Adi daşsarmaşığı: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktə
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
 
(3 istifadəçi tərəfindən edilmiş 15 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 1: Sətir 1:
{{Takson
{{Taksoqutu
| yuxarı takson = Hedera
| adı = Adi daw sarmawigi
| ranq = növ
| şəkil =Adi daş sarmaşığı.jpg|300px|thumb|Adi_daş_sarmaşığı
| şəkil məlumat = Adi daw sarmawigi
| şəkilaltı yazı =
| aləmi = Bitkilər
| fəsilə = [[Araliya]]
| cins = [[Sarmasiq cinsi]]
| növ = '''''Hedera helix L.'''''
| latınca adı = Hedera helix L.
| mühafizə =
| hissənin adı =
| hissənin mətni =
| vikianbar =
| vikinövlər =
| ütmx =
| mbmm =
}}
}}


'''{{latb|Hedera helix}}''' ({{dil-la|Hedera helix}}) — {{lataz|Plantae|no}} aləminin {{lataz|Apiales|no}} dəstəsinin {{lataz|Araliaceae|no}} fəsiləsinin {{lataz|Hedera}} cinsinə aid bitki növü.
==Ümumi yayılması:==
Avropa ölkələri Rusiyanın Avropa hissəsi, Kalinin¬qrad vilayəti, Baltikyanı ölkələr, Belarus, Ukrayna, Gürcüstan, Ermənistan, Kiçik Asiya və Şimali Amerikada təbii arealı vardır.


== Azərbaycanda yayılması: ==
== Təbii yayılması ==
Təbii halda Qərbi Avropada meşələrdə bitir.
Lənkəran, Astara, Quba, Qusar rayоnları ərazilərində təbii halda yayılmışdır.


== Statusu: ==
== Botaniki təsviri ==
Hündürlüyü 25 m-ə çatır. Həmişəyaşıl sarmaşan bitkidir. Yarpaqları növbəli düzülüşlü, sadə və ya mürəkkəb olub, qalın dərivaridir, tünd-yaşıl və parlaqdır. Birillik zoğlarda olan yarpaqlar beşdilimlidir, yaşlı yarpaqları isə bütövdür. Çiçəkləri qalxanvari çətirdə, başlıqda və ya salxımda yerləşir, beş üzvlüdür, ləçəkləri beşdir, meyvəsi giləmeyvədir. Payızda çiçəkləyir. Uc qələmləri ilə və ya zoğlarla çoxaldılır.
Azərbaycanın nadir bitkilərindəndir. NE.


== Bitdiyi yer: ==
== Ekologiyası ==
İsti yay günlərində tor gənəsi və yastıca ilə yoluxur, nəmişliyin çoxluğundan yarpaqlarda qara xallar əmələ gəlir. pH təxminən 6 nisbətdə olmalıdır; işıqlı yerdə əkmək lazımdır, ancaq düz düşən günəş şüalarından qorunmalıdır. Qışda 10°C temperatura davam gətirir.
Əsasən kölgəli meşələrdə rast gəlinir.


== Təbii ehtiyatı: ==
== Azərbaycanda yayılması ==
Abşeronda, Alazanda, Murovdağda, Ağrıçayda, Cənub zonasında, Gəncədə, Zaqatalada, Naxçıvanda aşağı yaruslarda bitir.
Azərbaycanda təbii ehtiyatı çox deyildir.


== İstifadəsi ==
== Biоlоji хüsusiyyətləri: ==
Abşeronda yaşıllaşdırmada, canlı çəpərlərin salınmasında istifadə olunur. Aşağıdakı sortları məlumdur: Qrin Ripl (Green Ripple') zoğlarının uzunluğu 5 m-ə qədər olan yaşıl sortdur. Kanar sarmaşığı (Hedera canariensis) iri, uzunluğu 20 sm-ə qədər olan, tünd-qırmızı saplaqlı yavaş böyüyən növdür. Qlöar de Marenqo (Gloire de Marengo) tünd yaşıl yarpaqlarında ağ xalı olan, çox yayılmış sortdur. Qoldxeld (Goldchild) yaşıl yarpaqları sarı haşiyəlidir.
Adi daşsarmaşığı həmişəyaşıl lian olub 20 m yük¬səkliyə qalxa bilir. Kölgəyədavamlıdır, mezofitdir. Əsasən fıstıq meş¬ələrində yayılmışdır. Yarpaqları növbəli düzülüşlü, sadə və ya mürək¬kəb olub, qalın dərivarıdır. Bitkinin yarpaqları tünd-yaşıl və parlaqdır. Birillik zoğlarda olan yarpaqlar beşdilimlidir, yaşlı yarpaqları isə bütöv¬dür. Çiçəkləri qalxanvarı çətirdə, başlıqda və ya salxımda yerləşir və beş üzvlüdür. Çiçəkdə ləçəklər beş dənədir, meyvəsi giləmeyvədir. Payızda çiçəkləyir.


== Çохalması: ==
== Sinonimləri ==
* {{sinl|Hedera arborea|Garsault [Invalid]}}
Generativ və əsasən vegetativ yolla çoxalır.
* {{sinl|Hedera arborea|Carrière [Illegitimate]}}

** {{sinl|Hedera arborea var. variegata|Hibberd}}
== Təbii ehtiyatının dəyişilməsi səbəbləri: ==
* {{sinl|Hedera aurantiaca|(Hibberd) Carrière}}
Başlıca оlaraq insan fəaliy¬yətidir.
* {{sinl|Hedera baccifera|G.Nicholson}}

* {{sinl|Hedera chrysophylla|(Hibberd) Carrière}}
== Becərilməsi:==
* {{sinl|Hedera combwoodiana|Carrière}}
Mədəni halda park və bağçalarda rast gəlinir.
* {{sinl|Hedera communis|Gray}}

** {{sinl|Hedera communis var. sterilis|Gray}}
== Qəbul edilmiş qоruma tədbirləri: ==
* {{sinl|Hedera conglomerata|(G.Nicholson) Carrière}}
Bəzi Milli Park və Dövlət qoruqlarında qorunur.
* {{sinl|Hedera cordata|Carrière}}

* {{sinl|Hedera cordifolia|G.Nicholson}}
== Zəruri qоruma tədbirləri: ==
* {{sinl|Hedera digitata|G.Nicholson}}
Azərbaycanın “Qırmızı Kitab”ına salınması tövsiyə edilir.
* {{sinl|Hedera diversifolia|Stokes}}

* {{sinl|Hedera donerailensis|K.Koch}}
== Mənbə ==
* {{sinl|Hedera elegantissima|G.Nicholson}}
*Деревья и кустарники СССР. т.5. 1960;
* {{sinl|Hedera floribunda|Sennen [Illegitimate]}}
*Флора Азербайджана. т.6. 1955;
* {{sinl|Hedera glimii|G.Nicholson}}
*Azərbaycanın ağac və kolları. III cild. 1970;
* {{sinl|Hedera gracilis|(Hibberd) Carrière}}
*Azərbaycan florasının konspekti. I-III cildlər. 2005; 2006; 2008;
* {{sinl|Hedera grandifolia|G.Nicholson}}
*Azər¬baycanın nadir və nəsli kəsilməkdə olan oduncaqlı bitkilərinin in situ və ex situ şəraitində bioekoloji xüsusiyyətlərinin reproduksiyasının, repro¬duk¬siyasının və repatriasiyasının elmi əsasları. b.e.d. alimlik dərəcəsi almaq üçün dissertasiya. Bakı. 2011.
* {{sinl|Hedera helix|f. arborea (Garsault) Schelle}}

** {{sinl|Hedera helix var. arborescens|Lodd. ex Loudon}}
== Məlumat mənbələri ==
** {{sinl|Hedera helix var. aurantiaca|Hibberd}}
"Azərbaycanın Nadir Ağac və kol bitkiləri" kitabında<ref>"Azərbaycanın Nadir Ağac və kol bitkiləri", Bakı: "Elm", 2014, 380 səh.</ref> Azərbaycan florasında təbii halda yayılmış 42 fəsilə 71 cinsə aid 198 növ nadir və nəsli kəsilməkdə olan ağac və kol bitkiləri haqda məlumat verilmişdir. Əsər ərsəyə gəlməmişdən öncə coxillik ekispedisiyalar, ezamiyyələr və təqdimatlar nəticəsində təqdiqat materiallarına aid növlərin təbii yayıldıqları areallarda monitorinqlər aparılmış və populyasiyalarda fərdlərin yayılışı öyrənilmişdir. Aparılan birbaşa müşahidələr nəticəsində məlum olmuşdur ki, kitabda verilən növlərin əksəriyyətinin arealları əvvəlki illərə nisbətən cox kicilmiş və bəzilərinin genefondu təhlükə ilə üz- üzə gəlmişdir. Bu baxımdan öyrənilən bitkilərin areallarının kicilmə səbəbi öyrənilmiş, həmin bitkilərin ƏMBMİ- nın (İUCN) 3.1 versiyasına əsasən onların təhlükə meyarları müəyyən edilmişdirşdir. Bundan əlavə kitabda verilmiş növlərin arealları, bioloji xüsusiyyətləri, ehtiyatı, təbii ehtiyatın dəyişmə səbəbləri və qoruma tədbirləri haqda məlumatlar verilmişdir.Əsərdə Azərbaycanın “Qırmızı kitabı”na salınması tövsiyyə edilmişdir. Fikrimizə oxuculara təqdim olunan bu kitab, az da olsa vətəndaşlarımıza ölkəmizdə ekoloji tarzlığın saxlanılması və nadir incilərimizin tanınması və mühafizə edilməsi baxımdan öz töhvəsini verəcək və marifləndirəcəkdir.
** {{sinl|Hedera helix var. aurea|Hibberd}}
* {{sinl|Hedera helix|f. aureovariegata (Weston) P.D.Sell}}
** {{sinl|Hedera helix var. aureovariegata|Weston}}
* {{sinl|Hedera helix|f. baltica (Rehder) Rehder}}
** {{sinl|Hedera helix var. baltica|Rehder}}
* {{sinl|Hedera helix|f. cavendishii (Paul) Tobler}}
** {{sinl|Hedera helix var. cavendishii|Paul}}
** {{sinl|Hedera helix var. chrysophylla|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. conglomerata|G.Nicholson}}
* {{sinl|Hedera helix|f. conglomerata (G.Nicholson) Tobler}}
** {{sinl|Hedera helix var. corrugata|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. crenata|Hibberd}}
* {{sinl|Hedera helix|f. cullisii Tobler}}
** {{sinl|Hedera helix var. dealbata|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. deltoidea|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. digitata|Bosse}}
* {{sinl|Hedera helix|f. discolor (Hibberd) Tobler}}
** {{sinl|Hedera helix var. discolor|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. erecta|A.E.Schulze}}
** {{sinl|Hedera helix var. europaea|Voss}}
** {{sinl|Hedera helix var. glymii|Paul}}
* {{sinl|Hedera helix|f. glymii (Paul) Tobler}}
** {{sinl|Hedera helix var. gracilis|Hibberd}}
* {{sinl|Hedera helix|f. helix}}
** {{sinl|Hedera helix var. helvetica|Lawr.}}
** {{sinl|Hedera helix var. hodgensii|Moore & More}}
* {{sinl|Hedera helix|f. irica P.D.Sell}}
** {{sinl|Hedera helix var. leucocarpa|Seem.}}
** {{sinl|Hedera helix var. lobatomajor|G.H.M.Lawr.}}
* {{sinl|Hedera helix|f. lobatomajor (G.H.M.Lawr.) P.D.Sell}}
** {{sinl|Hedera helix var. lucida|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. luteola|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. marmorata|G.Nicholson}}
* {{sinl|Hedera helix|f. marmorata (G.Nicholson) Tobler}}
** {{sinl|Hedera helix var. meagheri|A.E.Schulze}}
** {{sinl|Hedera helix var. melanocarpa|Seem.}}
** {{sinl|Hedera helix var. minima|Hibberd}}
* {{sinl|Hedera helix|f. minima (Hibberd) Tobler}}
** {{sinl|Hedera helix var. palmata|Paul}}
** {{sinl|Hedera helix var. palmatoaurea|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. pedata|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. pennsylvanica|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. scutifolia|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. sublutea|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. succinata|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. sulphurea|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. tortuosa|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. tricolor|Rehder}}
** {{sinl|Hedera helix var. triloba|Hibberd}}
** {{sinl|Hedera helix var. variegata|(Hibberd) G.Nicholson}}
** {{sinl|Hedera helix var. walthamensis|Paul}}
* {{sinl|Hedera humirepens|Röhl.}}
* {{sinl|Hedera latifolia|G.Nicholson [Invalid]}}
* {{sinl|Hedera lobata|Gilib. [Invalid]}}
* {{sinl|Hedera marginata|G.Nicholson}}
* {{sinl|Hedera minor|G.Nicholson}}
* {{sinl|Hedera palmata|(Paul) Carrière}}
* {{sinl|Hedera pennsylvanica|G.Nicholson}}
* {{sinl|Hedera poetica|Salisb. [Illegitimate]}}
* {{sinl|Hedera purpurea|Carrière}}
* {{sinl|Hedera willsiana|G.Nicholson}}


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
{{İstinad siyahısı}}


== Həmçinin bax ==
*[[Tofiq Məmmədov (botanik)|Tofiq Məmmədov]], Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. "Azərbaycanın Nadir Ağac və kol bitkiləri", Bakı: "Elm", 2014, 380 səh.
{{Taksonbar}}

[[Kateqoriya:Qırmızı kitab siyahısında az qayğı tələb edən növlər]]
[[Kateqoriya:Podokarp]]
[[Kateqoriya:Dekorativ ağaclar]]
[[Kateqoriya:Avstraliya ağacları]]
[[Kateqoriya: Azərbaycan florası]]
[[Kateqoriya: Dendrologiya]]

Səhifəsinin 18:56, 25 fevral 2023 tarixinə olan son versiyası

Adi daşsarmaşığı
Elmi təsnifat
Domen:
Eukariotlar
Klad:
Diaphoretickes
Ranqsız:
Arxeplastidlər
Aləm:
Bitkilər
Klad:
Streptofitlər
Klad:
Embryophytes
Klad:
Polysporangiophytes
Klad:
Tracheophytes
Klad:
Toxumlu bitkilər
Klad:
Çiçəkli bitkilər
Klad:
Eudicots
Klad:
Core eudicots
Klad:
Superasterids
Klad:
Asterids
Klad:
Campanulids
Dəstə:
Çətirçiçəklilər
Fəsilə:
Araliyakimilər
Yarımfəsilə:
Araliyalar
Cins:
Daşsarmaşığı
Növ:
Adi daşsarmaşığı
Beynəlxalq elmi adı

Adi daşsarmaşığı (lat. Hedera helix) — bitkilər aləminin çətirçiçəklilər dəstəsinin araliyakimilər fəsiləsinin daşsarmaşığı cinsinə aid bitki növü.

Təbii yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təbii halda Qərbi Avropada meşələrdə bitir.

Botaniki təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hündürlüyü 25 m-ə çatır. Həmişəyaşıl sarmaşan bitkidir. Yarpaqları növbəli düzülüşlü, sadə və ya mürəkkəb olub, qalın dərivaridir, tünd-yaşıl və parlaqdır. Birillik zoğlarda olan yarpaqlar beşdilimlidir, yaşlı yarpaqları isə bütövdür. Çiçəkləri qalxanvari çətirdə, başlıqda və ya salxımda yerləşir, beş üzvlüdür, ləçəkləri beşdir, meyvəsi giləmeyvədir. Payızda çiçəkləyir. Uc qələmləri ilə və ya zoğlarla çoxaldılır.

Ekologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

İsti yay günlərində tor gənəsi və yastıca ilə yoluxur, nəmişliyin çoxluğundan yarpaqlarda qara xallar əmələ gəlir. pH təxminən 6 nisbətdə olmalıdır; işıqlı yerdə əkmək lazımdır, ancaq düz düşən günəş şüalarından qorunmalıdır. Qışda 10°C temperatura davam gətirir.

Azərbaycanda yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Abşeronda, Alazanda, Murovdağda, Ağrıçayda, Cənub zonasında, Gəncədə, Zaqatalada, Naxçıvanda aşağı yaruslarda bitir.

İstifadəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Abşeronda yaşıllaşdırmada, canlı çəpərlərin salınmasında istifadə olunur. Aşağıdakı sortları məlumdur: Qrin Ripl (Green Ripple') zoğlarının uzunluğu 5 m-ə qədər olan yaşıl sortdur. Kanar sarmaşığı (Hedera canariensis) iri, uzunluğu 20 sm-ə qədər olan, tünd-qırmızı saplaqlı yavaş böyüyən növdür. Qlöar de Marenqo (Gloire de Marengo) tünd yaşıl yarpaqlarında ağ xalı olan, çox yayılmış sortdur. Qoldxeld (Goldchild) yaşıl yarpaqları sarı haşiyəlidir.

Sinonimləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Hedera arborea Garsault [Invalid]
  • Hedera arborea Carrière [Illegitimate]
    • Hedera arborea var. variegata Hibberd
  • Hedera aurantiaca (Hibberd) Carrière
  • Hedera baccifera G.Nicholson
  • Hedera chrysophylla (Hibberd) Carrière
  • Hedera combwoodiana Carrière
  • Hedera communis Gray
    • Hedera communis var. sterilis Gray
  • Hedera conglomerata (G.Nicholson) Carrière
  • Hedera cordata Carrière
  • Hedera cordifolia G.Nicholson
  • Hedera digitata G.Nicholson
  • Hedera diversifolia Stokes
  • Hedera donerailensis K.Koch
  • Hedera elegantissima G.Nicholson
  • Hedera floribunda Sennen [Illegitimate]
  • Hedera glimii G.Nicholson
  • Hedera gracilis (Hibberd) Carrière
  • Hedera grandifolia G.Nicholson
  • Hedera helix f. arborea (Garsault) Schelle
    • Hedera helix var. arborescens Lodd. ex Loudon
    • Hedera helix var. aurantiaca Hibberd
    • Hedera helix var. aurea Hibberd
  • Hedera helix f. aureovariegata (Weston) P.D.Sell
    • Hedera helix var. aureovariegata Weston
  • Hedera helix f. baltica (Rehder) Rehder
    • Hedera helix var. baltica Rehder
  • Hedera helix f. cavendishii (Paul) Tobler
  • Hedera helix f. conglomerata (G.Nicholson) Tobler
    • Hedera helix var. corrugata Hibberd
    • Hedera helix var. crenata Hibberd
  • Hedera helix f. cullisii Tobler
    • Hedera helix var. dealbata Hibberd
    • Hedera helix var. deltoidea Hibberd
    • Hedera helix var. digitata Bosse
  • Hedera helix f. discolor (Hibberd) Tobler
    • Hedera helix var. discolor Hibberd
    • Hedera helix var. erecta A.E.Schulze
    • Hedera helix var. europaea Voss
    • Hedera helix var. glymii Paul
  • Hedera helix f. glymii (Paul) Tobler
    • Hedera helix var. gracilis Hibberd
  • Hedera helix f. helix
    • Hedera helix var. helvetica Lawr.
    • Hedera helix var. hodgensii Moore & More
  • Hedera helix f. irica P.D.Sell
    • Hedera helix var. leucocarpa Seem.
    • Hedera helix var. lobatomajor G.H.M.Lawr.
  • Hedera helix f. lobatomajor (G.H.M.Lawr.) P.D.Sell
    • Hedera helix var. lucida Hibberd
    • Hedera helix var. luteola Hibberd
    • Hedera helix var. marmorata G.Nicholson
  • Hedera helix f. marmorata (G.Nicholson) Tobler
    • Hedera helix var. meagheri A.E.Schulze
    • Hedera helix var. melanocarpa Seem.
    • Hedera helix var. minima Hibberd
  • Hedera helix f. minima (Hibberd) Tobler
    • Hedera helix var. palmata Paul
    • Hedera helix var. palmatoaurea Hibberd
    • Hedera helix var. pedata Hibberd
    • Hedera helix var. pennsylvanica Hibberd
    • Hedera helix var. scutifolia Hibberd
    • Hedera helix var. sublutea Hibberd
    • Hedera helix var. succinata Hibberd
    • Hedera helix var. sulphurea Hibberd
    • Hedera helix var. tortuosa Hibberd
    • Hedera helix var. tricolor Rehder
    • Hedera helix var. triloba Hibberd
    • Hedera helix var. variegata (Hibberd) G.Nicholson
    • Hedera helix var. walthamensis Paul
  • Hedera humirepens Röhl.
  • Hedera latifolia G.Nicholson [Invalid]
  • Hedera lobata Gilib. [Invalid]
  • Hedera marginata G.Nicholson
  • Hedera minor G.Nicholson
  • Hedera palmata (Paul) Carrière
  • Hedera pennsylvanica G.Nicholson
  • Hedera poetica Salisb. [Illegitimate]
  • Hedera purpurea Carrière
  • Hedera willsiana G.Nicholson

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 202.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Adi_daşsarmaşığı&oldid=6902099"