ABŞ-də bizonların məhvi

1889-cu il üçün Amerika bizonunun məhv ediləcəyi başlanğıc ərazinin sərhədləri göstərilmiş xəritə

ABŞ-da bizonların məhvi — 1830-cu illərdən bəri kommersiya məqsədləri üçün, Şimali Amerikada bu heyvan növünün yox olmaq təhlükəsinə gətirib çıxaran nəzarətsiz kütləvi bizon ovudur.

Hindular ənənəvi olaraq bizonları yalnız yaşayış ehtiyaclarını ödəmək üçün ovlayırdılar: qida üçün, eləcə də geyim hazırlanması, mənzil, alət və qab istehsalı üçün və bir çox qəbilələrin sağ qalması bizonlardan asılı idi.

XIX əsrdə bəzi hindu tayfaları da ticarət məqsədi ilə bizon ovu ilə məşğul olurdular və dərilərini Amerika tacirlərinə satırdılar.

Bununla belə, məhz ağ dərili amerikan ovçuların və ABŞ dəmir yolu şirkətlərinin hərəkətləri bizon populyasiyası üçün kritik nəticələr törədirdi.

1800-cü illərin əvvəllərində dərisi üçün ildə təxminən 200.000 bizon öldürülürdü.

1825-ci ildə Allegeni yaylasında (ing. Allegheny Plateau), Missisipinin şərqində yaşayan son bizonlar öldürüldü.

1830-1860-cı illər arasında bir-birinin ardınca ABŞ-ın şərq sahilinə bizon dəriləri ilə dolu vaqonlar gəlirdi.

Vətəndaş müharibəsi başa çatdıqdan və trans-Amerika dəmir yolunun çəkilişindən sonra qərb çəmənliklərinin aktiv inkişafının başlanğıcı ilə ovçuları düzənliklərə gətirmək və ovlarını Avropaya göndərmək üçün geri şərqə daşınmanın daha asanlaşması bizon populyasiyasının əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına səbəb olur.

Bizonların vəhşicəsinə öldürülməsi nəticəsində onların sayı XX əsrin əvvəllərində bir neçə on milyondan bir neçə yüzə qədər azalmışdı.

Fransız bioloqu (Jean Dorst) qeyd etdi ki, əvvəlcə bizonların ümumi sayı təxminən 75 milyon idi, lakin artıq 1880-1885-ci illərdə Şimali ABŞ ovçularının hekayələri "son" bizonu ovlamaqdan danışırdı.

1840-cı illərdə hər il təxminən 2,5 milyon bizon öldürüldü, 1872-1874-cü illər ərzində təxminən 3,5 milyon bizon öldürülmüşdü.

“İdmançı” ovçulardan biri olan dr. Karver lovğalanırdı ki, təkcə bir yayda şəxsən 5000 bizon vurmuşdur.

Öldürülən 3 bizondan yalnız 1-nin dərisi soyulur, qalanları isə heç bir şəkildə istifadə edilmirdir.

Tarixçi Endrü Eyzenberq bizonların 1800-cü ildə 30 milyondan, əsrin sonuna qədər mindən aşağı azalması haqqında yazmışdı.

1887-ci ildə çöllərə səyahət edən ingilis təbiətşünası Uilyam Qrib qeyd edirdi: Hər yerdə bizon cığırları var idi, amma canlı bizon yox idi. Bu nəcib heyvanların yalnız kəllələri və sümükləri günəş altında ağarırdı.

İqtisadi səbəbləri

Şimali Amerikanın müstəmləkəçiliyinin başlanğıcından bəri Avropada müxtəlif Şimali Amerika heyvanlarının dərilərinə böyük tələbat var idi və bizon da istisna deyildi. Bizon dərilərindən yorğan və xalçalar, isti mantiyalar və başqa paltarlar hazırlanırdı. Dəridən müxtəlif sənaye maşınları üçün ötürücü kəmərlər də hazırlanırdı. Kəllə və digər sümükləri gübrə zavodlarına göndərilirdi. Bizon əti uzaq məsafələrə daşınmasının çətinliyinə görə adətən ya yaxınlıqda satılır, ya da xüsusi ayrılmış tarlalarda çürüməyə buraxılır, sonra sümükləri toplanırdı. Yalnız ABŞ-ın şərq sahilindəki çox bahalı restoranların menyusunda bizon dilinə rast gəlinirdi. Qışda temperaturun aşağı olması səbəbindən əti daha uzaq məsafəyə çatdırmaq mümkün olurdu. Dəmir yollarının çəkilməsi və havalandırılan və soyudulan vaqonların istifadəyə başlaması ilə bizon ətinin istehlakı artdı.

Amerika dəmir yolu şirkətlərinin bizonların sayının azalmasında böyük töhfəsi təkcə ovçuları və tacirləri sürətli nəqliyyatla təmin etmək deyildi. Dəmir yollarının çəkilişi zamanı inşaatçıları yeməklə təmin etmək üçün ovçulardan bizon əti alırdılar. Bizonların nəhəng sürüləri dəmir yolu relslərini keçərkən və ya küləkdən qorunmaq üçün dəmir yolu bəndlərinin arxasına sığınaraq qatarları saatlarla bəzən günlərlə gecikdirdiyi üçün, onlar bizonların sayını azaltmağa çalışdılar. Lokomotivlərin heyvanlarla toqquşması halları da olurdu ki, bu da texnikaya və dəmir yolu xəttinə ziyan vururdu. Dəmiryol şirkətlərinin rəhbərləri çoxlu sayda bizonun qatar relslərinə yaxın olmasının potensial faydasını da dərk etdilər və vaqonun pəncərələrindən bizonlara güllə atmaq fürsəti ilə sərnişinləri cəlb etməyə başladılar. Xüsusi ov səfərləri də təşkil olunurdu.

ABŞ ordusunu və "Kanzas pasifik reylueyz" dəmir yolu işçilərini ərzaqla təmin etmək üçün, bizon ovlayan Buffalo Bill (ing. William Frederick “Buffalo Bill” Cody) ləqəbli kəşfiyyatçı böyük şöhrət qazanmışdı. O, həmçinin 1872-ci ilin yanvarında Böyük Knyaz Aleksey Aleksandroviçin məşhur bizon ovu zamanı kəşfiyyatçı olmuşdu. Billin özünün dediyinə görə, o, 1867-1868-ci illərdə dəmir yolu şirkətində işləyərkən 17 ay ərzində 4000-dən çox bizon öldürmüşdü. Ləqəbinidə elə o vaxt alır. Buffalo Bill 1883-cü ildə Buffalo Bill’s Wild West şou-truppasını yaratdıqdan sonra geniş beynəlxalq şöhrət qazanmışdır.