Adaptiv gözləntilər

Adaptiv gözləntilər (ing. adaptive expectations theory) — iqtisadi göstəricilərlə bağlı gözləntilərin formalaşması prosesini təsvir edən makroiqtisadiyyat konsepsiyası. Adaptiv gözləntilər bu göstəricilərin keçmişdəki müşahidələrinə əsasən formalaşır. Məsələn, keçmişdə inflyasiya səviyyəsinin sistematik olaraq qiymətləndirilməməsi faktı gələcəkdə inflyasiyanın qiymətləndirilməsinə təsir göstərir.

Əvvəllər mövcud olan makroiqtisadi modellər iqtisadiyyatda ya işsizliyin, ya da inflyasiyanın ola biləcəyini düşünürdü, lakin hər iki fenomen eyni vaxtda baş verə bilməzdi. Keçən əsrin 50-60-cı illərində empirik tədqiqatlar əsasında iqtisadçılar yeni bir əlaqənin mövcud olduğunu təsdiqlədilər və bu əlaqələr Fillips əyrisi kimi tanınmağa başladı: inflyasiya ilə işsizlik arasında sabit və proqnozlaşdırıla bilən bir tərs əlaqə var.

Fillips əyrisi işsizlik və inflyasiya arasında sabit bir əlaqənin mövcudluğunu göstərir. Bu göstəricilər arasındakı əlaqə tərs mütənasib olduğundan işsizlik və inflyasiya arasında alternativ bir əlaqənin olduğu düşünülürdü.

Adaptiv gözləntilər konsepsiyasına uyğun olaraq iqtisadi agentlər gözləntilərini keçmiş illərin səhvlərini nəzərə alaraq tənzimləyirlər. Bununla birlikdə, qısa müddətli dövrlərdə, Fillips əyrisi olduqca aydındır. Birincisi, subyektlər tam və etibarlı məlumata malik olmadıqları üçün iqtisadi mühitdəki dəyişikliklərə bir qədər gecikmə ilə reaksiya göstərirlər. İkincisi, inflyasiya səviyyəsinin böyüməsi şərti ilə subyektlərin gözləntiləri həqiqi dəyərlərindən daim geri qalacaqdır.

Fillips əyrisi işsizlik və inflyasiya arasında sabit bir əlaqənin mövcudluğunu göstərir. Bu göstəricilər arasındakı əlaqə tərs mütənasib olduğundan işsizlik və inflyasiya arasında alternativ bir əlaqənin olduğu düşünülürdü.

Adaptiv gözləntilər konsepsiyasına uyğun olaraq iqtisadi agent gözləntilərini keçmiş illərin səhvlərini nəzərə alaraq tənzimləyirlər. Bununla birlikdə, qısa müddətli dövrlərdə, Fillips əyrisi olduqca aydındır. Birincisi, subyektlər tam və etibarlı məlumata malik olmadıqları üçün iqtisadi mühitdəki dəyişikliklərə bir qədər gecikmə ilə reaksiya göstərirlər. İkincisi, inflyasiya səviyyəsinin böyüməsi şərti ilə subyektlərin gözləntiləri həqiqi dəyərlərindən daim geri qalacaqdır.

Monetaristlərin fikrincə stimullaşdırıcı siyasət çərçivəsində birdəfəlik tədbirlər məşğulluq və milli gəlirin artmasına səbəb ola bilər. Qrafik olaraq, bu, AD əyrisinin sağa doğru sürüşməsi ilə Ph1 Fillips əyrisi boyunca bir hərəkət kimi yozula bilər: nəticədə işsizlik U *-dan U1-ə qədər azalacaq.

Bununla birlikdə, iqtisadi agentlər bazar şərtlərindəki dəyişikliklərə uyğunlaşdıqdan sonra, ümumi təklif əyrisinin yuxarıya doğru dəyişməsinə səbəb olan satış amilləri üçün şərtləri yenidən nəzərdən keçirməyə başlayacaqlar (AS0 AS1 AS2). Təchizatın bərpası, Fillips əyrisinin sağdan yuxarıya doğru dəyişməsi ilə müşayiət olunacaq (Ph1 Ph2 Ph3). Nəticədə, məşğulluq əvvəlki dəyərinə (U *) qayıdacaq, lakin daha yüksək inflyasiya səviyyəsində (p1).