Ahaltəkə atı: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktə
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
İrada (müzakirə | töhfələr)
20.876 redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
 
(21 istifadəçi tərəfindən edilmiş 34 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 1: Sətir 1:
{{At
[[Şəkil:Achaltekkiner.jpg|thumb|250px|left|Axaltəkə atı]]
| Adı = Ahaltəkə atı
| Orijinal adı = <!-- Sadəcə ad -->
| Digər Adları = <!-- Sadəcə ad -->
| şəkil = Turkmenistan miniature sheet.jpg
| şəkil məlumat = <!-- Sadəcə şəkilin izahı->
| şəkil miqyası =
| Tip = <!-- Sadəcə ad -->
| Sinif = <!-- Sadəcə ad -->
| Dəstə = <!-- Sadəcə ad -->
| Fəsilə = <!-- Sadəcə ad -->
| Cins = <!-- Sadəcə ad -->
| Növ = <!-- Sadəcə ad -->
| Cinsin istiqaməti = Çöl-minik, yarış
| Diri çəkisi = <!-- rəqəmlərlə və vahidi-->
| Rəngi = Əsasən kürən
| Ölçüləri = Hündürlüyü: 160 sm
| Əcdadı = <!-- Sadəcə ad -->
| Yaranma tarixi =
| Yetişdirildiyi yer = [[Türkmənistan]], [[Təkə türkmən tayfası]]
| Arealı = [[Orta Asiya]]
| Müəllifi =
| Tədqiqatçısı = <!-- Sadəcə Tədqiqatçısı sözü -->
| Müəllifinin adı = Xalq seleksiyası
| Damğası = <!-- Sadəcə Damğası sözü -->
| şəkil 2 = <!-- Sadəcə ad şəkil:test.jpg yox test.jpg şəklində (Damğa logo üçün nəzərdə tutulmuşdur)-->
| şəkil 2 məlumat = <!-- Sadəcə şəkilin izahı (Damğa logo üçün nəzərdə tutulmuşdur) -->
| şəkil 2 miqyası = <!-- rəqəmlərlə (Damğa logo üçün nəzərdə tutulmuşdur) -->
}}


'''Axaltəkə atı''' — köçəri Təkə türkmən tayfası təfəfindən yaradılmış at cinsi.
'''Ahaltəkə atı''' — köçəri Təkə türkmən tayfası tərəfindən yaradılmış [[at]] cinsi. Ahal-təkə orta hündür boylu, ensiz bədənli, incə sümüklü atdır.
[[Şəkil:Akhalteke craem.jpg|thumb|150px|left|Ahaltəkə atı]]
Bəzi ekspertlərin rəyinə görə Axaltəkə atı dünyada ən qədim at növlərindən biridir. Qamətli və uca boylu Axaltəkə atları deyilənə görə səhra şəraitində azca su ilə uzaq yürüşlərə davamlığına görə [[Marko Polo]] və [[Makedoniyalı İsgəndər]] kimi qədim dövrün məşhur səyahətçilərinin diqqətini özünə cəlb etmişdi.


== Tarixi ==
Bəzi ekspertlərin rəyinə görə Axaltəkə atı dünyada ən qədim at növlərindən biridir. Qamətli və uca boylu Axaltəkə atları deyilənə görə səhra şəraitində azca su ilə uzaq yürüşlərə davamlığına görə [[Marko Polo]] və [[Makedoniyalı İsgəndər]] kimi qədim dövrün məşhur səyahətçilərinin diqqətini özünə cəlb etmişdi. Köçəri Təkə türkmən tayfası əsrlərlə yetişdirdiyi təmiz cinsli Axaltəkənin başqa at cinsləri ilə qarışmasına yol vermirdi. XIX əsrdə isə Təkələr Rusiya imperiyasının ordusuna məhz həmin atların köməyi ilə uzun müddət müqavimət göstərməyə qadir olduğundan, 1870-ci illərdə Rusiya hərbçiləri Axaltəkənin kökünü kəsməyi qərara alaraq, atların böyük əksəriyyətini məhv etdilər. 20 ildən sonra isə Rusiya alimləri yenidən Axaltəkə at növünü bərpa etməyə başladılar və bu gün dünyada olan həmin atlarının hamısı məhz onların o zaman bərpa etdikləri cins nəsildəndir.
[[Şəkil:Cult of Heavenly horse bronze horse ancient finial Bucephalus Ancient Akhal Teke.jpg|thumb|Qədim Axaltəkə atı, bürünc, e.ə. 4-1 əsr.[https://bb.lv/statja/tehno/2020/05/12/nebesnye-koni] [https://artdaily.com/news/125153/Heavenly-Horses#.X6ZKN24za1v]]]
Axaltəkə cinsinin əmələ gəlməsində Türkmənistanın təbii şəraiti və xalqın yaşayışı böyük rol oynamışdır. Türkmənistanın isti və quru iqlimi, susuz və xarakter bitki örtüyü, səhra şəraiti və eləcə də xalqın keçmişdə köçəri heyvandarlıq həyatı, bu şəraitə uyğun və davamlı, quru bədən quruluşu və iti yerişli Təkə cinsinin yaranmasına səbəb olmuşdur.[[Şəkil:Achaltekkiner.jpg|thumb|219x219px|Axaltəkə atı]]Köçəri Təkə türkmən tayfası əsrlərlə yetişdirdiyi təmiz cinsli Axaltəkənin başqa at cinsləri ilə qarışmasına yol vermirdi. XIX əsrdə isə Təkələr Rusiya imperiyasının ordusuna məhz həmin atların köməyi ilə uzun müddət müqavimət göstərməyə qadir olduğundan, 1870-ci illərdə Rusiya hərbçiləri Axaltəkənin kökünü kəsməyi qərara alaraq, atların böyük əksəriyyətini məhv etdilər. 20 ildən sonra isə Rusiya alimləri yenidən Axaltəkə at növünü bərpa etməyə başladılar və bu gün dünyada olan həmin atlarının hamısı məhz onların o zaman bərpa etdikləri cins nəsildəndir.


ABŞ-n Florida ştatında təmiz cinsli Axaltəkə atları yetişdirən Cessika Eyli Keytin dediyinə görə, Sovet dövründə Axaltəkənin taleyi eniş-yoxuşlu olub, lakin dövlət başçısı [[Nikita Xruşov]]un 5 illik iqtisadi planlaşdırma proqramı bir daha bu at növünün yer üzündən silinmə təhlükəsini gerçəkləşdirdi: «Axaltəkə atları başqa gözəl atlarla yanaşı ət üzrə planı doldurmaqdan ötrü sallaqxanalara göndərilirdi».
ABŞ-n Florida ştatında təmiz cinsli Axaltəkə atları yetişdirən Cessika Eyli Keytin dediyinə görə, Sovet dövründə Axaltəkənin taleyi eniş-yoxuşlu olub, lakin dövlət başçısı [[Nikita Xruşşov|Nikita Xruşşovun]] 5 illik iqtisadi planlaşdırma proqramı bir daha bu at növünün yer üzündən silinmə təhlükəsini gerçəkləşdirdi: "Axaltəkə atları başqa gözəl atlarla yanaşı ət üzrə planı doldurmaqdan ötrü sallaqxanalara göndərilirdi".


Axal-təkə atlardan kütləvi surətdə ingilislər Hindistana daşımışlar və Hindistanın at cinslərin yaxşılaşdırılmasında bilavasitə böyük rolu vardır. Bu cins ən çox Hindistan, Əfqənistan və Almaniyaya daınmıdır.
[[Şəkil:Coat of arms of Turkmenistan.png|thumb|200px|Axaltəkə atı dövlət gerbində]]

Bu gün Axaltəkə atlarına, deyilənə görə, əslən Təkə tayfasından olan [[Türkmənistan]] prezidenti [[Saparmurad Niyazov]] himayədarlıq edir. O, Axaltəkələri dünya liderlərinə hədiyyə verir və məlumatlara görə, ölkəsində atçılıq mərkəzinin yaradılmasına 25 milyon dollara yaxın vəsait sərf edib.<ref>[http://www.azadliq.org/content/Article/265461.html Türkmənbaşının dünya liderlərinə hədiyyəsi] </ref>
== Xüsusiyyəti ==

Axal-təkə atı xarakter xüsusiyyətə malikdir:
*başı uzun, yüngül və quru;
*boynu uzun, nazik, hündür duruşlu, çox zaman maralboyun formada, cidovu hündür və uzun;
*beli düz;
*sarğısı düz, bəzən bir qədər sallaq;
*döşü dərininə az inkişaf etmiş, kürəyi maili;
*ətrafları uzun və quru;
*buxovluğu uzun və düz;
*dırnağı bir qədər enlidir.

Axal-təkə cinsinin rəngi qızılı-kürən, kəhər və quladır. Örtük tükləri gödək və nazik, müdafiə tükləri zəif
inkişaf etmişdir. Axal-təkə orta hesabla madyanlarda cidov hündürlüyü 152,3 sm, bədəni çəp uzunu 154,4 sm, döş
quruluşu 165,6 sm, incik sümüyü isə 18,1 sm-dir.

Axal-təkə atı yaxşı yeriş keyfiyyətli, sürətli və uzaq məsafələrdə yürüşlərə davamlıdır.
Sürət etibarı ilə təmizqanlı minik atından sonra ikinci yeri tutur. Rekor sürəti (üç yaşar atlarda) 1600 metr məsafəyə 1 dəq. 49 san. (Ulduz), yuxarı yaşlarında 2400 metr məsafəyə 2 dəq. 49 san-dir (Marı). 1935-ci ildə Aşqabaddan Moskvaya keçirilmiş yürüşdə Axal-təkə Ġomud atları 4300&nbsp;km. məsafəni 84 günə gedə bilmişdir.

== Axaltəkə atları bu gün ==
[[Şəkil:Emblem of Turkmenistan.svg|thumb|200px|Axaltəkə atı [[Türkmənistan]]ın dövlət gerbində]]
Bu gün Axaltəkə atlarına, deyilənə görə, əslən Təkə tayfasından olan [[Türkmənistan]] prezidenti [[Saparmurad Niyazov]] himayədarlıq edir. O, Axaltəkələri dünya liderlərinə hədiyyə verir və məlumatlara görə, ölkəsində atçılıq mərkəzinin yaradılmasına 25 milyon dollara yaxın vəsait sərf edib<ref>{{Cite web |title=Türkmənbaşının dünya liderlərinə hədiyyəsi |url=http://www.azadliq.org/content/Article/265461.html |access-date=2011-04-18 |archive-date=2016-04-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160401155151/http://www.azadliq.org/content/article/265461.html |url-status=live }}</ref>.

== Məşhur Axaltəkə atları ==
<center><gallery style="text-align:center; font-size:78%">
Şəkil:Akhal-Teke Boynou born 1885.jpg|Boynou - məşhur axaltəkə atı ([[1885]])
Şəkil:Akhal-Teke Mele Koush born 1909.jpg|Melekuş, Boynounun oğlu ([[1909]])
Şəkil:Akhal-Teke Mele Koush born 1909 2.jpg|[[1956]]-cı ildə N.Xruşovun II Yelizavetaya bağışladığı at <ref>''Кузнецова Ю.'' [http://www.prazdnikimira.ru/present/podarkiDLAzarei/ Подарки для царей. Ход конём] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20120324235701/http://www.prazdnikimira.ru/present/podarkiDLAzarei/ |date=2012-03-24 }} // Золотой Мустанг. - 2001. - № 3. {{Yoxlanılıb|31|12|2010}} ([[rusca]])</ref>
</gallery></center>

== Axaltəkə atı poçt markaları üzərində ==
<gallery>
Şəkil:The Soviet Union 1968 CPA 3601 stamp (Akhal-Teke and Trick Riding).jpg|[[SSRİ]] ([[1968]])
Şəkil:Stamp of Azerbaijan 170.jpg|[[Azərbaycan]] ([[1993]])
Şəkil:Stamp of Azerbaijan 446.jpg|Azərbaycan ([[1997]])
Şəkil:Stamp of Kazakhstan 369.jpg|[[Qazaxıstan]] ([[2002]])

</gallery>


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
<references/>


== Xarici keçidlər ==
[[Kateqoriya:At cinsləri]]
* [http://www.medeniyyet.az/site/?name=content&content=8586 "Türkmən dəstərxanı"]{{Dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}
[[Kateqoriya:Türkmənistan]]
* [http://e-qanun.az/files/framework/data/14/f_14763.htm Atçılıqla bağlı bəzi normativ hüquqi aktların təsdiq edilməsi barədə]{{Dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}


[[Kateqoriya:Atlar]]
[[ca:Cavall Akhal-Teke]]
[[Kateqoriya:Türkmənistan]]
[[cs:Achaltekinský kůň]]
[[de:Achal-Tekkiner]]
[[en:Akhal-Teke]]
[[eo:Aĥalteko]]
[[et:Ahhal-tekiini hobune]]
[[fi:Ahaltekhevonen]]
[[fr:Akhal-Teke]]
[[hu:Akhal tekini]]
[[it:Akhal-Teke]]
[[ja:アハルテケ]]
[[kk:Ақалтеке жылқысы]]
[[lt:Achaltekai]]
[[lv:Ahalteke zirgs]]
[[nl:Akhal-Teke]]
[[no:Akhal-Teke]]
[[pl:Koń achał-tekiński]]
[[ro:Ahaltechin]]
[[ru:Ахалтекинская лошадь]]
[[sk:Achaltekinský kôň]]
[[sv:Achaltekeer]]
[[tk:Ahal-teke aty]]
[[tr:Ahal Teke atı]]
[[uk:Ахалтекінський кінь]]

Səhifəsinin 06:42, 10 avqust 2023 tarixinə olan son versiyası

Ahaltəkə atı
Ахалтекинская лошадь
turkmen at
Cinsin istiqaməti Çöl-minik, yarış
Diri çəkisi 465 ± 0 kq[1]
Ölçüləri Hündürlüyü: 160 sm
Rəngi Əsasən kürən
Yetişdirildiyi yer Türkmənistan, Təkə türkmən tayfası
Arealı Orta Asiya
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ahaltəkə atı — köçəri Təkə türkmən tayfası tərəfindən yaradılmış at cinsi. Ahal-təkə orta hündür boylu, ensiz bədənli, incə sümüklü atdır.

Ahaltəkə atı

Bəzi ekspertlərin rəyinə görə Axaltəkə atı dünyada ən qədim at növlərindən biridir. Qamətli və uca boylu Axaltəkə atları deyilənə görə səhra şəraitində azca su ilə uzaq yürüşlərə davamlığına görə Marko Polo və Makedoniyalı İsgəndər kimi qədim dövrün məşhur səyahətçilərinin diqqətini özünə cəlb etmişdi.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qədim Axaltəkə atı, bürünc, e.ə. 4-1 əsr.[1] [2]

Axaltəkə cinsinin əmələ gəlməsində Türkmənistanın təbii şəraiti və xalqın yaşayışı böyük rol oynamışdır. Türkmənistanın isti və quru iqlimi, susuz və xarakter bitki örtüyü, səhra şəraiti və eləcə də xalqın keçmişdə köçəri heyvandarlıq həyatı, bu şəraitə uyğun və davamlı, quru bədən quruluşu və iti yerişli Təkə cinsinin yaranmasına səbəb olmuşdur.

Axaltəkə atı

Köçəri Təkə türkmən tayfası əsrlərlə yetişdirdiyi təmiz cinsli Axaltəkənin başqa at cinsləri ilə qarışmasına yol vermirdi. XIX əsrdə isə Təkələr Rusiya imperiyasının ordusuna məhz həmin atların köməyi ilə uzun müddət müqavimət göstərməyə qadir olduğundan, 1870-ci illərdə Rusiya hərbçiləri Axaltəkənin kökünü kəsməyi qərara alaraq, atların böyük əksəriyyətini məhv etdilər. 20 ildən sonra isə Rusiya alimləri yenidən Axaltəkə at növünü bərpa etməyə başladılar və bu gün dünyada olan həmin atlarının hamısı məhz onların o zaman bərpa etdikləri cins nəsildəndir.

ABŞ-n Florida ştatında təmiz cinsli Axaltəkə atları yetişdirən Cessika Eyli Keytin dediyinə görə, Sovet dövründə Axaltəkənin taleyi eniş-yoxuşlu olub, lakin dövlət başçısı Nikita Xruşşovun 5 illik iqtisadi planlaşdırma proqramı bir daha bu at növünün yer üzündən silinmə təhlükəsini gerçəkləşdirdi: "Axaltəkə atları başqa gözəl atlarla yanaşı ət üzrə planı doldurmaqdan ötrü sallaqxanalara göndərilirdi".

Axal-təkə atlardan kütləvi surətdə ingilislər Hindistana daşımışlar və Hindistanın at cinslərin yaxşılaşdırılmasında bilavasitə böyük rolu vardır. Bu cins ən çox Hindistan, Əfqənistan və Almaniyaya daınmıdır.

Xüsusiyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Axal-təkə atı xarakter xüsusiyyətə malikdir:

  • başı uzun, yüngül və quru;
  • boynu uzun, nazik, hündür duruşlu, çox zaman maralboyun formada, cidovu hündür və uzun;
  • beli düz;
  • sarğısı düz, bəzən bir qədər sallaq;
  • döşü dərininə az inkişaf etmiş, kürəyi maili;
  • ətrafları uzun və quru;
  • buxovluğu uzun və düz;
  • dırnağı bir qədər enlidir.

Axal-təkə cinsinin rəngi qızılı-kürən, kəhər və quladır. Örtük tükləri gödək və nazik, müdafiə tükləri zəif inkişaf etmişdir. Axal-təkə orta hesabla madyanlarda cidov hündürlüyü 152,3 sm, bədəni çəp uzunu 154,4 sm, döş quruluşu 165,6 sm, incik sümüyü isə 18,1 sm-dir.

Axal-təkə atı yaxşı yeriş keyfiyyətli, sürətli və uzaq məsafələrdə yürüşlərə davamlıdır. Sürət etibarı ilə təmizqanlı minik atından sonra ikinci yeri tutur. Rekor sürəti (üç yaşar atlarda) 1600 metr məsafəyə 1 dəq. 49 san. (Ulduz), yuxarı yaşlarında 2400 metr məsafəyə 2 dəq. 49 san-dir (Marı). 1935-ci ildə Aşqabaddan Moskvaya keçirilmiş yürüşdə Axal-təkə Ġomud atları 4300 km. məsafəni 84 günə gedə bilmişdir.

Axaltəkə atları bu gün[redaktə | mənbəni redaktə et]

Axaltəkə atı Türkmənistanın dövlət gerbində

Bu gün Axaltəkə atlarına, deyilənə görə, əslən Təkə tayfasından olan Türkmənistan prezidenti Saparmurad Niyazov himayədarlıq edir. O, Axaltəkələri dünya liderlərinə hədiyyə verir və məlumatlara görə, ölkəsində atçılıq mərkəzinin yaradılmasına 25 milyon dollara yaxın vəsait sərf edib[2].

Məşhur Axaltəkə atları[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Boynou - məşhur axaltəkə atı (1885)
    Boynou - məşhur axaltəkə atı (1885)
  • Melekuş, Boynounun oğlu (1909)
    Melekuş, Boynounun oğlu (1909)
  • 1956-cı ildə N.Xruşovun II Yelizavetaya bağışladığı at [3]
    1956-cı ildə N.Xruşovun II Yelizavetaya bağışladığı at [3]

Axaltəkə atı poçt markaları üzərində[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Porter V., Alderson L., Hall S. J. G., Sponenberg D. P. Mason's World Encyclopedia of Livestock Breeds and Breeding (ing.). 6 CAB International, 2016. P. 433. 1107 p. ISBN 978-1-84593-466-8
  2. ↑ "Türkmənbaşının dünya liderlərinə hədiyyəsi". 2016-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-18.
  3. ↑ Кузнецова Ю. Подарки для царей. Ход конём Arxivləşdirilib 2012-03-24 at the Wayback Machine // Золотой Мустанг. - 2001. - № 3.  (Yoxlanılıb 31 dekabr 2010) (rusca)

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Ahaltəkə_atı&oldid=7160065"