Kibey
Kibey (帰米?, hərfi tərcümədə "Amerikaya qayıtmaq") – təhsil üçün Yaponiyaya getmiş və ABŞ-yə qayıtmış yaponəsilli amerikalıları bildirmək üçün istifadə olunan termin. Kibeylər niseylərin altqrupudur, həm Yaponiya, həm ABŞ mədəniyyəti təcrübə etdikləri üçün səciyyəvi şəxsiyyətə malikdirlər.[1]
Xüsusiyyətlər
Kibeylər issey valideynləri tərəfindən Yaponiyaya babaları və ya digər qohumları tərəfindən böyüdülmələri üçün göndərilirdilər.[1] Bunun səbəbi ABŞ yaponları arasındakı uşaq qayğısı problemi idi.[1] Belə ki, ABŞ-də yaşayan yapon qadınların iş saatları uzun olduğu üçün uşaqlarına yapon mədəniyyətini aşılamaq, eləcə də, yapon dilində danışmağı öyrətməyə vaxtları qalmırdı.[1]
1930-cu illərin əvvəllərində kibeylər niseylərin 13%-ini təşkil edirdilər və iki qrupa bölünürdülər: təhsilini ABŞ-də almış, lakin 4-5 il Yaponiyada yaşamış kibeylər və Yaponiyada ilkin təhsil almış kibeylər.[1] Bunlardan əlavə, XX əsrin əvvəllərində Yaponiyaya gedən kibeylər ilə 1930-cu illərdə Yaponiyaya gedən kibeylər ayrı altqrupları formalaşdırırdılar.[1]
Kibeylər təhsil, dil və mədəniyyət baxımından yaşadıqları unikal təcrübə, eləcə də, həm ABŞ-də, həm də Yaponiyada diskriminasiya ilə üzləşdikləri üçün nisey icması içərisində səciyyəvi kimlik formalaşdırmışdılar.[1] Kibeylər, xüsusilə, Çinlə müharibə zamanı Yaponiya məktəblərinin hərbi dərslər verdiyi 1930-cu illərdə özlərini yapon təhsili və mədəniyyətindən yadlaşmış hiss edirdilər.[1] Onlar ABŞ-yə qayıtdıqdan sonra yenidən adaptasiya olmaqda çətinlik çəkirdilər.[1] ABŞ-dəki yapon icmasına da uyğunlaşa bilmirdilər, çünki həm ingilis dilləri zəif idi, həm də ABŞ yaponlarının yox, Yaponiyada yaşayan yaponların adətlərinə öyrəşmişdilər.[1]
Münasibət
Kaliforniya ştatında kibey işçilər digər nisey işçilərə nəzərən daha çox diskriminasiyaya məruz qalırdılar, çünki ingilis dilləri daha zəif idi.[1] Öz maraqlarını qorumaq məqsədilə kibeylər bir neçə siyasi və sosial qrup formalaşdırmışdılar.[1] Bu qruplardan biri San-Fransisko Kibey Vətəndaşların Şurası olmuşdur.[2]
İkinci dünya müharibəsi zamanı ABŞ hökuməti orduda döyüşən niseylərə yapon dilini öyrətmək üçün kibeylərin xidmətindən istifadə etmişdir.[2] Kibeylərin yapon dili bacarıqları daha yaxşı olduğu üçün onlar əsir götürülmüş yapon əsgərlərin sorğulanmasında, yapon mətnlərinin tərcüməsində və digər məqsədlərdə istifadə olunurdular.[2] Bundan əlavə, isseylər və kibeylər ABŞ hökuməti tərəfindən ən çox hədəf alınan yaponəsilli amerikalı qruplar olmuşdur.[2] 1942–46-cı illərdə bir çox kibey Tule gölü düşərgəsinə aparılmış və pis münasibətə məruz qalmışdır.[2] Buna görə də müharibədən sonra kibeylərin çoxu Yaponiyaya miqrasiya etmişdir.[2]
Populyar mədəniyyətdə
Kibey yazıçı Yoşi Abe "İkili vətəndaşlı adam" adlı üç cildlik roman yazmışdır.[3] 1979-cu ildə Maks Templmen tərəfindən yazılmış "Kibey" adlı əsər nəşr olunmuşdur.[4]
İstinadlar
Ədəbiyyat
- Ling, Huping; Austin, Allan. Asian American: History and Culture - An Encyclopedia (ingiliscə). Routledge. 2010. səh. 427–428. ISBN 978-0-7656-8077-8. İstifadə tarixi: 11 noyabr 2022.
- Danico, Mary Yu. Asian American Society: An Encyclopedia (ingiliscə). SAGE Publications. 2014. ISBN 978-1-4522-8190-2. İstifadə tarixi: 11 noyabr 2022.