İqlim dəyişkənliyi: Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
| Sətir 12: | Sətir 12: | ||
== İstinadlar == |
== İstinadlar == |
||
{{İstinad siyahısı}} |
{{İstinad siyahısı}} |
||
== Ədəbiyyat == |
|||
* {{cite book |last=Cronin |first=Thomas N. |title=Paleoclimates: understanding climate change past and present |location=New York |publisher=Columbia University Press |year=2010 |isbn=978-0-231-14494-0}} |
|||
* {{Cite book |ref= {{harvid|IPCC AR4 WG1|2007}} |title = Climate Change 2007: The Physical Science Basis |series = Contribution of Working Group I to the [[IPCC Fourth Assessment Report|Fourth Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change |author = IPCC |author-link = IPCC |year = 2007 |display-editors= 4 |editor-first1= S. |editor-last1= Solomon |editor-first2= D. |editor-last2= Qin |editor-first3= M. |editor-last3= Manning |editor-first4= Z. |editor-last4= Chen |editor-first5= M. |editor-last5= Marquis |editor-first6= K.B. |editor-last6= Averyt |editor-first7= M. |editor-last7= Tignor |editor-first8= H.L. |editor-last8= Miller |publisher = Cambridge University Press |url = https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4_wg1_full_report.pdf |isbn = 978-0-521-88009-1}} (pb: {{ISBNT|978-0-521-70596-7}}). |
|||
* {{Cite book |ref= {{harvid|IPCC AR4 SYR|2008}} |author= IPCC |author-link= IPCC |year= 2008 |title= Climate Change 2008: Synthesis Report |series= Contribution of Working Groups I, II and III to the [[IPCC Fourth Assessment Report|Fourth Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change |editor1 = The Core Writing Team |editor-first2= R.K. |editor-last2= Pachauri |editor-first3= A.R. |editor-last3= Reisinger |publisher= IPCC |place= Geneva, Switzerland |isbn= 978-92-9169-122-7 |url= https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/syr/}}. |
|||
* {{Cite book|title=Climate Change : A multidisciplinary approach|last=Burroughs|first=William James|publisher=Cambridge university press|year=2001|isbn=0521567718|location=Cambridge}} |
|||
* {{Cite book|title=Climate Change : A multidisciplinary approach|last=Burroughs|first=William James|publisher=Cambridge university press|year=2007|isbn=978-0-511-37027-4|location=Cambridge}} |
|||
* {{Cite book|title=Earth's climate : Past and Future|last=Ruddiman|first=William F.|publisher=W. H. Freeman and Company|year=2008|isbn=9780716784906|location=New York}} |
|||
* {{cite book|title=Climatology|last1=Rohli|first1=Robert. V.|last2=Vega|first2=Anthony J.|publisher=Jones & Bartlett Learning|year=2018|isbn=9781284126563|edition=fourth}} |
|||
== Xarici keçidlər == |
|||
* [https://climate.nasa.gov/ Global Climate Change] from [[NASA]] (US) |
|||
* [http://ipcc.ch/ Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)] |
|||
* [https://science.nasa.gov/earth-science/oceanography/ocean-earth-system/climate-variability Climate Variability] – NASA Science |
|||
[[Kateqoriya:İqlim dəyişiklikləri]] |
[[Kateqoriya:İqlim dəyişiklikləri]] |
||
17:15, 21 aprel 2021 tarixindəki versiya
İqlim Dəyişmələri − Dünyanı narahat edən qlobal problemlərdən biri də İqlim dəyişmələridir. İqlim dəyişiklikləri və onların canlı aləmə təsiri dünya birliyini getdikcə daha çox narahat etməkdədir. Qeyri-sabit hava şəraiti tək Azərbaycanda deyil dünyanın bir sıra ölkələrində hiss olunmaqda və problemlər yaratmaqdadır. Bu problemlərə diqqətin artması özünü bir sıra beynəlxalq tədbirlərin, o cümlədən elmi və praktiki konfransların keçirilməsində göstərir. İqlim Dəyişmələri üzrə Hökümətlərarası Ekspertlər qrupunun son qiymətləndirmə hesabatına görə son 100 ildə Yer kürəsində orta temperatur 0,8 dərəcə artıb.
Temperaturun artması isə əsasən antropogen amillərlə bağlıdır. Antropogen amillərin də əsası istilik effekti yaradan qazlar[1]: karbon, metan, azot oksidi, azot 1 oksid və xlor-fülor birləşmələridir. Son 100 illik kosmik müşahidələr göstərir ki, tufanların, çovğunların həm intensivliyi, həm də tezliyi artıb. İsti küləklər, qasırğalar, yağıntılar güclənib. Eyni zamanda, sel, daşqın hadisələrinin də sayı artıb. Okeanın səthi əvvəllər 1000 metr dərinliyə qədər qızırdısa, artıq qızma 2000 metr dərinliyə qədər çatır. Bu da isti axınların daha da qızmasına səbəb olur[2].
Yəni bütün bu təbii fəlakətlərin artımında əsas amil iqlim dəyişmələridir. Azərbaycan ərazisində Azərbaycan da qlobal iqlim dəyişmələrinin təsirindən kənarda qalmamışdır. Son 100 ildə Azərbaycan ərazisində orta illik temperaturlar 0,4-1,30C-yə qədər artmışdır[3][4]. Temperatur artımı regionlardan asılı olaraq qeyri-bərabər paylanır. Son 10 illiklərdə kiçik dağ çaylarında sel və daşqınların sayı və gücü artmışdır[5].
İqlim dəyişməsində antropogen amillər
Antropogen amillər ətraf mühiti dəyişdirən və iqlimə təsir göstərən insan fəaliyyətini əhatə edir. Bəzi hallarda, sulamanın temperatur və rütubətə təsiri kimi səbəb əlaqəsi birbaşa və birmənalıdır, digər hallarda əlaqələr daha az aşkar olur. İllər ərzində insanın iqlimə təsirinin müxtəlif fərziyyələri müzakirə edilmişdir. Məsələn, XIX əsrin sonlarında, yağış şum nəzəriyyəsini izləyir ABŞ-ın qərbində və Avstraliyada populyardı.
Bu günün əsas problemləri bunlardır: yanacaq yanması, atmosferdə soyudulmasına təsir edən aerozollar və sement sənayesi səbəbindən atmosferdə artan CO2 konsentrasiyası. Torpaq istifadəsi, Ozon tükənməsi, heyvandarlıq istehsalı və meşələrin qırılması kimi digər amillər də iqlimə təsir göstərir[6].
İstinadlar
- ↑ "The United Nations Framework Convention on Climate Change". 21 March 1994.
Climate change means a change of climate which is attributed directly or indirectly to human activity that alters the composition of the global atmosphere and which is in addition to natural climate variability observed over comparable time periods.
- ↑ Hulme, Mike. "Concept of Climate Change, in: The International Encyclopedia of Geography". The International Encyclopedia of Geography. Wiley-Blackwell/Association of American Geographers (AAG). 2016. İstifadə tarixi: 16 May 2016.
- ↑ Hsiung, Jane. "Estimates of Global Oceanic Meridional Heat Transport". Journal of Physical Oceanography. 15 (11). November 1985: 1405–13. Bibcode:1985JPO....15.1405H. doi:10.1175/1520-0485(1985)015<1405:EOGOMH>2.0.CO;2.
- ↑ Vallis, Geoffrey K.; Farneti, Riccardo. "Meridional energy transport in the coupled atmosphere–ocean system: scaling and numerical experiments". Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society. 135 (644). October 2009: 1643–60. Bibcode:2009QJRMS.135.1643V. doi:10.1002/qj.498.
- ↑ "What's in a Name? Global Warming vs. Climate Change". NASA. İstifadə tarixi: 23 July 2011.
- ↑ America's Climate Choices: Panel on Advancing the Science of Climate Change; National Research Council. Advancing the Science of Climate Change. Washington, D.C.: The National Academies Press. 2010. ISBN 978-0-309-14588-6. 29 May 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
(p1) ... there is a strong, credible body of evidence, based on multiple lines of research, documenting that climate is changing and that these changes are in large part caused by human activities. While much remains to be learned, the core phenomenon, scientific questions, and hypotheses have been examined thoroughly and have stood firm in the face of serious scientific debate and careful evaluation of alternative explanations. (pp. 21–22) Some scientific conclusions or theories have been so thoroughly examined and tested, and supported by so many independent observations and results, that their likelihood of subsequently being found to be wrong is vanishingly small. Such conclusions and theories are then regarded as settled facts. This is the case for the conclusion that the Earth system is warming and that much of this warming is very likely due to human activities.
Ədəbiyyat
- Cronin, Thomas N. Paleoclimates: understanding climate change past and present. New York: Columbia University Press. 2010. ISBN 978-0-231-14494-0.
- IPCC. Solomon, S.; Qin, D.; Manning, M.; Chen, Z.; və b. (redaktorlar ). Climate Change 2007: The Physical Science Basis (PDF). Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press. 2007. ISBN 978-0-521-88009-1. (pb: 978-0-521-70596-7).
- IPCC. The Core Writing Team; Pachauri, R.K.; Reisinger, A.R. (redaktorlar ). Climate Change 2008: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Geneva, Switzerland: IPCC. 2008. ISBN 978-92-9169-122-7..
- Burroughs, William James. Climate Change : A multidisciplinary approach. Cambridge: Cambridge university press. 2001. ISBN 0521567718.
- Burroughs, William James. Climate Change : A multidisciplinary approach. Cambridge: Cambridge university press. 2007. ISBN 978-0-511-37027-4.
- Ruddiman, William F. Earth's climate : Past and Future. New York: W. H. Freeman and Company. 2008. ISBN 9780716784906.
- Rohli, Robert. V.; Vega, Anthony J. Climatology (fourth). Jones & Bartlett Learning. 2018. ISBN 9781284126563.
Xarici keçidlər
- Global Climate Change from NASA (US)
- Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)
- Climate Variability – NASA Science