idaasha | Ana-Ife | Yoruba dili(Nuclear Yoruba) | Ede Ije, South Nago | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yoruba dili(Yoruba - Lucumi) | Olukumi* | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ŞQY & CQY | OrtaYoruba | ŞŞY & CŞY | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Açıqlama
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ŞQY=Şimal Qərbi Yoruba
- CQY=Cənub Qərbi Yoruba
- ŞŞY=Şimal Şərqi Yoruba
- CŞY=Cənub Şərqi Yoruba
- Ede dil qrupu 85-90 % bərabərlik göstərdiyindən bu dil qrupunda danışan insanlar tərcüməçi olmadan bir birilərini rahat başa düşürlər.
- Cənub şərqi yoruba İtkiri dili ilə bənzərdirlər amma fərqli yazı stilinə sahibdilər.
- Bəzi dilçilər Olukumi dilini Yoruba dilinə bağlı olaraq götürür və ya Cənub şərqi Yoruba dilinin ləhcəsi vəya qohum dili olduğunu bildirlər.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ http://Niger%20Konqo%20dilləri%20-%20kitab http://homepages.fh-giessen.de/kausen/klassifikationen/Niger-Kongo.doc Arxivləşdirilib 2007-08-14 at the Wayback Machine
- ↑ http://Niger%20Konqo%20dilləri%20-%20kitab http://homepages.fh-giessen.de/kausen/klassifikationen/Niger-Kongo.doc Arxivləşdirilib 2007-08-14 at the Wayback Machine
- ↑ https://web.archive.org/web/20120405160941/http://lingweb.eva.mpg.de/numeral/Niger-Congo-Benue-Congo.htm