Sabun: Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
| (12 istifadəçi tərəfindən edilmiş 24 dəyişiklik göstərilmir) | |||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
{{Qaralama}}[[ |
{{Qaralama}}[[Fayl:Decorative Soaps.jpg|thumb|right|300px|Dekorativ sabun toplanması, ki, adətən, onlara [[otel]]lərdə rast gəlmək olar]] |
||
[[ |
[[Fayl:Sodium stearate v2.svg|thumb|right|300px|Natrium stearat kimyəvi strukturunun iki ekvivalent şəkili, tipik bir sabun]] |
||
'''Sabun''' — ali karbon turşularının natrium və kalium duzlarıdır. Natrium duzları bərk sabun, kalium duzları isə maye sabun əmələ gətirir. |
|||
Kimyada, sabun [[yağ turşusu]]nun [[Duzlar|duz]]udur.<ref>[[IUPAC]]. "[http://goldbook.iupac.org/S05721.html ''IUPAC Gold Book – soap''] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150701064228/http://goldbook.iupac.org/S05721.html |date=2015-07-01 }}" ''Compendium of Chemical Terminology'', 2nd ed. (the "Gold Book"). Compiled by A. D. McNaught and A. Wilkinson. Blackwell Scientific Publications, Oxford (1997). XML on-line corrected version: created by M. Nic, J. Jirat, B. Kosata; updates compiled by A. Jenkins. ISBN 0-9678550-9-8. {{doi|10.1351/goldbook}}. Accessed 2010-08-09</ref> Sabunlar qalıb ya da maye şəklində əsasən yumaq, hamam etmə və təmizləmə üçün [[surfektant]] kimi istifadə olunur və həm də tekstil əyirməsində istifadə olunur və yağlayıcı maddələrində mühüm komponentlərindəndir. |
|||
[[Fayl:FranzKernseife.jpg|thumb|right|180px|Məişət sabunu]] |
|||
== Alınması == |
|||
Əvvəllər sabun hidrogenləşdirilmiş bitki yağlarının və heyvan mənşəli piylərin qələvi və ya sodanın iştirakı ilə hidrolizindən alınırdı. Ona görə də yağların qələvi iştirakında hidrolizi sabunlaşma adlanır. Hazırda sabun istehsalında lazım olan karbon turşuları neft parafinlərini (alkanları) oksidləşdirməklə alınır. |
|||
==Sözün mənşəyi== |
==Sözün mənşəyi== |
||
[[Azərbaycan dili]] |
[[Azərbaycan dili]]ndə işlənən "Sabun" sözünün [[Avropa dilləri]]ndən gəldiyi bilinir. [[Latın dili]]ndə ''sāpō'', qədim [[İngilis dili]]ndə ''sāpe''; Qədim Yuxarı [[German dilləri|German dili]]ndə ''seipfa'', qədim [[Fransız dili]]ndə ''savon'' kimi bilinir. |
||
== Kimyəvi tərkibi == |
== Kimyəvi tərkibi == |
||
Sabunun ümumi [[kimyəvi formul]]< |
Sabunun ümumi [[kimyəvi formul]]u C<sub>17</sub>H<sub>35</sub>OOM şəklindədir. Bu formul qəlib sabunda C<sub>17</sub>H<sub>35</sub>OONa, maye sabunda isə C17<sub>Subscript text</sub>H<sub>35</sub>OOK kimidir. Həmçinin bəzi sabunlara parfüm kimi [[Ftalatlar|ftalat]] adlanan kimyəvi maddələr və s. qatılır. |
||
Sabunun kimyəvi tərkibindən çox şey asılıdır |
|||
Məişətdə və istehsalatda sabun əvəzinə sintetik yuyucu vasitələrdən də, məsələn, yuyucu tozlardan istifadə olunur. Sintetik yuycu vasitələrin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, onlar cod suda yuyucu təsirini itirmir. |
|||
Sabun lap qədim zamanlardan heyvani yağlar və bitki küllərindən hazırlanıb. Həmin ənənənin əsasının Britaniyada yaşayan Ker tayfalarının qoyduğu deyilir. |
|||
İsveçrənin Ekoloji İnjinerinq institutunun (Sürix şəhəri) tədqiqatçıları aydınlaşdırmağı qərara alıblar: hansı sabun ətraf mühit üçün daha az təhlükəlidir – bərk və ya maye? Biz əlimizi yarım dəqiqə yuduqda orta hesabla 0,35 qram bərk sabun və 2,3 qram maye sabun (bir dəfə sıxdıqda içərisində maye sabun olan flakondan məhz həmin miqdarda maye sabun çıxır) istifadə edirik. Resursların sərfi baxımından necədir? Sadə sabuna kağız örtük, maye sabuna plastik butulka lazımdır. Kağızın maklatura kimi toplanması işi qurulub. Plastik butulkalar isə emal olunmada zibilxanaya daxil olur və ya yandırılır. Amma bərk sabun ilə əli yuduqda 30% artıq su istifadə olunur, çünki onu həll etmək lazımdır. Adi sabun yağ turşularının natrium duzundan ibarətdir, maye sabunlar sintetik səthi aktiv maddələrdən ibarətdir və təbiət üçün daha təhlükəlidir. Maye sabunların düşdüyü tullantı sularının təmizlənməsi çətin və baha olacaq. Əlavə olaraq maye sabunda sintetik aromatizatorlar və digər əlavələr çoxdur, beləliklə, ümumilikdə bir kiloqram maye sabun sintezi üçün atmosferə atılan CO2-nin miqdarı bərk sabunun eyni miqdarının istehsalı zamanı atılandan 10 dəfə çoxdur. Bərk sabunu daşımaq maye sabunu daşımaqdan asan və ucuzdur və yolda itki azdır. Ancaq maye sabun neftdən hazırlanır ki, onun çıxarılması az yer tutur və yağlı bitkilərin və heyvan yetişdirilməsi zamanı əmələ gələn tullantıdan az tullantı əmələ gəlir. |
|||
NKPI.AZ AZƏRTAC-a istinadla xəbər verir ki, ilk sabunlar heyvan yağları ilə müxtəlif maddələrin qarışığından əldə olunub. Sabun həyatımızda təmizliyin böyük bir parçası olan kimyəvi məhsuldur. O yağ turşusunun duzundan alınır. İstehsal prosesində yağın miqdarının nizamlanması vacibdir, əks təqdirdə dəriyə ziyanlı təsiri dəyə bilər. |
|||
Nəticə: demək olar ki, bütün nisbətlərdə sabun kəsikləri ekologiya baxımından maye sabuna nəzərən daha əlverişlidir. Əgər siz bununla belə, maye sabuna üstünlük versəniz, iri həcmli qablarda almağa üstünlük verin (5 litrə qədər olur) və istifadə etdikcə onu eyni kiçik plastik qaba tökün.{{qaralama}} |
|||
Müasir sabunlar müxtəlif tərkibdə istehsal olunur. Hazırda antibakterioloji və bitki mənşəli sabunlar isə daha çox istifadə edilir. |
|||
== İstinadlar == |
|||
Normal dəri üzərində ölü dəri hüceyrələri, qurumuş tər, müxtəlif bakteriyalar, yağlı ifrazatlar və toz var. Sabunun əsas xüsusiyyətləri isə mexaniki olaraq dəri üzərində onların təmizlənməsini təmin etməkdir. Mütəxəssislər bildirirlər ki, sabun alarkən mütləq onun kimyəvi tərkibinə diqqət yetirmək lazımdır. 72 faizli məişət sabunu tərkib etibarı ilə daha zərərsizdir. Dərini gənc və təravətli saxlamaq istəyənlər həftədə iki dəfə həmin sabunla əl-üzlərini yumalıdırlar. Məişət sabunu üz dərisini müxtəlif bakteriya və göbələklərdən təmizləməyə də qadirdir. |
|||
{{İstinad siyahısı}} |
|||
Sabun alarkən onun saxlanma şəraiti, istehsal tarixi və istifadə müddətinə də fikir vermək lazımdır. Sabunun saxlama müddəti nə qədər çoxdursa, onun ətri daha zərif, köpüyü daha çox olur və dəriyə qıcıqlanma vermir.{{qaralama}} |
|||
1. Наука и жизнь. 2020, №10. |
|||
2. NKPİ.az 2021-02-11 |
|||
== İstinadlar == |
== İstinadlar == |
||
| Sətir 20: | Sətir 25: | ||
{{Vikianbar kateqoriyası|Soap}} |
{{Vikianbar kateqoriyası|Soap}} |
||
[http://www.thefreedictionary.com/soap 2.http://www.hefreedictionary.com/soap] |
[http://www.thefreedictionary.com/soap 2.http://www.hefreedictionary.com/soap] |
||
nkpi.az 2019-04-14 |
|||
<references /> |
<references /> |
||
== Mənbə == |
|||
* Мыло (стб. 989—1000). Мыло для бритья (стб. 1000—1001). Мыло для мытья головы (стб. 1001—1002). Мыло медицинское (стб. 1002). Мыло туалетное твёрдое (стб. 1003—1007). Мыло хозяйственное (стб. 1007—1009) // Товарный словарь. Том 5 / Гл. ред. И.А. Пугачёв. — М.: Госторгиздат, 1958. |
|||
* Мыло // Краткая энциклопедия домашнего хозяйства. Том 1. — М.: Большая советская энциклопедия, 1959. — С. 358—359. |
|||
* Мыла // Большая российская энциклопедия. Том 21. — М., 2012. — С. 547—549. |
|||
* Мыла // Химическая энциклопедия. В 5 т. Том 3 / Гл. ред. И.Л. Кнунянц. — М.: Советская энциклопедия, 1992. — С. 155—156. |
|||
* Образцов П.А. Мыльная опера // Наука и жизнь. — 2012. — № 2. — С. 90—92. |
|||
* Хлопин Г.В. Мыло // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907 |
|||
[[Kateqoriya:Duzlar]] |
[[Kateqoriya:Duzlar]] |
||
[[Kateqoriya:Sabunlar]] |
[[Kateqoriya:Sabunlar]] |
||
| ⚫ | |||
[[Kateqoriya:Kimya]] |
[[Kateqoriya:Kimya]] |
||
| ⚫ | |||
Səhifəsinin 20:06, 1 avqust 2023 tarixinə olan son versiyası
 | Bu məqalə qaralama halındadır. |
Sabun — ali karbon turşularının natrium və kalium duzlarıdır. Natrium duzları bərk sabun, kalium duzları isə maye sabun əmələ gətirir.
Kimyada, sabun yağ turşusunun duzudur.[1] Sabunlar qalıb ya da maye şəklində əsasən yumaq, hamam etmə və təmizləmə üçün surfektant kimi istifadə olunur və həm də tekstil əyirməsində istifadə olunur və yağlayıcı maddələrində mühüm komponentlərindəndir.
Alınması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əvvəllər sabun hidrogenləşdirilmiş bitki yağlarının və heyvan mənşəli piylərin qələvi və ya sodanın iştirakı ilə hidrolizindən alınırdı. Ona görə də yağların qələvi iştirakında hidrolizi sabunlaşma adlanır. Hazırda sabun istehsalında lazım olan karbon turşuları neft parafinlərini (alkanları) oksidləşdirməklə alınır.
Sözün mənşəyi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Azərbaycan dilində işlənən "Sabun" sözünün Avropa dillərindən gəldiyi bilinir. Latın dilində sāpō, qədim İngilis dilində sāpe; Qədim Yuxarı German dilində seipfa, qədim Fransız dilində savon kimi bilinir.
Kimyəvi tərkibi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sabunun ümumi kimyəvi formulu C17H35OOM şəklindədir. Bu formul qəlib sabunda C17H35OONa, maye sabunda isə C17Subscript textH35OOK kimidir. Həmçinin bəzi sabunlara parfüm kimi ftalat adlanan kimyəvi maddələr və s. qatılır.
Məişətdə və istehsalatda sabun əvəzinə sintetik yuyucu vasitələrdən də, məsələn, yuyucu tozlardan istifadə olunur. Sintetik yuycu vasitələrin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, onlar cod suda yuyucu təsirini itirmir. İsveçrənin Ekoloji İnjinerinq institutunun (Sürix şəhəri) tədqiqatçıları aydınlaşdırmağı qərara alıblar: hansı sabun ətraf mühit üçün daha az təhlükəlidir – bərk və ya maye? Biz əlimizi yarım dəqiqə yuduqda orta hesabla 0,35 qram bərk sabun və 2,3 qram maye sabun (bir dəfə sıxdıqda içərisində maye sabun olan flakondan məhz həmin miqdarda maye sabun çıxır) istifadə edirik. Resursların sərfi baxımından necədir? Sadə sabuna kağız örtük, maye sabuna plastik butulka lazımdır. Kağızın maklatura kimi toplanması işi qurulub. Plastik butulkalar isə emal olunmada zibilxanaya daxil olur və ya yandırılır. Amma bərk sabun ilə əli yuduqda 30% artıq su istifadə olunur, çünki onu həll etmək lazımdır. Adi sabun yağ turşularının natrium duzundan ibarətdir, maye sabunlar sintetik səthi aktiv maddələrdən ibarətdir və təbiət üçün daha təhlükəlidir. Maye sabunların düşdüyü tullantı sularının təmizlənməsi çətin və baha olacaq. Əlavə olaraq maye sabunda sintetik aromatizatorlar və digər əlavələr çoxdur, beləliklə, ümumilikdə bir kiloqram maye sabun sintezi üçün atmosferə atılan CO2-nin miqdarı bərk sabunun eyni miqdarının istehsalı zamanı atılandan 10 dəfə çoxdur. Bərk sabunu daşımaq maye sabunu daşımaqdan asan və ucuzdur və yolda itki azdır. Ancaq maye sabun neftdən hazırlanır ki, onun çıxarılması az yer tutur və yağlı bitkilərin və heyvan yetişdirilməsi zamanı əmələ gələn tullantıdan az tullantı əmələ gəlir.
Nəticə: demək olar ki, bütün nisbətlərdə sabun kəsikləri ekologiya baxımından maye sabuna nəzərən daha əlverişlidir. Əgər siz bununla belə, maye sabuna üstünlük versəniz, iri həcmli qablarda almağa üstünlük verin (5 litrə qədər olur) və istifadə etdikcə onu eyni kiçik plastik qaba tökün.
| Bu məqalə qaralama halındadır. |
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ IUPAC. "IUPAC Gold Book – soap Arxivləşdirilib 2015-07-01 at the Wayback Machine" Compendium of Chemical Terminology, 2nd ed. (the "Gold Book"). Compiled by A. D. McNaught and A. Wilkinson. Blackwell Scientific Publications, Oxford (1997). XML on-line corrected version: created by M. Nic, J. Jirat, B. Kosata; updates compiled by A. Jenkins. ISBN 0-9678550-9-8. DOI:10.1351/goldbook. Accessed 2010-08-09
1. Наука и жизнь. 2020, №10. 2. NKPİ.az 2021-02-11
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
2.http://www.hefreedictionary.com/soap
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Мыло (стб. 989—1000). Мыло для бритья (стб. 1000—1001). Мыло для мытья головы (стб. 1001—1002). Мыло медицинское (стб. 1002). Мыло туалетное твёрдое (стб. 1003—1007). Мыло хозяйственное (стб. 1007—1009) // Товарный словарь. Том 5 / Гл. ред. И.А. Пугачёв. — М.: Госторгиздат, 1958.
- Мыло // Краткая энциклопедия домашнего хозяйства. Том 1. — М.: Большая советская энциклопедия, 1959. — С. 358—359.
- Мыла // Большая российская энциклопедия. Том 21. — М., 2012. — С. 547—549.
- Мыла // Химическая энциклопедия. В 5 т. Том 3 / Гл. ред. И.Л. Кнунянц. — М.: Советская энциклопедия, 1992. — С. 155—156.
- Образцов П.А. Мыльная опера // Наука и жизнь. — 2012. — № 2. — С. 90—92.
- Хлопин Г.В. Мыло // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907