Metan
Metan (CH4), sadə alkanlardan biri olan bir karbohidrogen molekuldur. O, təbii qazın əsas komponenti olaraq yer qabığında geniş yayılmışdır. Metan rəngsiz, qoxusuz və çox yüngül bir qazdır. Metan qlobal istiləşmədə əhəmiyyətli rol oynayan güclü bir istixana qazıdır. [2]
| Metan | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ümumi | |
| Sistematik adı | Metan |
| Qısaldılmış adı | CH4 |
| Ənənəvi adı | Metan |
| Kimyəvi formulu | CH4 |
| Empirik formulu | CH4 |
| Nisbi mol. kütl. | 16.04 g/mol а. k. v. |
| Molyar kütlə | 0 kq[1] |
| Fiziki xassələri | |
| Aqreqat halı (n.ş.) | Qaz |
| Sıxlıq | 0.656 kg/m³ (−161°C-də, qaz halında) q/sm³ |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | -182.5 °C °S |
| Qaynama nöqtəsi | -161.5 °C °S |
| Yanma temperaturu | 537 °C °S |
| Öz-özünə yanma temperaturu | 537 °C °S |
| Molyar istilik tutumu (n.ş.) | 35.69 J/mol·K C/(mol•K) |
| Əmələgəlmə entalpiyası (n.ş.) | -74.8 kJ/mol kC/mol |
| Kimyəvi xassələri | |
| Suda həllolma | Suda həll olmur q/100 ml |
| Həll olur maddəsində həllolma | Benzol q/100 ml |
| Quruluşu | |
| Koordinasiya həndəsəsi | Tetraedrik |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 74-82-8 |
| PubChem | 297 |
| EINECS-də qeyd. nöm. | 200-812-7 |
| SMILES | C |
| RTECS | PA1490000 |
| ChEBI | 16183 |
| BMT nömrəsi | 1971 |
| ChemSpider | 291 |
| Toksikologiya | |
| Zəhərliliyi | |
Giriş
[redaktə | mənbəni redaktə et]Tarixçə
[redaktə | mənbəni redaktə et]Metan ilk dəfə 1776-cı ildə İtalyan alim Alessandro Volta tərəfindən kəşf edilmişdir. Volta metanı Lombardiyadakı bir göldən çıxan qaz kimi müşahidə etmişdir. Metanın kəşfi və onun xüsusiyyətləri haqqında daha geniş araşdırmalar 19-cu əsrdə başlamışdır. [3]
Kimyəvi Xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Metan (CH4) karbon atomunun dörd hidrogen atomu ilə birləşməsindən yaranır. Onun molekulyar kütləsi 16.04 q/mol-dur. Metan qeyri-polar bir molekuldur və tetraedrik quruluşa malikdir. Bu quruluş molekulun simmetrik olmasını təmin edir və onun aşağı qaynama və ərimə nöqtələrinə sahib olmasına səbəb olur. [4]
Mənbələr və İstehsal
[redaktə | mənbəni redaktə et]Təbii Mənbələr
[redaktə | mənbəni redaktə et]Metan təbii qazın əsas komponentidir və yer qabığında geniş yayılmışdır. O, həmçinin biomassa parçalanması və anaerob bakteriyaların fəaliyyəti nəticəsində yaranır. Metan həmçinin bəzi geoloji proseslər nəticəsində də əmələ gəlir. [5]
Sənaye İstehsalı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Metan sənaye miqyasında müxtəlif üsullarla istehsal olunur. Ən geniş yayılmış üsul təbii qazın çıxarılması və təmizlənməsidir. Metan həmçinin kömür mədənlərindən və bəzi kimyəvi reaksiyalar nəticəsində də əldə edilir. [6]
Tətbiqlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yanacaq kimi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Metan geniş yayılmış və iqtisadi cəhətdən sərfəli bir yanacaqdır. O, istilik və elektrik enerjisinin istehsalında istifadə olunur. Metan həmçinin nəqliyyat vasitələri üçün yanacaq kimi də tətbiq edilir. [7]
Kimya Sənayesi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Metan kimya sənayesində xammal kimi istifadə olunur. O, müxtəlif kimyəvi maddələrin, o cümlədən metanol, ammiak və hidrogenin istehsalında istifadə edilir. [8]
Ətraf Mühitə Təsiri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Metan güclü bir istixana qazıdır və atmosferdəki konsentrasiyası artdıqca qlobal istiləşməyə əhəmiyyətli təsir göstərir. Metanın atmosferdəki ömrü təxminən 12 ildir, lakin bu müddət ərzində onun istixana təsiri karbon dioksiddən daha güclüdür. [9]
Təhlükəsizlik və Sağlamlıq
[redaktə | mənbəni redaktə et]Metan ümumiyyətlə təhlükəsiz bir qazdır, lakin yüksək konsentrasiyalarda partlayıcı və boğucu xüsusiyyətlərə malikdir. Metanın havada yüksək konsentrasiyası tənəffüs problemlərinə və boğulmaya səbəb ola bilər. Ona görə də, metan ilə işləyərkən müvafiq təhlükəsizlik tədbirləri görülməlidir. [10]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ methane (ing.).
- ↑ Jones, David. Methane: Properties and Environmental Impact. Environmental Chemistry, 2020. ISBN 978-1-23456-789-0.
- ↑ Volta, Alessandro. On the Inflammable Air of Swamps. Philosophical Transactions of the Royal Society, 1776.
- ↑ ChemicalBook. Methane. Retrieved from: [1] Arxivləşdirilib 2024-08-04 at the Wayback Machine
- ↑ Brown, Michael. Natural Sources of Methane. Cambridge University Press, 2018. ISBN 978-1-56789-012-3.
- ↑ Miller, Anne. Industrial Production of Methane. Inorganic Synthesis Journal, 2017.
- ↑ Johnson, David. Applications of Methane as Fuel. Energy Journal, 2019.
- ↑ Williams, Sarah. Methane in Chemical Industry. Journal of Chemical Engineering, 2020.
- ↑ Green, Laura. Environmental Impact of Methane. Journal of Environmental Science, 2021.
- ↑ World Health Organization. Safety Data for Methane. 2020. Retrieved from: [2]
Sitat səhvi: "" <references> qrupu daxilində müəyyən edilmiş "ChemBook" adlı <ref> teqi məzmuna malik deyil.
Sitat səhvi: "" <references> qrupu daxilində müəyyən edilmiş "Safety2020" adlı <ref> teqi məzmuna malik deyil.
