Tualet: Redaktələr arasındakı fərq
k 82.194.10.53 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq InternetArchiveBot tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu. Teq: Geri qaytarma |
|||
| (18 istifadəçi tərəfindən edilmiş 29 dəyişiklik göstərilmir) | |||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
[[Şəkil:B747 toilet.jpg|thumb|right|[[Boinq 747]]-nin tualeti]] |
[[Şəkil:B747 toilet.jpg|thumb|right|[[Boinq 747]]-nin tualeti]] |
||
| ⚫ | '''Tualet''' və ya '''Ayaqyolu''' — İlk tualetin nə vaxt yarandığı bilinmir. Oturacaqlı tualetin eradan 2600 il əvvəl Şumer çariçasına aid olduğu iddia edilir. [[Şotlandiya]] ərazisindən isə 5000 il yaşı olan stulabənzər tualetin qalıqları tapılmışdır. E.ə. 2100-cü ilə aid tualetə [[Misir]]də, daha sonralar isə [[Paris]]də və [[Hindistan yarımadası]]nda da rast gəlinmişdir.[[Şəkil:Ostia-Toilets.JPG|150px|thumb|right|Antik Roma tualeti, [[Efes]]də mövcuddur.]] |
||
'''Tualet''' və ya '''Ayaqyolu''' — |
|||
== Tarixi == |
|||
İlk tualetin nə vaxt yarandığı çox mübahisəlidir. |
|||
| ⚫ | |||
[[Şəkil:Ostia-Toilets.JPG|150px|thumb|right|Antik Roma tualeti, [[Efes]]də mövcuddur.]] |
|||
Romada ilk ictimai tualet təkcə ehtiyacları ödəmək üçün deyil, həm də fəlsəfi söhbətlər aparmaq üçün əlverişli yer olmuşdur. Daş stullar formasında olan tualetlərdə ilk olaraq nökərlər oturub daşı isidir, sonra isə varlı romalılar öz təbii ehtiyaclarını burada ödəyirdi. Bu tualetlərin xüsusi kanallara çıxışı var idi ki, onları da su yuyub aparırdı. Roma tualetlərindən ancaq imkanlı romalılar istifadə edirdi. Yerdə qalan əhali isə tualet ehtiyaclarını küçədə ödəyirdilər. Tualeti əvəz edən Roma küçələrini təmizləmək üçün xüsusi pullu xidmətçilər var idi. |
Romada ilk ictimai tualet təkcə ehtiyacları ödəmək üçün deyil, həm də fəlsəfi söhbətlər aparmaq üçün əlverişli yer olmuşdur. Daş stullar formasında olan tualetlərdə ilk olaraq nökərlər oturub daşı isidir, sonra isə varlı romalılar öz təbii ehtiyaclarını burada ödəyirdi. Bu tualetlərin xüsusi kanallara çıxışı var idi ki, onları da su yuyub aparırdı. Roma tualetlərindən ancaq imkanlı romalılar istifadə edirdi. Yerdə qalan əhali isə tualet ehtiyaclarını küçədə ödəyirdilər. Tualeti əvəz edən Roma küçələrini təmizləmək üçün xüsusi pullu xidmətçilər var idi. |
||
| Sətir 16: | Sətir 9: | ||
Ümumiyyətlə, [[İntibah dövrü]]nə aid bir sıra saray banketləri rəsmlərində və karikaturalarda saray əyanları oturduqları stulun qabağında yemək, altında isə güvəclə təsvir olunub. |
Ümumiyyətlə, [[İntibah dövrü]]nə aid bir sıra saray banketləri rəsmlərində və karikaturalarda saray əyanları oturduqları stulun qabağında yemək, altında isə güvəclə təsvir olunub. |
||
[[Avropa]]da [[1596]]-cı ildə [[Con Harrinqton]]<ref>http://www.victoriancrapper.com/Toilethistory.HTML</ref> su ilə yuyulan ayaqyolu layihəsini [[İngiltərə]] kraliçası Elizabet üçün hazırlayıb. Lakin Elizabet onu qiymətləndirməyib və Harrinqtonun ixtirası hardasa 20 il unudulub. Yalnız [[1738]]-ci ildə [[Brondel]]in cəhdləri nəticəsində tualetin yuyulan variantı meydana gəlib. Fərziyyələrdən birinə görə, həmin vaxtdan etibarən ilk dəfə olaraq [[Fransa]]da tualetsiz ev tikməyə icazə verməməyə başlayıblar. Onda ilk ictimai tualet tikilib və qadınlarla kişilərin tualeti ayrılıb. |
[[Avropa]]da [[1596]]-cı ildə [[Con Harrinqton]]<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://www.victoriancrapper.com/Toilethistory.HTML |access-date=2011-08-02 |archive-date=2008-04-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080415102843/http://www.victoriancrapper.com/Toilethistory.HTML |url-status=dead }}</ref> su ilə yuyulan ayaqyolu layihəsini [[İngiltərə]] kraliçası Elizabet üçün hazırlayıb. Lakin Elizabet onu qiymətləndirməyib və Harrinqtonun ixtirası hardasa 20 il unudulub. Yalnız [[1738]]-ci ildə [[Brondel]]in cəhdləri nəticəsində tualetin yuyulan variantı meydana gəlib. Fərziyyələrdən birinə görə, həmin vaxtdan etibarən ilk dəfə olaraq [[Fransa]]da tualetsiz ev tikməyə icazə verməməyə başlayıblar. Onda ilk ictimai tualet tikilib və qadınlarla kişilərin tualeti ayrılıb. |
||
[[Şəkil:Toilet chair.jpg|thumb|Tualet stulu (Avropa, [[XIX əsr]])]] |
[[Şəkil:Toilet chair.jpg|thumb|Tualet stulu (Avropa, [[XIX əsr]])]] |
||
[[XVIII əsr]]in ortalarında mühəndislərin su ilə yuyulan ayaqyolu ilə bağlı ideyaları yaranıb. Nəhayət, 19-cu əsrdə kiçik Britaniya kəndindən olan çilingər Tomas Krepper kanalizasiyaya çıxışı olan və pis qoxunu rədd etmək üçün suyun axıdıla biləcəyi müasir formalı unitazı və U-şəkilli kanalizasiya borusunu ixtira edib. İlk unitaz farfordan hazırlanıb və vaza şəklində olub. Krepper öz şirkətini yaradaraq Bukingem və Vindzor saraylarında bu santexnika aparatlarını quraşdırıb. |
[[XVIII əsr]]in ortalarında mühəndislərin su ilə yuyulan ayaqyolu ilə bağlı ideyaları yaranıb. Nəhayət, 19-cu əsrdə kiçik Britaniya kəndindən olan çilingər Tomas Krepper kanalizasiyaya çıxışı olan və pis qoxunu rədd etmək üçün suyun axıdıla biləcəyi müasir formalı unitazı və U-şəkilli kanalizasiya borusunu ixtira edib. İlk unitaz farfordan hazırlanıb və vaza şəklində olub. Krepper öz şirkətini yaradaraq Bukingem və Vindzor saraylarında bu santexnika aparatlarını quraşdırıb. |
||
| Sətir 22: | Sətir 15: | ||
[[XX əsr]]in əvvəllərində İspaniya şirkəti olan "Unitas" (bu sözün ilk hərfi U-şəkilli boruya işarə idi) oturacağı və su bakı olan tualetin istehsalına başlayıb. Həmin firmanın sayəsində ''"unitaz"'' sözü məişətə daxil olub. |
[[XX əsr]]in əvvəllərində İspaniya şirkəti olan "Unitas" (bu sözün ilk hərfi U-şəkilli boruya işarə idi) oturacağı və su bakı olan tualetin istehsalına başlayıb. Həmin firmanın sayəsində ''"unitaz"'' sözü məişətə daxil olub. |
||
== Kimyəvi tualet == |
|||
Fransanın rəsmi administrativ mərkəzinin [[1666]]-ci ildən yerləşdiyi Versal sarayından Yelisey sarayına köçürülməsinin də qəribə bir tarixçəsi var. 1682-ci ildən etibarən 6 min saray əyanının evinə çevrilmiş Versal sarayı siyasi mərkəz olub. Versalın salınması üçün Lüdovik 800 hektar bataqlığı qurudub. 101 hektarlıq bağın salınması üçün bir meşənin ağacı bura köçürülüb. Burada qazon, çiçək ləkləri, göllər, hovuzlar, fontanlardan və heykəllərdən ibarət xiyaban salınıb. XIV Lüdovik Parisin siyasi intriqalarından uzaq durmaq və aristokratları göz önündə saxlamaq məqsədilə onları monarxın mütləq hakimiyyətini ifadə edən bu nəhəng ölçülərə malik sarayda yerləşdirmişdi. 30 min işçinin tikdiyi, o zaman 10.500 ton gümüşün dəyərindəki 25 milyon livrə başa gələn (ekspertlərin hesablamalarına görə, müasir pula çevirəndə bu 259,56 milyard avro dəyərindədir) Versalı [[1789]]-cu ildə məhz üfunət iyinə görə Yeliseyə dəyişdilər. Şahidlər deyirmişlər ki, Versal şəhərciyində gəzintiyə çıxan zənginlər daim özləri ilə çətir götürürdülər. Elə anlaşılmasın ki, onlar günəşdə yanmaqdan, yaxud da yağışda islanmaqdan qorxurdular. Onlar məhz Versal sarayının balkonlarından atılan güvəclərin üst-başlarını bulamasından ehtiyat edirdilər. |
|||
Kimyəvi tualet - kanalizasiya sisteminə qoşulmayan və ümumiyyətlə daşınan, tullantıları parçalamaq üçün xüsusi kimyəvi maddələrin istifadə edildiyi və xoşagəlməz bir qoxu məhv edən bir tualet. Kimyəvi tualetlərdə tez-tez xüsusi bir yuyucu maye istifadə olunur. Belə tualetlər əlillər üçün, müəssisələr küçəsində yerləşən işçilər üçün istifadə olunur.<ref>{{Cite web |title=Kimyəvi tualet. |url=https://ecogr.ru/articles/razbor-poletov-smeta-statsionarnogo-tualeta-i-tsena-plastika/ |access-date=2019-11-07 |archive-date=2021-06-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210622011947/https://ecogr.ru/articles/razbor-poletov-smeta-statsionarnogo-tualeta-i-tsena-plastika/ |url-status=live }}</ref> |
|||
Tualet tikmək nə 1661-ci ildə XIV Lüdovikin əmrinə əsasən Versal sarayını inşa edən görkəmli arxitektorlar Lui Levo və Jül Arduen-Monsarın, nə də Versal parkının qurucusu Andre Leno Trunun ağlına belə gəlməmişdi. Baxmayaraq ki, 18-ci əsrdən etibarən Versalda bütün dünya tarixi üçün önəmli olan çoxsaylı beynəlxalq müqavilələr, sülh sazişləri imzalanmışdı. |
|||
== Dünya Tualet Günü == |
== Dünya Tualet Günü == |
||
{{Əsas|Dünya Tualet Günü}} |
{{Əsas|Dünya Tualet Günü}} |
||
Hər il [[19 noyabr]] tarixində qeyd olunur<ref> |
Hər il [[19 noyabr]] tarixində qeyd olunur<ref>{{Cite web |title=worldtoilet.org |url=http://worldtoilet.org/wto/ |access-date=2011-08-02 |archive-date=2015-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122142118/http://worldtoilet.org/wto/ |url-status=live }}</ref>. |
||
== Mənbə == |
== Mənbə == |
||
*[http://www.kulis.az/xeber_N%C9%99cis_qoxuyan_kral_saraylar%C4%B1__1367.html Nəcis qoxuyan kral sarayları] |
*[http://www.kulis.az/xeber_N%C9%99cis_qoxuyan_kral_saraylar%C4%B1__1367.html Nəcis qoxuyan kral sarayları] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20110829153937/http://www.kulis.az/xeber_N%C9%99cis_qoxuyan_kral_saraylar%C4%B1__1367.html |date=2011-08-29 }} |
||
== İstinadlar == |
== İstinadlar == |
||
| Sətir 39: | Sətir 31: | ||
== Həmçinin bax == |
== Həmçinin bax == |
||
*[[Ümumdünya Tualet Günü]] |
|||
*[[Güvəc]] |
*[[Güvəc]] |
||
*[[Unitaz]] |
*[[Unitaz]] |
||
| Sətir 48: | Sətir 40: | ||
Şəkil:Old toilet with elevated cistern and chain.jpg |
Şəkil:Old toilet with elevated cistern and chain.jpg |
||
Şəkil:Antikes_WC.png|Antik Afina tualeti |
Şəkil:Antikes_WC.png|Antik Afina tualeti |
||
Şəkil:OldJapaneseToilet.jpg| |
Şəkil:OldJapaneseToilet.jpg|Qədim yapon tualeti |
||
Şəkil:Wc-bus.JPG|Səyyar tualet avtobusu |
Şəkil:Wc-bus.JPG|Səyyar tualet avtobusu |
||
</gallery> |
</gallery> |
||
== Xarici keçidlər == |
== Xarici keçidlər == |
||
{{ |
{{Vikianbar kateqoriyası|Toilet}} |
||
[[Kateqoriya:Tualetlər| ]] |
|||
[[Kateqoriya:Sağlamlıq]] |
[[Kateqoriya:Sağlamlıq]] |
||
[[br:Privezioù]] |
|||
[[cs:Záchod]] |
|||
[[cy:Toiled]] |
|||
[[da:Toilet]] |
|||
[[de:Toilette]] |
|||
[[en:Toilet]] |
|||
[[eo:Necesejo]] |
|||
[[es:Inodoro]] |
|||
[[et:Käimla]] |
|||
[[eu:Komun]] |
|||
[[fa:مستراح]] |
|||
[[fi:Käymälä]] |
|||
[[fr:Toilette]] |
|||
[[ga:Leithreas]] |
|||
[[gl:Retrete]] |
|||
[[he:בית שימוש]] |
|||
[[hi:शौचालय]] |
|||
[[hu:Vécé]] |
|||
[[id:Toilet]] |
|||
[[io:Tualeteyo]] |
|||
[[it:Water]] |
|||
[[ja:便所]] |
|||
[[ko:화장실]] |
|||
[[la:Latrina]] |
|||
[[mr:संडास]] |
|||
[[ms:Tandas]] |
|||
[[my:အိမ်သာ]] |
|||
[[nl:Toilet]] |
|||
[[nn:Toalett]] |
|||
[[no:Toalett]] |
|||
[[pl:Ubikacja]] |
|||
[[pt:Vaso sanitário]] |
|||
[[ro:Closet]] |
|||
[[ru:Туалет]] |
|||
[[scn:Cessu]] |
|||
[[simple:Toilet]] |
|||
[[sk:Záchod]] |
|||
[[sl:Stranišče]] |
|||
[[sv:Toalett]] |
|||
[[ta:கழிவறை]] |
|||
[[th:ส้วม]] |
|||
[[tl:Palikuran]] |
|||
[[uk:Туалет]] |
|||
[[vec:Cesso]] |
|||
[[vi:Nhà vệ sinh]] |
|||
Səhifəsinin 08:27, 12 dekabr 2023 tarixinə olan son versiyası
Tualet və ya Ayaqyolu — İlk tualetin nə vaxt yarandığı bilinmir. Oturacaqlı tualetin eradan 2600 il əvvəl Şumer çariçasına aid olduğu iddia edilir. Şotlandiya ərazisindən isə 5000 il yaşı olan stulabənzər tualetin qalıqları tapılmışdır. E.ə. 2100-cü ilə aid tualetə Misirdə, daha sonralar isə Parisdə və Hindistan yarımadasında da rast gəlinmişdir.
Romada ilk ictimai tualet təkcə ehtiyacları ödəmək üçün deyil, həm də fəlsəfi söhbətlər aparmaq üçün əlverişli yer olmuşdur. Daş stullar formasında olan tualetlərdə ilk olaraq nökərlər oturub daşı isidir, sonra isə varlı romalılar öz təbii ehtiyaclarını burada ödəyirdi. Bu tualetlərin xüsusi kanallara çıxışı var idi ki, onları da su yuyub aparırdı. Roma tualetlərindən ancaq imkanlı romalılar istifadə edirdi. Yerdə qalan əhali isə tualet ehtiyaclarını küçədə ödəyirdilər. Tualeti əvəz edən Roma küçələrini təmizləmək üçün xüsusi pullu xidmətçilər var idi.
Bəzənsə saraydan kənara çıxmağa tənbəllik edən əyanlar güvəclərdən (qorşok) istifadə ediblər. Varlıların güvəcləri qızıl və bahalı daşlarla bəzədilir, digərləri isə adi qablardan istifadə edirmiş. Sadəcə, güvəcləri sonra harasa boşaltmaq lazım gəlib. Fransız tədqiqatçıların yazdığına görə, şəhərlərdə elə bir çala yox idi ki, ora güvəclər boşaldılmasın. Çirkabın iyindən adamlar başlarını pəncərədən çölə çıxara bilmirdilər. Hətta Parisdə belə bir fərman çıxmışdı ki, adamların özlərini qorumaları üçün çirkabı atmamışdan əvvəl uç dəfə bərkdən "Diqqət, tökürəm" deyə bağırması lazım idi.
İlk su ilə yuyulma sistemi olan tualetin layihəsini dahi Leonardo da Vinçi kral I Fransua üçün təklif eləyib. Lakin dahinin əksər ixtiraları kimi bu tualet layihəsi də kağız üzərində qalıb. Sonralar kralın qəbullarında güvəci dəbə salan ilk adam da məhz I Fransua olub.
Ümumiyyətlə, İntibah dövrünə aid bir sıra saray banketləri rəsmlərində və karikaturalarda saray əyanları oturduqları stulun qabağında yemək, altında isə güvəclə təsvir olunub.
Avropada 1596-cı ildə Con Harrinqton[1] su ilə yuyulan ayaqyolu layihəsini İngiltərə kraliçası Elizabet üçün hazırlayıb. Lakin Elizabet onu qiymətləndirməyib və Harrinqtonun ixtirası hardasa 20 il unudulub. Yalnız 1738-ci ildə Brondelin cəhdləri nəticəsində tualetin yuyulan variantı meydana gəlib. Fərziyyələrdən birinə görə, həmin vaxtdan etibarən ilk dəfə olaraq Fransada tualetsiz ev tikməyə icazə verməməyə başlayıblar. Onda ilk ictimai tualet tikilib və qadınlarla kişilərin tualeti ayrılıb.
XVIII əsrin ortalarında mühəndislərin su ilə yuyulan ayaqyolu ilə bağlı ideyaları yaranıb. Nəhayət, 19-cu əsrdə kiçik Britaniya kəndindən olan çilingər Tomas Krepper kanalizasiyaya çıxışı olan və pis qoxunu rədd etmək üçün suyun axıdıla biləcəyi müasir formalı unitazı və U-şəkilli kanalizasiya borusunu ixtira edib. İlk unitaz farfordan hazırlanıb və vaza şəklində olub. Krepper öz şirkətini yaradaraq Bukingem və Vindzor saraylarında bu santexnika aparatlarını quraşdırıb.
XX əsrin əvvəllərində İspaniya şirkəti olan "Unitas" (bu sözün ilk hərfi U-şəkilli boruya işarə idi) oturacağı və su bakı olan tualetin istehsalına başlayıb. Həmin firmanın sayəsində "unitaz" sözü məişətə daxil olub.
Kimyəvi tualet[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kimyəvi tualet - kanalizasiya sisteminə qoşulmayan və ümumiyyətlə daşınan, tullantıları parçalamaq üçün xüsusi kimyəvi maddələrin istifadə edildiyi və xoşagəlməz bir qoxu məhv edən bir tualet. Kimyəvi tualetlərdə tez-tez xüsusi bir yuyucu maye istifadə olunur. Belə tualetlər əlillər üçün, müəssisələr küçəsində yerləşən işçilər üçün istifadə olunur.[2]
Dünya Tualet Günü[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hər il 19 noyabr tarixində qeyd olunur[3].
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Nəcis qoxuyan kral sarayları Arxivləşdirilib 2011-08-29 at the Wayback Machine
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2008-04-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-02.
- ↑ "Kimyəvi tualet". 2021-06-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-07.
- ↑ "worldtoilet.org". 2015-11-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-02.
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
Şəkillər[redaktə | mənbəni redaktə et]
-
-
Antik Afina tualeti -
Qədim yapon tualeti -
Səyyar tualet avtobusu
Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
