Yaponiya

"Nippon" bura istiqamətləndirir. Digər istifadə formaları üçün baxın: Yaponiya (dəqiqləşdirmə).

Yaponiya (yap. 日本 Nippon [nip̚põ̞ɴ] və ya Nihon [nihõ̞ɴ]; keçmiş adı 日本国 Nippon-kokuⓘ və ya Nihon-koku, "Yaponiya dövləti") — Şərqi Asiyada yerləşən ada ölkəsi. Yaponiya Sakit okeanda, Yapon dənizinin, Şərqi Çin dənizinin, Çinin, Şimali Koreyanın, Cənubi Koreyanın və Rusiyanın şərqində yerləşir, şimalda Oxot dənizinə, cənubda Şərqi Çin dənizi və Tayvan adasına qədər uzanır. "Yaponiya" adının "günəş" mənası kanci ilə bağlıdır və Yaponiya tez-tez "Gündoğan ölkə" adı ilə çağırılır.

Yaponiya
yap. 日本国
Nippon-koku
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb
Endless discovery, Y Darganfod Diddiwedd
Himn: Kimiqayo (君が代?)
Tarixi
 • Milli Yaranma Günü E.ə. 11 fevral 660[1]
 • Meyci Konstitusiyası 29 noyabr 1890
 • İndiki konstitusiya 3 may 1947
 • San-Fransisko sülh müqaviləsi 28 aprel 1952
Rəsmi dilləri
Paytaxt Tokio
İdarəetmə forması Unitar parlamentli konstitusiyalı monarxiya
İmperator Naruhito
Baş nazir Shigeru Ishiba
Sahəsi Dünyada 62-ci
 • Ümumi 377972[2] km²
 • Su sahəsi (%) 0.8
Əhalisi
 • Əhali 125,373,634[3] nəfər (10-cu)
 • Siyahıyaalma (2020) 126,226,568[4] nəf.
 • Sıxlıq 330 nəf./km² (44-cü)
 • Ümumi 5.005.536.736.792 $[6], 4.231.141.201.863 $[6]
ÜDM (AQP)
 • Ümumi $6,456 trilyon[5] dollar  (4-cü)
 • Adambaşına $49,044[5] dollar  (36-cı)
ÜDM (nominal)
 • Ümumi (2022) $4.409 trilyon[5] dollar  (3-cü)
 • Adambaşına $33,822[5] dollar  (28-ci)
İİİ (2021) 0.925 (artış; 19-cu)
Valyuta Yapon yeni
İnternet domeni .jp
ISO kodu JP
BOK kodu JPN
Telefon kodu +81
Saat qurşaqları
Nəqliyyatın yönü sol[d][7]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Sizin məqalədə xüsusi işarələri düzgün görməniz üçün texniki dəstəyə ehtiyacınız ola bilər.

Yaponiya 14.125 adadan ibarət stratovulkanik arxipelaqdır. Yaponiyanın ən böyük dörd adası — Honşu, Hokkaydo, Kyuşu və Şikoku adası ölkə ərazisinin təxminən 97 %-ni əhatə edir. Yaponiyanın əhalisi 126 milyon nəfərdir və bu göstəriciyə görə dünyada 10-cu yerdədir. Təxminən 37,8 milyon nəfərin yaşadığı və bir-birinə yaxın olan bir neçə şəhərdən ibarət olan Keihin regionu (həmçinin Tokio–Yokohama aqlomerasiyası kimi tanınır) əhalisinə görə son 60 il ərzində dünyanın ən böyük şəhər aqlomerasiyasıdır.[8] Tokio və ətrafındakı bir neçə prefekturanı əhatə edən Böyük Tokioda 35 milyondan çox insan yaşayır, bu isə buranı dünyada ən böyük mitropolit bölgə və dünyada ən böyük GDP bölgəsi edir.

Aparılmış arxeoloji qazıntı işləri Yaponiyanın Üst Paleolit dövründə məskunlaşıldığını göstərir. Yaponiya haqqında məlumat verən ilk mənbə I əsrə aid olan Çin tarixi mətnləridir. Digər regionlardan, xüsusilə Çindən böyük təsir, həmçinin izolyasiya dövrü, daha sonra Qərbi Avropanın təsiri Yaponiya tarixini xarakterizə edir. XII əsrdən 1868-ci ilə qədər Yaponiya imperatorun naminə fəaliyyət göstərən feodal şoqunlar tərəfindən idarə olunmuşdur. Yaponiya XVII əsrin əvvəllərində uzun müddət davam izolyasiya dövrünə daxil olmuş, bu izolyasiya 1853-cü ildə ABŞ donanmasının Yaponiyaya Qərbi Avropaya açılması barədə təzyiq etməsinə qədər davam etmişdir. Təxminən 20 il davam edən daxili konfliktdən və üsyandan sonra 1868-ci ildə İmperator Meyci ölkənin hökmdarı olmuş və Yaponiya imperiya, imperator isə xalqın müqəddəs simvolu elan edilmişdir. XIX əsrin sonlarında, XX əsrin əvvəllərində — Yaponiyanın hərbi gücünün artdığı dövrdə Birinci Çin-yapon müharibəsi, Rus-yapon müharibəsi və Birinci Dünya Müharibəsində əldə olunmuş qələbələr Yaponiyaya imperiya ərazisini genişləndirməyə imkan yaratmışdır. 1937-ci ildə baş vermiş İkinci Çin-yapon müharibəsi 1941-ci ildə İkinci Dünya Müharibəsinin bir hissəsinə çevrilmiş, lakin Yaponiya İmperiyasının müharibəyə qatılması 1945-ci ildə Hiroşima və Naqasaki şəhərlərinə atom bombalarının atılması, sonda isə məğlub olması ilə nəticələnmişdir. 1947-ci ildə ölkənin yeni konstitusiyası qəbul olunandan bəri Yaponiya imperator və seçkilərlə seçilmiş qanunverici orqan — Yaponiya parlamenti tərəfindən idarə olunan unitar, konstitusiyalı monarxiyaya malik ölkədir.

Yaponiya BMT, G7, G8 və G20-nin üzvüdür. Yaponiya böyük gücdür.[9][10][11] Yaponiya nominal ÜDM-ya görə dünyanın ən güclü 4-cü, alıcılıq gücünün tarazlığına görə isə dünyanın ən güclü 3-cü iqtisadiyyatına malikdir. Dövlət həm də dünyanın ən böyük 5-ci ixracatçısı və dünyanın ən böyük 5-ci idxalçısıdır. Yaponiya rəsmi olaraq müharibə elan etməmək istədiyini konstitusiyasında göstərsə də, Yaponiya dünyanın ən böyük 8-ci hərbi büdcəsinə malikdir[12] və silahlı qüvvələrindən ancaq özünü və sülhü qorumaqda istifadə etdiyini bildirir. Yaponiya yüksək yaşayış normasına və İnsan İnkişafı İndeksinə malik inkişaf etmiş ölkədir, əhali yüksək yaşayış imkanlarından yararlanır. Ölkə körpə ölümünün ən az müşahidə olunduğu 3-cü ölkədir.[13][14][15] Yaponiya Ölkə Brend İndeksində 1-ci,[16] Qlobal Sülh İndeksində isə Asiya ölkələri arasında 1-ci yerdədir.[17]

Etimologiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiya (ekzonim)

Azərbaycan sözü olan Yaponiya sözünün, yapon sözü olan 日本 (yapon dilində Nippon qulaq asⓘ və ya Nihon qulaq asⓘ kimi tələffüz olunur) sözünün qədim mandarin dili və U dilindəki tələffüzündən törəndiyi güman olunur. Yaponlar özlərini Nihoncin (日本人?), dillərini isə Nihonqo (日本語?) adlandırırlar. Azərbaycanca köhnə mənbələrdə Japon (az.-əski. ژاپون‎)[18] və ya Məmləkəti Japon (az.-əski. مملکت ژاپون‎)[19] ifadələrinə də təsadüf edilmişdir. Erkən sovet dövrünə aid Azərbaycandilli mənbələrdə "Yaponya" adlandırılmışdır.[20]

Meyci islahatından İkinci Dünya Müharibəsinin sonuna qədər ölkənin tam adı Dai Nippon Teikoku (大日本帝國?) ("Böyük Yaponiya İmperiyası") idi. Müasir dövrdə Nippon-koku və ya Nihon-koku (日本国?) adından istifadə olunur: yapon dilində Yaponiya kimi izahedici işarəsi olmayan ölkə adlarına "ölkə", "dövlət", "xalq" mənasını verən koku (国?) sözü artırılır. Niçi (日?) "günəş" və ya "gün" deməkdir; hon (本?) isə "təməl" və ya "mənşə" mənasını verir. Sözün ümumi mənası "günəşin mənşəyi" və ya "günəşin doğması" deməkdir (çinlilərin yanaşmasına görə günəş Yaponiyada doğur); buna görə də Qərbdə Yaponiya üçün "Gündoğan ölkə" adından da istifadə olunur. Nihon sözünün rəsmi istifadəsindən əvvəl Yaponiya Va (倭?) və ya Vakoku (倭国?) kimi tanınmışdır.[21]

"Yaponiya" sözü qədim ticarət yolları vasitəsilə Qərbə gəlmişdir. Yaponiya sözünün qədim mandarin və ya U dilindəki tələffüzünü Marko Polo (吳語) Cipangu kimi qeyd etmişdir. U dilinin dialekti olan müasir Şanxay dialektində 日本 (Yaponiya) işarələrinin tələffüzü [[Beynəlxalq fonetik əlifba|[zəʔpən]]] şəklindədir. Qədim malay dilində Yaponiya üçün istifadə olunmuş Cepanq sözü çin dilinin cənub sahilinin dialektlərindən (güman ki, Fukkin və ya Ninqpo dialektləri[22]) alınmışdır. XVI əsrdə Malakkaya gələn Portuqaliya tacirləri bu malay sözü ilə tanış olmuşdular. Bu sözü ilk dəfə Avropaya gətirənlər portuqallar idi.[23] İngilis dilində bu söz ilk dəfə Gaipan şəklində 1565-ci ildə qeydə alınmışdır.[24]

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiya tarixi

Tarix öncəsi və qədim tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əsas zalı və beşmərtəbəli paqodası dünyanın ən qədim taxta tikililərindən biri olan buddizm məbədi Horyu-ci (Yaponiyanın Milli Xəzinəsi və YUNESKO-nun Ümumdünya irsi siyahılarındadır).

Paleolit mədəniyyəti Yaponiya arxipelağının təxminən e.ə. 30.000-cu illərdə məskunlaşıldığını göstərir. E.ə. 14.000-cü ilə qədər (Comon dövrünün başlanğıcı) Yaponiyada Mezolit dövrü davam etmişdir. Neolit dövründə yarımoturaq həyat tərzi həyat keçirən, ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olan müasir yamatoların və aynuların əcdadları peyda olmuşdur.[25][26] Onlar pit-hauzlarla və ibtidai kənd təsərrüfatları ilə xarakterizə olunurlar.[27] Bu dövrə aid tapılmış bəzədilmiş gil qablar dünyada dulusçuluq sənətinin salamat qalmış ən qədim nümunələridir. Təxminən e.ə. 300-cü ildə yayoilər Yaponiya adalarına gəlmiş və comonlarla qaynayıb-qarışmışdırlar.[28] E.ə. 500-cü ildə başlayan Yayoi dövründə yerli əhali Çin və Koreya vasitəsilə çəltik yetişdirmək,[29] yeni tərz dulusçuluq,[30] metallurgiya kimi məşğuliyyətlərlə tanış olmuşdur.[31]

Yaponiya yazılı tarixdə ilk dəfə Çin tarixi haqqında olan "Han kitabı"nda peyda olmuşdur.[32] "Üç krallığın qeydləri"nə görə Yaponiya adalarında ən güclü krallıq III əsrdə peyda olmuşdu və Yamataikoku adlanırdı. Yaponiya buddizm ilə ilk dəfə Koreyadakı Bekçe krallığı vasitəsilə tanış olmuşdur, amma bu dinin Yaponiyadakı sonrakı inkişafı əsasən Çin ilə əlaqədardır.[33] İlk vaxtlarda bu dinə qarşı müqavimət olsa da, hakim sinif buddizmi Yaponiyada yaya bilmişdir və Asuka dövrünün (592–710) əvvəllərində buddizm geniş şəkildə yayılmışdır.[34]

Nara dövründə (710–784) Heyco sarayında (müasir Nara şəhəri) mərkəzləşdirilmiş güclü Yaponiya dövlətinin yaradılması qeyd edilir. Nara dövrü ədəbiyyatın peyda olması, eləcə də buddizm incəsənəti və memarlığın inkişafı ilə xarakterizə olunur.[35] 735–737-ci illərdə çiçək xəstəliyi səbəbindən Yaponiya əhalisinin 1/3 hissəsinin öldüyü güman olunur.[36] 784-cü ildə İmperator Kanmu Kiotonun 794-cü ildə paytaxt elan edilməsindən əvvəl paytaxtı Naradan Naqaoka-kyoya köçürmüşdür.

Monqolların Yaponiya yürüşləri zamanı samuraylar monqollar ilə qarşılaşırlar. Kamikadze (baş vermiş iki tayfun) sayəsində Yaponiyanın monqol donanmasından xilas olduğu rəvayət olunur.

Heyan dövrünün (794–1185) əvvəllərində — Yaponiyanın yerli mədəniyyətinin açıq-aşkar meydana çıxdığı dövrdə incəsənət, şeriyyət və nəsrin inkişafı ilə seçilir. Murasaki Şikibunun "Gencinin hekayəsi" romanı və müasir Yaponiyanın milli himni olan "Kimiqayo" bu dövrdə yazılmışdır.[37]

Heyan dövründə buddizmin iki məzhəbi yayılırdı: Sayçonun yaydığı Tendai buddizmi və Kukainin yaydığı Şinqon buddizmi. XI əsrin ikinci yarısında Yaponiyada Təmiz torpağın buddizmi (Codo-şu, Codo Şinşu) geniş populyarlıq qazanmışdır.

Feodalizm dövrü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yaponiyada feodalizm dövrü döyüşçü hakim sinfin — samurayların peyda olması və üstünlük təşkil etməsi ilə səciyyələnir. 1185-ci ildə Qenpey müharibəsində ("Heykenin hekayəsi"də adı çəkilir) Tayra klanın məğlub olmasından sonra samuray Minamoto no Yoritomo imperator Qo-Toba tərəfindən şoqun təyin olunmuş və Kamakurada güc bazası yaratmışdır. Onun ölümündən sonra Hoco klanı hakimiyyətə gəlmişdir. Kamakura dövründə (1185–1333) Yaponiya Çin vasitəsilə buddizmin Dzen cərəyanı ilə tanış olmuşdur və bu cərəyan samuray sinfi arasında geniş yayılmışdır.[38] Kamakura şoqunluğu 1274 və 1281-ci illərdə monqol işğallarını dəf etmişdir, amma sonda İmperator Qo-Dayqo tərəfindən devrilmişdir. Qo-Dayqo 1336-cı ildə Aşikaqa Takauci tərəfindən məğlubiyyətə uğradılmışdır.

Samuray ən kiçik təhqirə görə adi insanı öldürə bilərdi. Edo dövrü, 1798.

Aşikaqa Takauci Kiotoda — Muromaçidə yeni şoqunluq yaratmışdır. Bu, Muromaçi dövrünün (1336–1573) başlanğıcıdır. Aşikaqa Yoşimitsunun dövründə Aşikaqa şoqunatı böyük əzəmətə nail olmuşdur və Dzen buddizmi əsasında yaranmış mədəniyyət (Miyabi incəsənəti) müvəffəqiyyətə nail olmuşdur. Bu mədəniyyət daha sonra inkişaf edərək Hiqaşiyama mədəniyyətinə çevrilmişdir və XVI əsrə qədər çiçəklənməyə davam etmişdir. O biri tərəfdən, Aşikaqa şoqunatı feodal qoşun başçılarını (daimyo) nəzarətdə saxlaya bilməmişdir. Nəticədə, 1467-ci ildə bir əsr davam edəcək Senqoku dövrünün ("Döyüşən dövlətlər") başlanğıcı olan vətəndaş müharibəsi (Onin müharibəsi) başlamışdır.[39]

XVI əsrdə portuqaliyalı tacirlər və Yezuit missionerləri ilk dəfə Yaponiyaya çatmış və Yaponiya ilə Qərb arasında ticarət və mədəniyyət mübadiləsinin əsasını qoymuşdurlar. Bu, Oda Nobunaqaya Qərb texnologiyası və silahları ilə tanış olmağa imkan yaratmış və onlardan digər daimyolara hücum etməkdə istifadə etmişdir. Onun güc birləşdirməsi Azuçi-Momoyama dövrünün (1573–1603) başlanğıcı oldu. 1582-ci ildə Odanın öldürülməsindən sonra varisi Toyotomi Hideyoşi 1590-cı ildə ölkəni birləşdirmiş, 1592 və 1597-ci illərdə Koreyaya iki uğursuz yürüş etmişdir.

Yaponiyanın yenidən işlənmiş xəritəsi.

Hideyoşinin oğlunun naibi olan Tokuqava İeyasu mövqeyindən istifadə edərək siyasi və hərbi dəstək əldə etmişdir. Açıq müharibə başladıqda Tokuqava İeyasu 1600-cü ildə Sekiqahara döyüşündə rəqib klanları məğlub etmişdir. Tokuqava İeyasu 1603-cü ildə şoqun elan edilmiş və Edoda (müasir Tokio) Tokuqava şoqunatının əsasını qoymuşdur.[40] Tokuqava şoqunluğu müstəqil daimyolara nəzarət etmək üçün buke şohatto kimi tədbirləri həyata keçirmişdir.[41] 1639-cu ildə izolyanist sakoku ("qapalı ölkə") siyasəti təxminən iki əsr yarım davam etmiş və bu dövr tarixə Edo dövrü (1603–1868) kimi düşmüşdür.[42] Ranqaku kimi tanınan Qərb elmlərinin öyrənilməsi Decima və Naqasakidəki holland anklavı vasitəsilə davam etmişdir. Edo dövründə həm də kokuqaku ("milli təhsil") inkişaf etmişdir.[43]

Müasir dövr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

31 mart 1854-cü ildə kommodor Metyu Kelbreyt və ABŞ hərbi donanmasının "Qara gəmilər"i Kanaqava müqaviləsi əsasında Yaponiyanı xarici dünyaya açılmağa məcbur etmişdir. Bu hadisədən sonra Bakumatsu dövründə Qərb ölkələri bağlanan bənzər müqavilələr iqtisadi və siyasi böhranlara səbəb olmuşdur. Şoqunun hakimiyyətdən əl çəkməsi Boşin müharibəsini başlatmış və mərkəzləşdirilmiş dövlət formal olaraq imperatorun hakimiyyəti altında birləşdirilmişdir (Meyci islahatı).[44]

Tokuqava şoqunatının sonlarında keçirilmiş Meyci islahatının adı ilə bağlı olan İmperator Meyci (1868–1912)

Qərbin məhkəmə, siyasi və hərbi quruluşunu mənimsəyə bilən dövrdə Yaponiya Kabineti Gizli Şura təşkil etmiş, Meyci konstitusiyasını təqdim etmiş və Yaponiya parlamentini toplamışdır. Meyci islahatı Yaponiya imperiyasını sənayecə inkişaf edən dünya gücünə çevirmişdir və ölkəni qlobal təsirini artırmaq üçün hərbi gücdən istifadə etməsinə vadar etmişdir. Birinci Çin-yapon (1894–1895) və Rus-yapon (1904–1905) müharibələrində əldə edilmiş qələbələrdən sonra Yaponiya Tayvana, Koreyaya və Saxalin adasının cənub yarısına nəzarət etməyə başlamışdır.[45] Yaponiya əhalisinin sayı 1873-cü ildə 35 milyon nəfər olduğu halda, 1935-ci ildə bu göstərici 70 milyon nəfərə çatmışdır.[46]

Çin generalları Birinci Çin-yapon müharibəsində (1894–1895) yaponlara təslim olarkən.

XX əsrin əvvəllərində qısa müddət davam edən "Tayşo demokratiyası" dövründə ekspansionizm və militarizm daha çox əhəmiyyət kəsb etməyə başlamışdır. Birinci Dünya Müharibəsi qələbə qazanan tərəfdə olan Yaponiyaya dünyaya təsirini və ərazisini artırmağa imkan yaratmışdır. Genişləndirmə siyasətinə davam edən Yaponiyanın 1931-ci ildə Mancuriyanı işğal etməsi beynəlxalq reaksiyaya və Yaponiyanın 1933-cü ildə Millətlər Liqasından ayrılmasına səbəb olmuşdur. 1936-cı ildə Yaponiya Nasist Almaniyası ilə Antikomintern paktını imzalamışdır və 1940-cı ildə Üçlər paktı Yaponiyanı Ox güclərindən birinə çevirmişdir.[47] 1941-ci ildə Yaponiya Sovet-yapon tərəfsizlik paktını qəbul etmişdir.[48]

Yaponiya imperiyasının 1937-ci ildə Çinin digər ərazilərinin işğal etməsi ilə İkinci Çin-yapon müharibəsi (1937–1945) başlamışdır. İmperial Yaponiya ordusu tez Çinin paytaxtı Nankin şəhərini tutmuş və Nankin qətliamını törətmişdir.[49] 1940-cı ildə Yaponiyanın Fransız Çinhindisini işğal etməsindən sonra ABŞ Yaponiyaya neft embarqosu qoymuşdur.[50] 7–8 dekabr 1941-ci ildə Yaponiya gözlənilmədən ABŞ-yə qarşı Pörl Harbor hücumunu təşkil etmiş, Böyük Britaniyanın mülkləri olan Honkonq, Sinqapur və Malayaya hücum etmiş və ABŞ-yə müharibə elan etmişdir. Bu hadisələr ABŞ və Böyük Britaniyanı Sakit okean cəbhəsinə qoşulmağa məcbur etmişdir.[51][52] SSRİ-nin Mancuriyanı işğal etməsindən və ABŞ-nin 1945-ci ildə Hiroşima və Naqasaki şəhərlərinə atom bombaları atmasından sonra Yaponiya 15 avqust 1945-ci ildə qeyd-şərtsiz təslim olmuşdur.[53] Müharibə nəticəsində Yaponiya və Böyük Şərqi Asiya Ortaq Rifah Ərazisində milyonlarla insan ölmüş, sənaye və infrastruktur məhv olmuşdur. Müttəfiqlər (ABŞ-nin başçılığı altında) milyonlara etnik yaponu koloniyalardan vətəninə qaytarmış, Yaponiyanın Asiyadakı hərbi düşərgələrini ləğv etmiş və işğal olunmuş ərazilərin müstəqilliyini bərpa etmişdir.[54] Müttəfiqlər müharibə cinayətlərində imzaları olan Yaponiya liderlərini mühakimə etmək üçün 3 may 1946-cı ildə Uzaq Şərq beynəlxalq hərbi tribunalını təşkil etmişdir. Bakterial tədqiqatlarda iştirak edənlər və müharibəyə səbəb olmuş imperiya ailəsinin üzvlərinə tələblərə baxmayaraq Müttəfiq Qüvvələrin Ali Komandanı tərəfindən bəraət qazandırılmışdır.[55]

1947-ci ildə Yaponiya liberal demokratiyanı vurğulayan yeni konstitusiya qəbul etmişdir. 1952-ci ildə imzalanmış San-Fransisko sülh müqaviləsi ilə müttəfiqlərin Yaponiya işğalı başa çatmışdır[56] və Yaponiya 1956-cı ildə BMT-nin üzvü olmuşdur. Yaponiya daha sonra tərəqqiyə nail olaraq 2010-cu ildə Çin tərəfindən geridə buraxılana qədər dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatına malik olmuşdur. XXI əsrin əvvəllərində tədrici iqtisadi yenilənmə başlamışdır.[57] 11 mart 2011-ci ildə Yaponiyada tarixdə qeydə alınmış ən güclü zəlzələ baş vermişdir və bu fəlakət Fukuşima nüvə fəlakətinə səbəb olmuşdur.[58]

Hökumət və siyasət

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiyanın dövlət quruluşu
İmperator Naruhito və İmperatriça Masako.

Yaponiya konstitusiyalı monarxiyadır və imperatorun hakimiyyəti məhduddur. Formal dövlət başçısı kimi o, konstitusiya tərəfindən "xalq birliyinin və dövlətin simvolu" kimi müəyyənləşdirilir. Hakimiyyət baş nazirin və digər seçilmiş parlament üzvlərinin əlində cəmlənmişdir və Yaponiya xalqına suverenlik hüququ verilir.[59] Akihito Yaponiyanın hal-hazırkı imperatorudur; Vəliəhd şahzadə Naruhito Xrizantemo taxtının növbəti varisidir.

Yaponiyanın qanunverici orqanı Yaponiya parlamentidir və parlament Tokio şəhərinin Çiyoda xüsusi rayonunda oturur. Parlament ikipalatalıdır, 480 yerə malik Nümayəndələr palatasından və 242 yerə sahib Məsləhətçilər palatasından ibarətdir. Seçki hüququ 18 yaşından böyük olan şəxslər üçün keçərlidir[60] və səsvermə gizli yolla aparılır.[59] Yaponiya parlamentində əsas yerləri sosial liberal Yaponiya Demokratik Partiyası (YDP) və mühafizəkar Liberal Demokratiya Partiyası (LDP) tutur. Liberal Demokratiya Partiyası 1993–1994-cü illərdəki 11 aylıq müddət və 2009–2012-ci illər istisna olmaqla 1955-ci ildən seçkilərdə daim uğur qazanır. Liberal Demokratiya Partiyası Nümayəndələr palatasında 294 yerə, Məsləhətçilər palatasında 83 yerə malikdir.

Yaponiya baş naziri hökumətin əsas başçısıdır və Yaponiya parlamenti tərəfindən üzvləri arasından müəyyənləşdirildikdən sonra imperator tərəfindən təyin olunur. Yaponiya baş naziri Kabinet başçısıdır və dövlət nazirlərini müəyyənləşdirir və ya işdən azad edir. LDP partiyasının 2012-ci il ümumi seçkilərindəki qələbəsindən sonra 26 dekabr 2012-ci ildə[61] Şinzo Abe Yoşihiko Nodanın yerini tutaraq baş nazir olmuşdur və bu vəzifəyə ikinci dəfə seçilmişdir. Baş nazirin formal olaraq imperator tərəfindən təyin olunmasına baxmayaraq, Yaponiya konstitusiyası aşkar şəkildə imperatordan parlament tərəfindən seçilmiş şəxsi bu vəzifəyə təyin etməsini tələb edir.[59]

Tarixən Çindən təsirlənmiş Yaponiyanın qanun sistemi Edo dövründə "Kucikata Osadameqaki" kimi mətnlərin vasitəsilə müstəqil inkişaf etmişdir.[62] XX əsrin sonlarında Yaponiyanın məhkəmə sistemi əsasən Avropanın qanun sistemindən (xüsusilə Almaniya) təsirlənmişdir. Məsələn, Yaponiya hökuməti 1896-cı ildə Almaniya vətəndaşlıq qanunnaməsi əsasında qanunnamə hazırlamışdır və bu qanunnamə İkinci Dünya Müharibəsindən sonra da bəzi dəyişikliklərlə qüvvədə qalmışdır.[63] Yazılı hüquq Yaponiya parlamenti və imperator ştampı ilə müəyyənləşdirilir. Yaponiyanın məhkəmə sistemi üç yarusa bölünür: Ali məhkəmə və ondan aşağı səviyyədə yerləşən üç məhkəmə.[64] Yaponiya yazılı hüququnun əsas hissəsi Altı kodeks adlanır.[65]

Xarici siyasət və ordu

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalələr: Yaponiyanın xarici siyasəti və Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələri
YÖQ-nin əsgərləri hərbi təlimdə iştirak edərkən.

Yaponiya G8, APEC və "ASEAN Plus Three" üzvüdür və Şərqi Asiya sammitinin iştirakçısıdır. Yaponiya 2007-ci ilin martında Avstraliya ilə,[66] 2008-ci ilin oktyabrında Hindistan ilə təhlükəsizlik paktı imzalamışdır.[67] Yaponiya rəsmi inkişaf yardımının 5-ci ən böyük ianəçisidir (2014-cü ildə 9.2 milyard ABŞ dolları).[68]

Yaponiyanın ABŞ ilə yaxın iqtisadi və hərbi münasibətləri var; ABŞ-Yaponiya təhlükəsizlik alyansı bu dövlətlərin xarici əlaqələrində təməl daşı rolunu oynayır.[69] 1956-cı ildən BMT-nin üzvü olan Yaponiya müxtəlif vaxtlarda (ümumilikdə isə 20 il) BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının üzvü olmuşdur (sonuncu dəfə 2009-cu və 2010-cu illərdə). Yaponiya Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olmağa çalışan G4 ölkələrindən biridir.[70]

Yaponiyanın qonşuları ilə bir neçə torpaq mübahisəsi problemi var: Rusiya ilə Cənubi Kuril adaları üzərində, Cənubi Koreya ilə Liankur qayalıqları üzərində, Çin və Tayvan ilə Senkaku adaları üzərində və Çinlə Okinotorişima bölgəsi üzərində.[71] Yaponiyanın həmçinin Şimali Koreya ilə qaçırılmış yaponlar məsələsinə və nüvə silahı proqramına görə davam edən konflikti var.[72]

Yaponiya dünyada ən böyük hərbi büdcəyə malik ölkələrdən biridir.[73] Yaponiya İraq müharibəsinə qeyri-döyüşən qüvvələr göndərmişdir, amma onları sonda geri çəkmişdir.[74] Yaponiya Dəniz Özünümüdafiə Qüvvələri (YDÖQ) RIMPAC dəniz təlimlərinin daimi iştirakçısıdır.[75]

Yaponiya ordusunun (Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələri) imkanları Yaponiya konstitusiyasının 9-cu maddəsi ilə məhdudlanır. Konstitusiyaya görə, Yaponiya müharibə elan etməkdən və ya silahlı qüvvələrini beynəlxalq münaqişələrdə istifadə etməkdən imtina edir. Buna uyğun olaraq, Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələri Yaponiyadan kənarda fəaliyyət göstərməyən ordudur.[76] YÖQ müdafiə naziri tərəfindən nəzarət olunur, Yaponiya Quru Özünümüdafiə Qüvvələri (YQÖQ), Yaponiya Dəniz Özünümüdafiə Qüvvələri (YDÖQ) və Yaponiya Hava Özünümüdafiə Qüvvələrindən (YHÖQ) ibarətdir. Yaponiya ordusu hazırda sülhməramlı əməliyyatlarda istifadə olunur; qüvvələrinin İraqda cəbhə boyu düzülməsi İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Yaponiya ordusunun okeanın o tayındakı ilk istifadəsi kimi qeyd olunur.[74]

2014-cü ilin mayında baş nazir Şinzo Abe Yaponiyanın İkinci Dünya Müharibəsindən bəri müəyyənləşdirdiyi qeyri-fəallığı davam etdirmək və regionun təhlükəsizliyi haqqında məsuliyyəti götürmək istədiyini demişdir. O, Yaponiyanın açar rolu oynamaq istədiyini bildirmiş, qonşu ölkələrə Yaponiyanın dəstəyini təklif etmişdir.[77]

İnzibati bölgü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ətraflı bax: Yaponiyanın inzibati bölgüsü

Yaponiya 47 prefekturadan ibarətdir, hər bir prefektura seçilmiş qubernator, qanunverici orqan və inzibati bürokratiya tərəfindən nəzarət olunur. Bundan əlavə prefekturalar böyük şəhərlərə, kiçik şəhərlərə və qəsəbələrə bölünür.[78] Hal-hazırda Yaponiyada inzibati dəyişikliklər tez-tez baş verir: şəhərlər və qəsəbələr bir-biriləri ilə birləşdirilir. Bu proses nəticəsində altprefektura inzibati regionlarının azalacağı və bu azalma sayəsində inzibati xərclərin azalacağı güman olunur.[79]

HokkaydoAomoriAkitaİvateYamaqataMiyaqiFukuşimaNiiqataToçiqiQunmaİbarakiNaqanoSaitamaÇibaTokioKanaqavaToyamaİşikavaGifuFukuiYamanaşiŞizuokaAyçiŞiqaKyotoMieNaraHyoqoOsakaVakayamaTottoriOkayamaŞimaneHiroşimaYamaquçiKaqavaTokuşimaEhimeKoçiFukuokaOitaNaqasakiMiyazakiKaqoşimaOkinavaTokioKanaqavaOsakaVakayama

Coğrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalələr: Yaponiya coğrafiyası və Yaponiya geologiyası
Yapon arxipelaqının topoqrafik xəritəsi.

Yaponiya Şərqi Asiyanın Sakit okean sahili boyunca uzanan 14.125 adadan ibarətdir. Sahil xəttinin uzunluğu təqribən 30 min km təşkil edir.[80][81] Tərkibinə daxil olan bütün adaları hesaba qatdıqda ölkə 24° və 46° şimal en dairələri arasında və 122° və 146° şərq uzunluqları arasında yerləşir. Əsas adaları, şimaldan cənuba olmaqla, Hokkaydo, Honşu, Şikoku və Kyuşudur. Okinava prefekturasının da daxil olduğu Ryukyu adaları Kyuşu adasının cənubu ilə əlaqələnir. Ümumilikdə bütün adalar birlikdə Yapon arxipelaqını əmələ gətirir.[82]

Yaponiyanın 73 %-i meşəlik, dağlıq və sənaye, kənd təsərrüfatı və yaşayış üçün əlverişsiz ərazilərdən ibarətdir.[83][84] Nəticədə, məskunlaşılmış ərazilər əsasən sahil zonalarına cəmlənmişdir və sahil zonalarındakı yaşayış məntəqələri əhalinin sayına görə fərqlənir. Yaponiya dünyada əhalinin ən sıx məskunlaşdığı ölkələrdən biridir.[85]

Yaponiya adaları Sakit okean Odlu qövsündəki vulkanik zonada yerləşir. Adalar Silur dövrünün ortalarından Pleystosen dövrünə qədər davam etmiş okeanaltı tektonik fəaliyyətlərin nəticəsidir. Bu tektonik fəaliyyətlər Filippin plitəsinin materik mənşəli Amur və Okinava plitələrinin cənubuna doğru subduksiyası və Sakit okean plitəsinin Oxot plitəsinin şimalına doğru subduksiyası ilə xarakterizə olunur. Yaponiya əslində Avroasiya materikinin şərq sahilinə bitişik idi. 15 milyon il əvvəl hərəkət edən plitələr Yaponiyanı materikdən ayıraraq şərqə doğru "sürükləmişdir" və Yapon dənizinin əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur.[86]

Yaponiyada 108 fəaliyyətdə olan vulkan yerləşir. XX əsr boyunca Hokkaydodakı Şova-şinzan və Beyonesu qayalıqlarındakı Myocin-şo kimi bir neçə yeni vulkan püskürmüşdür. Tez-tez sunami ilə nəticələnən dağıdıcı zəlzələlər hər əsrdə bir neçə dəfə meydana çıxmışdır.[87] 1923-cü ildə Böyük Kanto zəlzələsi 140.000 nəfərin ölümünə səbəb olmuşdur.[88] Digər baş vermiş dağıdıcı zəlzələr Böyük Hanşin zəlzələsi (1995) və Tohoku zəlzələsidir (2011). Tohoku zəlzələsi 11 mart 2011-ci ildə baş vermiş və dəhşətli sunamiyə səbəb olmuşdur.[58][89] Odlu qövsdəki mövqeyinə görə Yaponiya zəlzələ və sunamilərə meyilli ölkədir[90] və inkişaf etmiş ölkələr arasında ən böyük təbii fəlakət riskinə malik dövlətdir.[91]

İqlim

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiyanın iqlimi
Payız fəslində Koya dağında yerləşən Konqobu-ci məbədinin ağcaqayın ağaclarının yarpaqları, YUNESKO-nun Ümumdünya irsi.

Yaponiyanın iqlimi əsasən mülayimdir, amma cənubdan şimala getdikcə iqlim dəyişir. Yaponiyada 6 başlıca iqlim zonası yerləşir: Hokkaydo, Yapon dənizi, Mərkəzi dağlıq, Daxili Yapon dənizi, Sakit okean və Ryukyu adaları. Ölkənin ən şimal bölgəsi olan Hokkaydoda rütubətli kontinental iqlim hakimdir, qış uzun və soyuq, yay isə sərin keçir. Yağıntının miqdarı çox deyil, amma qışda adalarda qalın qar təbəqələri yaranır.[92]

Honşu adasının qərb sahilində yerləşən Yapon dənizi zonasında şimal-qərb küləkləri adalarda bərk qar yağmaya səbəb olur. Yayda region Sakit okean bölgəsindən daha sərin keçir, amma fön küləklərinə görə bəzən çox isti temperaturlar qeydə alına bilir. Mərkəzi dağlıq zonada tipik rütubətli kontinental iqlim müşahidə olunur: yay və qış arasında, gecə və gündüz arasında böyük temperatur amplitudaları qeydə alınır. Yağıntının miqdarı azdır, amma qış qarlı keçir. Çukoqu və Şikoku regionlarında yerləşən dağlar Daxili Yapon dənizi zonasına mövsümi küləklərin daxil olmasının qarşını alır və il boyunca iqlimin mülayim keçməsinə şərait yaradır.[92]

Sakit okean sahilində rütubətli subtropik iqlim hakimdir. Qış mülayim keçir, bəzən isti, bəzən də qarla müşahidə olunur. Rütubətli yaylar mövsümi cənub-şərq küləklərinin bir nəticəsi kimi qəbul olunur. Ryukyu adaları subtropik iqlimə malikdir, qış və yay isti keçir. Yağıntının miqdarı xeyli çoxdur (xüsusilə yağış mövsümlərində).[92]

Yaponiyanın orta qış temperaturu 5,1 °C, orta yay temperaturu 25,2 °C təşkil edir.[93] Yaponiyada ən yüksək temperatur 16 avqust 2007-ci ildə qeydə alınmışdır: 40,9 °C.[94] Əsas yağış mövsümü mayın əvvəllərində Okinavada başlayır və yağış cəbhəsi iyulun sonunda Hokkaydoya çatana qədər şimal doğru yavaş-yavaş hərəkət edir. Honşunun böyük hissəsində yağış mövsümü iyunun ortalarında başlayır və təxminən altı həftə çəkir. Yayın sonunda, payızın əvvəlində tayfunlar özləri birlikdə xeyli yağıntı gətirir.[95]

Biomüxtəliflilik

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Yapon əntərləri məşhur Ciqokudani geotermal bulağında.

Yaponiya adaların iqlimini və coğrafiyasını özündə əks etdirən 9 meşə ekoregionuna malikdir. Ryukyu və Bonin adalarındakı rütubətli tropik meşələr, əsas adaların mülayim regionlarında mülayim qarışıq meşələr, şimalda yerləşən adaların soyuq bölgələrində mülayim iynəyarpaqlı meşələr yerləşir.[96] Yaponiya təbiətində 90.000-dən çox heyvan növü qeydə alınmışdır: qonur ayı, yapon əntəri, yapon yenotabənzər iti, yapon siçanı, nəhəng yapon salamandrası və s.[97] Flora və fauna üçün əhəmiyyətli təbiət ərazilərini qorumaqdan ötrü Yaponiyada böyük milli park şəbəkəsi yaradılmışdır. Yaponiyada həmçinin 37 Ramsar yeri yerləşir.[98][99] Dörd yer isə görkəmli təbiət dəyərlərinə görə YUNESKO-nun Ümumdünya irsi siyahısına salınmışdır.[100]

Ətraf mühit

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İkinci Dünya Müharibəsindən sonra iqtisadiyyatın sürətlə inkişaf etdiyi dövrdə hökumət və şirkətlər ətraf mühitə olan diqqətə az əhəmiyyət vermişdilər. Bunun nəticəsində 1950-ci və 1960-cı illərdə ətraf mühitin çirklənməsi hər yerə yayılmışdır. Bu problemlə bağlı narahatlıqların artacağından narahat olan hökumət 1970-ci illərdə ətraf mühitin qorunması haqqında bir neçə qanun təqdim etmişdir.[101] 1973-cü ildəki neft böhranı və təbii sərvətlərinin azlığı Yaponiyanı enerjidən səmərəli istifadə etməyə məcbur edir.[102] Hazırda Yaponiyanın qarşıda dayanan və həllini gözləyən əsas ətraf mühit məsələləri havanın çirklənməsi (NOx, zəhərli qazlar), tullantıların idarə edilməsi, suyun evtrofikasiyası, təbiətin qorunması, iqlim dəyişikliyi, kimyəvi maddələrin idarə edilməsi və ətraf mühitin beynəlxalq əməkdaşlıqla qorunmasıdır.[103]

2015-ci ilin iyun ayında kömürlər fəaliyyət göstərən 40-dan çox müəssisənin tikilməsi planlaşdırılmışdır. NGO Climate Action Network Yaponiyanı öz "Günün fossili" mükafatının qalibi elan etmişdir.[104]

Yaponiya, dövlətlərin ətraf mühitə olan öhdəçiliyini müəyyənləşdirən Ekologiya Effektivliyi İndeksində 26-cı yerdədir.[105] Kioto protokolu imzalamış tərəf və 1997-ci ildə sözügedən konfransa ev sahibliyi etmiş ölkə kimi Yaponiyanın karbon dioksidin ayrılmasını azaltmaq və iqlim dəyişikliyinin qarşını almaq kimi öhdəçilikləri vardır.[106]

İqtisadiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiya iqtisadiyyatı
Tokio fond birjası Asiyanın ən böyük fond birjalarından biridir.[107]

İqtisadiyyat tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müasir Yaponiya iqtisadiyyatı Edo dövründə böyüməyə başlamışdır. Edo dövrünün salamat qalmış elementləri su və quru yolları, eləcə də Osaka düyü brokerlərinin fyuşers kimi maliyyə vasitələri aiddir.[108] 1868-ci ildə başlamış Meyci dövründə Yaponiya bazar iqtisadiyyatından faydalanaraq inkişaf etmişdir.[109] Müasir dövrün bir çox müəssisəsi bu dövrdə peyda olmuş və Yaponiya Asiyanın ən inkişaf etmiş dövləti olmuşdur.[110] 1960-cı illərdən 1980-ci illərə qədər Yaponiya iqtisadiyyatı olduqca inkişaf etmişdir ("Yaponiya iqtisadiyyatının möcüzəsi"): 1960-cı və 1970-ci illərdə 7,5 % və 1980-ci illərdə və 1990-cı illərin əvvəllərində isə 3,2 % ortalamasına çatmaq mümkün olmuşdur.[111]

İqtisadiyyatın inkişafı 1990-cı illərdə ("İtirilmiş onillik") baş vermiş Yaponiya iqtisadi köpüyünə görə yavaşlamağa başlamışdır. İqtisadiyyatı yenidən dirçəltmək səyləri uğursuz olmuşdur və ardınca 2000-ci ildə dotkom köpüyü baş vermişdir.[83] İqtisadiyyat 2005-ci ildə bərpa olunmağa başlanmışdır; ÜDM 2005-ci ildə ABŞ və Avropa ölkələrinin göstəricilərini keçərək 2,8 % artmışdır.[112]

2012-ci ildən Yaponiya ÜDM baxımından ABŞ və Çindən sonra dünyanın ən güclü 3-cü milli iqtisadiyyatına,[113] alıcılıq qabiliyyəti pariteti baxımından isə ABŞ, Çin və Hindistandan sonra dünyanın ən güclü 4-cü milli iqtisadiyyatına malikdir. 2014-cü ildə Yaponiyanın dövlət borcunun illik Ümumi Daxili Məhsulun 200 %-dən çox olduğu hesablanmışdır (bu göstəriciyə görə dünyada birincidir).[114]

İxracat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Dünyanın ən böyük avtomobil şirkətlərindən biri olan Toyota tərəfindən istehsal olunmuş hibrid avtomobil. Yaponiya dünyada ən böyük ikinci avtomobil istehsalçısıdır.[115]

Yaponiyanın böyük iqtisadi təcrübəsi var və ölkədə texnologiya sahəsində tanınmış bir çox şirkət yerləşir: nəqliyyat vasitələri, elektrik avadanlıqları, dəzgah, əlvan və polad metallar, gəmi, parça, kimyəvi maddələr, qida emalı və s. şirkətləri. Yaponiya torpaqlarının 13 %-i kənd təsərrüfatı üçün istifadə olur. Yaponiya qlobal balıq ovunun təxminən 15 %-ni həyata keçirir və balıq ovuna görə dünyada sadəcə Çindən geri qalır.[83] 2010-cu ilin məlumatına görə Yaponiyanın işçi qüvvəsi 65,9 milyon nəfərdən ibarətdir.[116] Yaponiya aşağı işsizlik səviyyəsinə malikdir (təxminən cəmi 4 %). 2007-ci ilin məlumatına görə, Yaponiya əhalisinin təqribən 17 %-i — 20 milyon nəfəri yoxsulluq səviyyəsindən aşağıdadır.[117] Yaponiyada tikilən evlər şəhər bölgələrindəki məhdud torpaq ehtiyatları ilə xarakterizə olunur.[118]

2005-ci ildə Yaponiyanın adambaşına düşən ixracat dəyəri 4.210 $ idi. 2012-ci ilin məlumatına görə, Yaponiyanın əsas ixracat bazarları Çin (18,1 %), ABŞ (17,8 %), Cənubi Koreya (7,7 %), Tailand (5,5 %) və Honkonqdur (5,1 %). Yaponiyanın əsas ixrac etdiyi mallar nəqliyyat vasitələri, avtomaşınlar, dəmir və polad məmulatlar, yarımkeçiricilər və avtohissələrdir.[119] 2012-ci ilin məlumatına əsasən Yaponiyanın əsas idxalat bazarları Çin (21,3 %), ABŞ (8,8 %), Avstraliya (6,4 %), Səudiyyə Ərəbistanı (6,2 %), Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (5 %), Cənubi Koreya (4,6 %) və Qətərdir (4 %).[83]

İdxalat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yaponiyanın idxal etdiyi əsas mallar mexaniki avadanlıqlar və alətlər, qalıq yanacaqlar, ərzaq (əsasən mal əti), kimyəvi maddələr, parça və sənaye üçün xammaldır.[120] Cuniçiro Koyzuminin baş nazir olduğu dövrdə bir sıra islahatlar keçirilmişdir və Yaponiyaya qoyulan xarici kapital qoyuluşu artmışdır.[121]

Biznesin rahatlığı indeksində Yaponiya 189 ölkə arasında 27-ci yerdədir və inkişaf etmiş ölkələr arasında vergidən ən az gəlir götürən ölkələrdən biridir. Kapitalizmin Yaponiya variantında bir çox aydın cəhət vardır: keyretsu sahibkarları nüfuzludurlar, daimi məşğulluq və təcrübəyə əsaslanan karyera irəliləyişi Yaponiyanın iş mühitində geniş yayılmışdır.[120] Yaponiya şirkətləri "The Toyota Way" kimi menecment metodları ilə tanınır, səhmdar aktivizmi isə geniş yayılmamışdır.[122]

Yaponiyanın ən tanınmış şirkətlərinə Toyota, Nintendo, NTT DoCoMo, Canon, Honda, Takeda Pharmaceutical, Sony, Panasonic, Toshiba, Sharp, Nippon Steel, Nippon Oil və Seven & I Holdings Co. aiddir.[123] Yaponiyada dünyanın ən böyük banklarından bir neçəsi yerləşir və Tokio fond birjası (Nikkei 225 və TOPIX indekslərinə görə tanınır) bazar kapitallaşmasına görə dünyanın ikinci ən böyük fond birjasıdır.[124] 2006-cı ildə "Forbes" jurnalının tərtib etdiyi "Forbes Global 2000" siyahısında Yaponiyanın 326 şirkəti (16,3 %) yer almışdı.[125] 2013-cü ildə Yaponiya şistli təbii qaz idxal edəcəyini açıqlamışdır.[126]

Elm və texnologiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiyada elm və texnologiya
Honda Kolleksiya Zalında sərgilənən Honda P4.

Yaponiya elmi tədqiqatlar, xüsusilə texnologiya, mexanizm və tibbi tədqiqatlar sahələrində lider ölkələrdən biridir. Yaponiyada 700.000-ə yaxın tədqiqatçı fəaliyyət göstərir. Tədqiqat və inkişafa 130 milyard ABŞ dolları ayrılmışdır və bu göstəriciyə görə dünyada üçüncü yerdədir.[127] Yaponiya fundemental elmi tədqiqatlar səhəsində aparıcı ölkələrdən biridir: indiyə qədər fizika, kimya və tibb sahələrində 21 Nobel laureatı olmuşdur, üç nəfər isə Filds medalına layiq görülmüşdür.[128][129] Yaponiyanın görkəmli texnoloji töhfələri elektronika, maşınqayırma, mexaniki avadanlıqlar, inşaat mühəndisliyi, sənaye robototexnikası, optika, kimyəvi maddələr, yarımkeçiricilər və metal sahələrinə aid edilir. Yaponiya robot istehsalında və istifadəsində aparıcı ölkələrdən biridir: 2013-cü ildə Yaponiya bütün dünyada istehsal olunmuş sənaye robotlarının 20 %-ni (300.000/1,3 milyon) istehsal etmişdir.[130] Əslində Yaponiyanın bu sahədəki göstəricisi əvvəllər daha yüksək idi: 2000-ci ildə bütün istehsal edilmiş sənaye robotlarının yarısı Yaponiya tərəfindən istehsal olunmuşdu.[131]

Yaponiya Aerokosmik Tədqiqatlar Agentliyi (JAXA) Yaponiyanın kosmik agentliyidir. Agentlik kosmos, planet və aviasiya tədqiqatlarına rəhbərlik edir, kosmik raketlərin və süni peyklərin istehsal olunmasında iştirak edir. JAXA Beynəlxalq kosmik stansiyasının iştirakçılarından biridir: Yaponiya Eksperiment Modulu (Kibo) 2008-ci ildə uğurla stansiya ilə birləşmişdir.[132] Kosmosun tədqiqatı üçün nəzərdə tutduğu proqrama əsasən Yaponiyanın əsas kosmik hədəfləri Akatsuki kosmik aparatını Veneraya göndərmək,[133][134] BepiColombo layihəsini 2016-cı ildə həyata keçirmək[135] və 2030-cu ilə qədər Ayda baza tikməkdir.[136]

14 sentyabr 2007-ci ildə Yaponiya hazırladığı "SELENA" (ing. Selenological and Engineering Explorer) zondunu H-IIA (Model H2A2022) daşıyıcı raketi vasitəsilə Taneqaşima Kosmik Mərkəzindən Aya göndərmişdir. SELENA Yaponiyada əsasən "Şahzadə Kaquyanın nağılı" hekayəsindəki Ay şahzadəsi Kaquayaya görə Kaguya adı ilə tanınır.[137] Kaguya Apollon proqramından sonra ən böyük Ay missiyasıdır. Proqramın əsas hədəfi Ayın mənşəyi və geoloji tarixi haqqında məlumatlar əldə etməkdir. Zond 4 oktyabrda[138][139] 100 km yüksəklikdə Ayın oribitinə daxil olmuşdur.[140] Zondun missiyası 11 iyun 2009-cu ildə JAXA tərəfindən qəsdən Aya düşürülüb məhv edildikdən sonra başa çatmışdır.[141]

Enerji

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiyada enerji

2011-ci ilin məlumatına əsasən Yaponiya enerjisinin bir hissəsini neftdən, 21,3 %-ini daş kömürdən, 21,4 %-ini təbii qazdan, 4,0 %-ini atom enerjisindən və 3,3 %-ini hidroelektrik enerjidən əldə edir. 2011-ci ildə atom enerjisi Yaponiyanı elektrik ehtiyacının 9,2 %-ni təşkil etsə də, əvvəlki ildə bu göstərici 24,9 % idi.[142] Amma 2012-ci ilin mayında ölkənin bütün atom enerjisi təchizatları sıradan çıxarılmışdır, çünki 2011-ci ilin martında Fukişima radiasiya fəlakəti baş vermişdir. Lakin hökumət ictimai fikri nəzərə alaraq azı 50 reaktoru geri qaytarmağa çalışmışdır.[143] 2015-ci ilin əvvəllərində Sendaydə iki reaktor yenidən işə düşmüşdür.[144] Yaponiya mühüm daxili təbii resurslara malik deyil və buna görə də başqa ölkələrdən enerji idxal etməyə məcburdur.[145] Bu səbəbdən də Yaponiya mənbələrini müxtəlifləşdirməyə və enerji səmərəliliyinin yüksək dərəcələrini qoruyub saxlmağa çalışır.[146]

Nəqliyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiyada nəqliyyat
Sürətli N700 Tokyado-şinkansen qatarı, Şin-Yokohama stansiyası, Kanaqava prefekturası

Yaponiyanın yol xərcləri əhatəli olmuşdur.[147] Ümumi uzunluğu 1,2 milyon kilometr olan yol şəbəkəsi nəqliyyatın əsasını təşkil edir.[148] Məhdud ödənişli avtomobil yolları əsas şəhərləri əlaqələndirir və rüsum toplayan məntəqələr tərəfindən nəzarət olunur. Yeni və istifadə olunmuş avtomobillər ucuzdur; avtomobil mülkiyyətçiliyindən və yanacaqdan əldə olunan gəlir enerjinin məhsuldarlığını artırmaqda istifadə olunur. Lakin keçdiyi bütün məsafənin cəmi 50 faizində, Yaponiya avtomobilin istifadəsinə görə G8 ölkələri arasında ən aşağı göstəriciyə malik ölkədir.[149]

1987-ci ildəki özəlləşdirmədən bəri Yaponiya dəmiryol şirkətlərinin çoxu regional və yerli sərnişindaşıma bazarında rəqabət içərisindədir. Yaponiyanın əsas dəmiryol şirkətləri Japan Railways Group, Kintetsu Corporation, Seibu Railway və Keio Corporation şirkətləridir. Maksimum sürətləri 240–320 km/saat olan Şinkansen qatarları Yaponiyanın əsas şəhərlərini birləşdirir. Yaponiya qatarları təhlükəsizliyinə və dəqiqliyinə görə tanınır.[150][151] Tokio ilə Osaka şəhərləri arasında yeni Maglev xəttinin salınması təklifi müasir mərhələdədir.[152] Yaponiyada 175 hava limanı yerləşir;[83] Yaponiyanın ən böyük hava limanı olan Tokio hava limanı (və ya Haneda hava limanı) Asiyanın ikinci ən işlək hava limanıdır.[153] Yaponiyanın digər ən böyük hava limanları Narita Beynəlxalq Hava Limanı, Kansai hava limanı və Çubu hava limanıdır.[154] Naqoya limanı Yaponiyanın ən böyük və işlək limanıdır. Ölkənin ticarət dəyərinin 10 %-i bu limanın payına düşür.[155]

Demoqrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalələr: Yaponiya əhalisi və Yaponlar
Yaponiyanın etnik azlıqlarından biri olan aynular.
Meyci məbədində yapon toyu.

Yaponiyanın əhalisi təxminən 126,9 milyon nəfərdir[83] və əhalinin 80 %-i Honşu adasında yaşayır. Əhali mədəni və linqvistik cəhətdən homogendir:[156] Yaponiya əhalisinin 98,5 %-i etnik yapondur,[83] qalan hissəsini isə xarici ölkələrdən gəlmiş əcnəbi işçilər təşkil edir.[156] Əhalinin qeyri-yapon hissəsi əsasən zayniçi koreyalıları,[157] zayniçi çinliləri, filippinlilər, braziliyalılar[158] və perululardan ibarətdir.[159] 2003-cü ilin məlumatına görə Yaponiyada 134.700 qeyri-latın amerikalı və 345.500 latın amerikalı mühacir yaşayır. Latın amerikalıların 274.700 nəfəri braziliyalıdır (onların çoxu yapon oğulları və həyat yoldaşları ilə buraya gəliblər[158]) və onlar Yaponiyada ən böyük qərb icmasıdırlar.[160]

Yerli xalqlardan ən çox üstünlük təşkil edənlər yamatolar, aynular,[161] ryukyular, eləcə də burakumin[162] kimi kiçik etnik qruplardır. Əhalinin bir hissəsi yamatolar arasında qaynayıb-qarışmışdır (məsələn, Oqasavara adalarının əhalisi kimi[163]). 2014-cü ildə ölkə sərhədləri daxilində doğulmayan və qeyri-yapon əhali ümumi əhalinin cəmi 1,5 %-ni təşkil edirdi.[164] Yaponiya etnik homogenliyinə görə seçilir və vətəndaşları üçün etnik və ya irqi statistikalar tərtib etmir. Sonuncu bir statistikaya görə Yaponiya çoxmillətli dövlət olsa da,[165] Yaponiyanın böyük hissəsi ölkəni monokultural dövlət kimi görür. Yaponiyanın keçmiş baş naziri və maliyyə naziri Taro Aso ölkəni xarakterizə edərkən "bir irq, bir sivilizasiya, bir dil və bir mədəniyyət" ifadəsindən istifadə etmişdir.[166]

Gözlənilən həyat müddətinə görə Yaponiya dünyada ən yaxşı ikinci göstəriciyə malikdir: 2010–2015-ci illərdə doğulan şəxslər üçün 83,5 il.[14][15] İkinci Dünya Müharibəsindən sonra baş vermiş bebi-bumun bir nəticəsi kimi Yaponiya əhalisi qocalmaqdadır və doğum göstəriciləri aşağıdır. 2012-ci ildə əhalinin 24,1 %-i 65 yaşından yuxarı olduğu halda, 2050-ci ildə bu göstəricinin 40 %-ə çatacağı gözlənilir.[167]

Demoqrafik quruluşdakı dəyişikliklər bir neçə sosial nəticəyə səbəb olmuşdur. Xüsusən əmək qabiliyyətli əhalinin potensial azalması və ictimai təqaüd planı kimi sosial müdafiə xərclərinin artması bu nəticələrə aiddir.[168] Evlənməyən və övlad sahibi olmayan yapon gənclərinin sayı artır.[169] 2011-ci ildə, son beş ildə Yaponiya əhalisinin 204.000 nəfər azalaraq 126,24 milyon nəfər olduğu məlum olmuşdur. Bu, 1947-ci ildən bəri qeydə alınmış ən böyük azalmadır.[170] Bu azalmada ən böyük pay 2011-ci ildə təxminən 16.000 nəfərin ölümünə və 2.600 nəfərin (2014-cü ilin məlumatı) hələ də itkin olmasına səbəb olan Tohoku zəlzələsinin payına düşür.[171]

2050-ci ildə Yaponiya əhalisinin 95 milyon nəfərə düşəcəyi güman olunur.[167][172] Demoqrafiyaçılar və hökumət layihəçiləri hazırda bu problemin öhdəsindən gəlmək üçün qızğın debat içərisindədirlər.[169] Təklif olunan çıxış yolları kimi immiqrasiya və doğuma həvəsləndirməkdir. Beləliklə, gənc işçilərin qocalan əhaliyə yardımçı olacağı güman olunur.[173][174] Yaponiya hər il naturalizasiya (yap. 帰化) vasitəsilə 15.000 yeni vətəndaş qəbul edir.[175] Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının hesabatına görə, 2012-ci ildə Yaponiya ancaq 18 mühacirin ölkədə məskunlaşmasına şərait yaratmışdır.[176] Halbuki, ABŞ-nin eyni ildə həmin göstəricisi 76.000 nəfər idi.[177]

Yaponiya yüksək intihar göstəricilərindən əziyyət çəkir.[178][179] 1997–2009-cu illər aralığında intiharların sayı hər il bir qayda olaraq 30.000-ni keçmişdi.[180] İntihar edən şəxslərin böyük hissəsi 30 yaşından aşağıdır.[181]

 
Ən böyük şəhərlər (Yaponiya)
2010-cu ilin siyahıyaalınması
Yer Ad Prefektura Əha. Yer Ad Prefektura Əha.
Tokio
Tokio
Yokohama
Yokohama 		1 Tokio Tokio 8.949.447 11 Hiroşima Hiroşima 1.174.209 Osaka
Osaka
Naqoya
Naqoya
2 Yokohama Kanaqava 3.689.603 12 Senday Miyaqi 1.045.903
3 Osaka Osaka 2.666.371 13 Kitakyuşu Fukuoka 977.288
4 Naqoya Ayçi 2.263.907 14 Çiba Çiba 962.130
5 Sapporo Hokkaydo 1.914.434 15 Sakay Osaka 842.134
6 Kobe Hyoqo 1.544.873 16 Niiqata Niiqata 812.192
7 Kioto Kioto 1.474.473 17 Hamamatsu Şizuoka 800.912
8 Fukuoka Fukuoka 1.463.826 18 Kumamoto Kumamoto 734.294
9 Kavasaki Kanaqava 1.425.678 19 Saqamihara Kanaqava 717.561
10 Saitama Saitama 1.222.910 20 Şizuoka Şizuoka 716.328

Din

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiyada din
YUNESKO-nun Ümumdünya irsi siyahısına düşmüş və Yaponiyanın Üç Məşhur Peyzajından biri olan İtsukuşima məbədinin toriisi (Hiroşima şəhərinin yaxınlığı).

Yaponiya konstitusiyasının 20-ci maddəsinə görə Yaponiyada hər kəs istədiyi dinə etiqad etməkdə sərbəstdir. Yaponiyada təxminən 100.000-ə yaxın şintoizm məbədi yerləşir.[182] Təxminlərə görə Yaponiya əhalisinin 84–96 %-i buddizm və ya şintoizm (həmçinin hər iki dinin sinkretizminə) dininə etiqad edir[83][183]. Amma bu statistika ancaq məbəd üzvlərinin sayına əsaslandığından (Danka sistemi), əsl rəqəmin bundan daha çox olduğu güman olunur. Digər tədqiqatlara görə əhalinin ancaq 30 %-i özünü dindar hesab edir.[184] Edvin Rayşauer və Marius Yansenə görə Yaponiya əhalisinin təxminən 70–80 %-i heç bir dinə inanmır.[185]

Bununla belə, dini tədbirlərdə, dini festivallarda, Yeni ilin ilk məbəd ziyarəti kimi hadisələrdə iştirak edənlərin sayı hələ də çoxdur. Çində yaranmış daosizm və konfutsiçilik dinləri Yaponiya adət-ənənələrinə və yerli əhalinin dini inancına təsir göstərmişdir.[186] Yaponiya küçələri Milad bayramında, Tanabata festivalında və Obon günündə bəzədilir. Yaponiya əhalisinin 1 %-dən azı xristiandır.[187] Ölkədə yayılmış digər dinlərə islam, hinduizm, siqhizm və iudaizmdir. XIX əsrin ortalarında Yaponiyada bir çox din yayılmışdır.[188]

Dil

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalələr: Yaponiya dilləri və Yapon dili

Yaponiya əhalisinin 99 %-i yapon dilindən ana dili kimi istifadə edir.[83] Yapon dili aqqlütinativ dil olub nəzakətli və kübar sistemə malik olması ilə seçilir və bu, Yapon cəmiyyətinin iyerarxik təbiətinin göstəricisidir. Yapon dilində tez-tez sayğı şəkilçilərindən istifadə olunur. Dilin yazıya alınması üçün kancidən (Çin mənşəli işarələr) və iki cür kanadan (sillabik işarələr: hiraqana və katakana), eləcə də, latın əlifbasından və ərəb rəqəmlərindən istifadə olunur.[189]

Yapon dili ilə yanaşı, Ryukyu adalarında danışılan Ryukyu dilləri (Amami, Kuniqami, Okinava, Miyako, Yaemaya, Yonaquni) yapon dili ailəsinə daxildir. Çox az uşaq bu dilləri öyrənir,[190] amma son dövrlərdə yerli hökumətlər ənənəvi dillərin təsirini artırmaq üçün çıxış yolları axtarmağa çalışırlar. Regionda yapon dilinin Okinava dialektindən də istifadə olunur. Yapon və ya başqa dillə heç bir qohumluğu olmayan Aynu dilinin Hokkaydoda sadəcə bir neçə yaşlı danışanı qalmışdır və ölü dil olmaq ərəfəsindədir.[191] Dövlət və özəl məktəblərdə dərslər yapon dilində keçirilir, eləcə də, ingilis dili tədris olunur.[192][193]

Təhsil

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiyada təhsil
Tokio Universitetinin görüntüsü.

Meyci islahatı nəticəsində 1872-ci ildə Yaponiya ibtidai və orta məktəblərlə, universitetlərlə tanış olmuşdur.[194] 1947-ci ildən bəri Yaponiyada icbari təhsil ibtidai və orta məktəblərlə xarakterizə olunur və 9 il çəkir (6 yaşından 15 yaşına qədər). Uşaqların demək olar ki, hamısı təhsillərini üçillik yuxarı orta məktəblərdə davam etdirirlər. Yaponiya Təhsil, Mədəniyyət, İdman, Elm və Texnologiya Nazirliyinə görə, 2005-ci ildə orta məktəb məzunlarının 75,9 %-i universitet, kollec, peşə məktəbi və ya digər ali təhsil müəssisələrinə daxil olmuşdur.[195]

Yaponiyanın ən məşhur universitetləri Tokio Universiteti və Kioto Universitetidir.[196][197] İƏİT tərəfindən nəzarət olunan Beynəlxalq Tələbə Qiymətləndirmə Proqramı 15 yaşlı yapon şagirdlərinin biliyini və qabiliyyətini dünyada ən yaxşı 6-cı göstərici olduğunu açıqlamışdır.[198]

Sağlamlıq

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiyada sağlamlıq

Yaponlar dünyada uzunömürlü xalqdır: 2013-cü ilin məlumatına görə orta ömür 83,3 ildir.[199] Miçiqan və Tokio Universitetlərinin professoru Con Kreyton Kembell 2009-cu ildə "New York Times"-a verdiyi müsahibədə yaponları dünyada ən sağlam xalq adlandırmışdı.[200]

Yaponiyada sağlamlıq xidməti milli və yerli hökumətlər tərəfindən təmin edilir. Ödənişli şəxsi tibbi xidmət də təklif olunur. Sığortası olmayan şəxslər işə götürənlər vasitəsilə yerli hökumətlər tərəfindən idarə olunan milli sağlamlıq-sığorta proqramında iştirak edə bilərlər.[201] 1973-cü ildən bəri bütün yaşlılar hökumət dəstəkli sığortaya malikdirlər. Xəstələr istədikləri həkimi və ya sağlamlıq müəssisəsini seçməkdə sərbəstdirlər.[202]

Mədəniyyət

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiya mədəniyyəti
Kiotodakı Kinkaku-ci və ya "Qızıl pavilyon məbədi" Yaponiyanın Gözoxşayan gözəlliyə malik Xüsusi tarixi yerlər və Xüsusi yerlər siyahısında, eləcə də, YUNESKO-nun Ümumdünya irsi siyahısındadır. Məbədin 1950-ci ildə bir rahib tərəfindən yandırılması Yukio Mişimanın eyniadlı romanı üçün mövzu olmuşdur.
Ənənəvi kağız qatlama sənəti olan oriqami.

Yaponiya mədəniyyəti ölkənin tarixi köklərindən son dərəcə təsirlənərək inkişaf etmişdir. Müasir mədəniyyət isə Asiya, Avropa və Şimali Amerikanın təsiri ilə formalaşmışdır. Ənənəvi Yaponiya mədəniyyəti keramika məmulatları, toxuculuq məhsulları, lakirovanlar və gəlinciklər kimi əl işləri ilə, bunraku, kabuki, noh, rəqs və rakuqo kimi performans sənətləri ilə, çay mərasimi, ikebana, döyüş sənətləri, xəttatlıq, oriqami, onsen, Geyşa, xalq oyunları və digər məşğuliyyətlərlə xarakterizə olunur. Yaponiya nəzərə çarpan və ya nəzərə çarpmayan Mədəniyyət abidələrini və Milli xəzinələrini qorumaq və tanıtmaq üçün sistem inkişaf etmişdir.[203] Yaponiyanın 19 yeri YUNESKO-nun Ümumdünya irsi siyahısına düşmüşdür və bu yerlərdən 15-i mədəni əhəmiyyət daşıyır.[100]

İncəsənət

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalələr: Yaponiya incəsənəti , Yaponiya memarlığı, Yapon bağı, və Yaponiya estetikası
XIX əsrdə çəkilmiş "Kanaqavada böyük dalğa" ukiyo-e qravürü Yaponiya incəsənətinin dünyada ən tanınmış əsərlərindən biridir.

İse məbədləri Yaponiya memarlığının prototipi kimi şöhrət qazanmışdır.[204] Ənənəvi memarlıqda taxtadan geniş istifadə olunur. Ənənəvi evlər olan minkalarda və məbədlərdə tatami ayaqaltılarının və sürüşən qapılar — şocilərin istifadə edildiyini görmək olar.[205] Yaponiya heykəltəraşlığında da taxtadan geniş istifadə olunur və Yaponiya rəssamlığı Yaponiya incəsənətinin ən qədim sahələrindən biridir. Ən qədim rəsm əsərləri e.ə. 300-cü ilə aid edilir. Yaponiya rəssamlığının tarixi yerli Yaponiya estetikası ilə xarici ölkə ideyalarının adaptasiyası arasındakı sintezi və rəqabəti göstərir.[206]

Yaponiya mədəniyyəti ilə Avropa mədəniyyətinin qarşılıqlı təsiri əhəmiyyətli nəticələr doğurmuşdur: məsələn, yaponizm cərəyanının tanınmağa başladığı XIX əsrdə, ixrac edilməyə başlayan ukiyo-e qravürlərinin Qərbdə müasir incəsənətin inkişafında, xüsusilə postimpressionizm üzərində nəzərə çarpacaq dərəcədə əhəmiyyəti olmuşdur.[206] Məşhur ukiyo-e rəssamları Katsuşika Hokusay və Utaqava Hiroşiqedir. Ənənəvi taxta blok mətbəəçiliyi ilə Qərb incəsənətinin birləşməsi nəticəsində, hazırda həm Yaponiyada, həm də xarici ölkələrdə məşhur olan komiks formatı — manqa yaranmışdır.[207] Manqa əsasında hazırlanmış animasiyalar isə anime adı ilə tanınır. Yaponiyanın istehsal etdiyi videooyun konsolları 1980-ci illərdən bəri məşhurluğunu qoruyur.[208]

Musiqi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiya musiqisi

Yaponiya musiqisi eklektik və çoxşaxəlidir. Koto kimi bir çox musiqi aləti IX-X əsrlərdə ixtira olunmuşdur. Ənənəvi yapon dram teatr sənəti Noun tarixi XIV əsrə, gitarayabənzər şamisen kimi çalğı alətlərinin istifadə olunduğu populyar xalq musiqisinin tarixi isə XVI əsrə gedib çıxır.[209] Yaponiya Qərb klassik musiqisi ilə XIX əsrdə tanış olmuşdur və hazırda Yaponiya mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir. İmperiya sarayında ifa olunmuş yapon klassik musiqi janrı qaqaku Qərb bəstəkarlarının əsərlərindən təsirlənmişdir.[210]

Yaponiyanın tanınmış klassik bəstəkarları Toru Takemitsu və Rentaro Takidir. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Yaponiyada populyar musiqi Amerika və Avropadan təsirlənərək inkişaf etmiş və nəticədə, 1990-cı illərdə J-pop və ya Yaponiya populyar musiqisi adlı yeni musiqi janrı formalaşmışdır.[211] Yaponiyanın mədəni həyatında karaoke böyük məşhurluq qazanmışdır. Mədəni Əlaqələr Agentliyinin 1993-cü ildə apardığı sorğuda məlum olmuşdur ki, həmin il karaoke oxuyan yaponların sayı ikebana və çay mərasimi kimi ənənəvi məşğuliyyətlərlə məşğul olan yaponların sayından çox olmuşdur.[212]

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalələr: Yaponiya ədəbiyyatı və Yaponiya poeziyası
"Gencinin hekayəsi" romanının XII əsrə aid əlyazması, Milli xəzinə.

Yaponiya ədəbiyyatının ən qədim nümunələri "Kociki" və "Nihon Şoki" xronikaları və "Manyoşu" ədəbi antologiyasıdır. Bu əsərlər VIII əsrdə Çin işarələri ilə yazılmışdır.[213][214] Heyan dövrünün əvvəllərində kana (hiraqana və katakana) kimi tanınan yeni fonoqram sistemi inkişaf etmişdir. "Bambukkəsənin hekayəsi" ən qədim yapon hekayəsi hesab olunur.[215] Heyan dövrününün saray həyatı Sey Şonaqonun "Yastıq kitabı" əsərində təsvir olunur. Murasaki Şikibunun yazdığı "Gencinin hekayəsi" romanı dünyanın ilk romanı hesab edilir.[216][217]

Edo dövrü boyunca çonin ("şəhərlilər") təbəqəsi samuray aristokratiyasını ədəbiyyat sahəsində istehsalçı və istehlakçı kimi ötüb qabaqlaya bilmişdilər. Məsələn, İhara Saykakunun əsərlərinin məşhurluğu oxucu kütləsində və müəlliflikdəki dəyişiklikləri göstərirdi. Matsuo Başo ənənəvi Kakinşu poeziyasını haykay (hayku) ilə dirçəltmişdir və poetik səyahət oçerki olan "Oku no Hosomiçi"ni yazmışdır.[218] Meyci dövründə ənənəvi ədəbi formaların düşüşü baş vermişdir və Yaponiya ədəbiyyatı Qərb ədəbiyyatına inteqrasiya etməyə başlamışdır. Natsume Soseki və Mori Oqai Yaponiyanın ilk "müasir" roman yazıçıları olmuşdurlar. Onları Rünoske Akutaqava, Cuniçiro Tanizaki, Yukio Mişima və Haruki Murakami izləmişdirlər. Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına cəmi iki yapon sahib çıxmışdır: Yasunari Kavabata (1968) və Kenzaburo Oe (1994).[215]

Mətbəx

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ryokanda (yapon mehmanxanası) qəlyanaltı.
border=none Əsas məqalə: Yapon mətbəxi

Yaponiya mətbəxi təməl qida növləri, səciyyəvi olaraq yapon düyüsü və ya əriştələri, sous və okazu (balıq, tərəvəz və tofudan hazırlanan yemək) ilə xarakterizə olunur. Müasir dövrün əvvəllərində istifadə olunmağa başlanan qırmızı ət kimi inqredientlər əvvəllər Yaponiyada geniş istifadə olunmamışdır. Yaponiya mətbəxi yeməklərin mövsümiliyinə[219] və prezentasiyasına, inqredientlərin keyfiyyətinə görə tanınır. Milli mətbəxlə yanaşı regional mətbəxlər də ənənəvi reseptləri və yerli inqredientləri ilə seçilir. Mişlen bələdçisisi tərəfindən restoranları ən çox ulduz alan ölkə Yaponiyadır.[220]

İdman

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yaponiyada idman
Sumo güləşçiləri hakimin ətrafında.

Ənənəvi idman növü olan sumo Yaponiyanın milli idman növü hesab edilir.[221] Ölkədə yapon döyüş sənətləri olan cüdo, karate və kendo ilə məşğul olan xeyli insan var. Meyci islahatından sonra Yaponiya bir çox qərb idman növü ilə tanış olmuşdur və bu idman növləri təhsil sistemi vasitəsilə yayılmağa başlamışdır.[222] 1964-cü ildə Yaponiyanın paytaxtı Tokio şəhərində Yay Olimpiya Oyunları keçirilmişdir. Yaponiya iki dəfə Qış Olimpiya Oyunlarına ev sahibliyi etmişdir: 1972-ci ildə Sapporoda və 1998-ci ildə Naqanoda.[223] Tokio 2020-ci ildə ikinci dəfə Yay Olimpiya Oyunlarına ev sahibliyi edəcək və Yay Olimpiya Oyunlarına iki dəfə ev sahibliyi edən ilk Asiya şəhəri olacaq.[224] Yaponiya Asiyanın ən uğurlu reqbi komandasına malikdir: Reqbi üzrə Asiya çempionatını hamıdan çox — 6 dəfə qazanmış, yenicə təşkil olunmuş Reqbi üzrə Sakit okean dövlətləri çempionatının 2011-ci ildə qalibi olmuşdur. 2019-cu ildə Yaponiyada Reqbi üzrə dünya çempionatı keçiriləcək.[225]

Beyzbol hazırda ölkədə ən məşhur idman növüdür. Yaponiyanın ən üst peşəkar beyzbol liqası olan Nippon Peşəkar Beyzbolu (NPB) 1936-cı ildə təşkil edilmişdir.[226] 1992-ci ildə Yaponiya Peşəkar Futbol Liqasının (J. Liqası) qurulmasından bəri futbol da populyarlıq əldə etmişdir.[227] 1981-ci ildən 2004-cü ilə qədər Yaponiya Qitələrarası Kubokun keçirildiyi məkan olmuşdur və Yaponiya 2002-ci ildə Cənubi Koreya ilə birlikdə Futbol üzrə dünya çempionatına ev sahibliyi etmişdir.[228] Yaponiya milli futbol komandası Asiyanın ən müvəffəqiyyətli futbol komandalarından biridir: Asiya Kubokunu 4 dəfə qazanmışdır.[229] Bundan əlavə, Yaponiyanın qadınlardan ibarət milli futbol komandası 2011-ci ildə dünya çempionu olmuşdur.[230] Qolf da Yaponiyada məşhur idman növüdür.[231] Ölkədə Super GT seriyası avtoyarışları və Formula Nippon formula yarışları keçirilir.[232] Yaponiya NBA-da bir basketbolçu ilə təmsil olunur: Yuta Tabuse.[233]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Əfsanəyə görə Yaponiya bu tarixdə ölkənin ilk imperatoru hesab olunan Cimmu tərəfindən qurulmuşdur.
  2. ↑ "Japan Statistical Yearbook 2010" (PDF). Statistics Bureau. səh. 17. Archived from the original on 2016-01-24. İstifadə tarixi: 6 yanvar 2016.
  3. ↑ "U.S. and World Population Clock". United States Census Bureau. 30 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 may 2016.
  4. ↑ "最新結果一覧　政府統計の総合窓口　GL08020101". Statistics Bureau of Japan. 10 October 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 may 2016.
  5. ↑ 1 2 3 4 "World Economic Outlook Database, April 2016 – Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund (IMF). 20 August 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 July 2016.
  6. ↑ 1 2 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. Dünya Bankı.
  7. ↑ http://www.2pass.co.uk/japan.htm.
  8. ↑ Wendell Cox. "LARGEST 1,000 CITIES ON EARTH: WORLD URBAN AREAS: 2015 EDITION". 2 fevral 2015. 2016-01-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 yanvar 2016.
  9. ↑ "The Seven Great Powers". American-Interest. 2019-06-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 yanvar 2016.
  10. ↑ T. V. Paul, James J. Wirtz, Michel Fortmann. Balance of Power. United States of America: State University of New York Press, 2005. 2005. 59, 282. ISBN 0-7914-6401-6. 2019-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-26. Accordingly, the great powers after the Cold War are Britain, China, France, Germany, Japan, Russia, and the United States p.59
  11. ↑ Baron, Joshua. Great Power Peace and American Primacy: The Origins and Future of a New International Order. United States: Palgrave Macmillan. January 22, 2014. ISBN 1-137-29948-7.
  12. ↑ "SIPRI Yearbook 2012–15 countries with the highest military expenditure in 2011". Sipri.org. 2010-03-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 yanvar 2016.
  13. ↑ "WHO Life expectancy". World Health Organization. June 1, 2013. August 9, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 yanvar 2016.
  14. ↑ 1 2 "WHO: Life expectancy in Israel among highest in the world". Haaretz. May 2009. 2015-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 yanvar 2016.
  15. ↑ 1 2 "Table A.17" (PDF). United Nations World Population Prospects, 2006 revision. UN. 2007-09-26 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 7 yanvar 2016. (#apostrophe_markup)
  16. ↑ "FutureBrand | News | FutureBrand launches the Country Brand Index 2014–15". 2015-09-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-07.
  17. ↑ Institute for Economics and Peace (2015). Global Peace Index 2015. Arxivləşdirilib 2015-10-06 at the Wayback Machine Retrieved 5 October 2015
  18. ↑ Sultan Məcid Qənizadə, Azərbaycanca-rusca lüğət, Bakı, 1904 (s.70)
  19. ↑ Abbasqulu Xan Sərtib, Rusca-farsca-türkcə (azərbaycanca) lüğət, Tehran, 1908(s.142)
  20. ↑ Veselovski, N. Sədullayev (redaktor). Yaponiya və onun müsəlləh qüvvələri (az.). Bakı: Azərnəşr. 1932. səh. 56.
  21. ↑ Piggott, Joan R. The emergence of Japanese kingship. Stanford University Press. 1997. 143–144. ISBN 0-8047-2832-1.
  22. ↑ Boxer, Charles Ralph. The Christian century in Japan 1549–1650. University of California Press. 1951. 1–14. ISBN 1-85754-035-2.
  23. ↑ C. R. Boxer, The Christian Century In Japan 1549–1650, University of California Press, 1951p. 11, 28–36, 49–51, ISBN 1-85754-035-2
  24. ↑ Mancall, Peter C. Of the Ilande of Giapan, 1565 // Travel narratives from the age of discovery: an anthology. Oxford University Press. 2006. 156–157.
  25. ↑ Matsumara, Hirofumi; Dodo, Yukio; Dodo, Yukio. "Dental characteristics of Tohoku residents in Japan: implications for biological affinity with ancient Emishi". Anthropological Science. 117 (2). 2009: 95–105. doi:10.1537/ase.080325. 2016-01-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-07.
  26. ↑ Hammer, Michael F.; Karafet, TM; Park, H; Omoto, K; Harihara, S; Stoneking, M; Horai, S; və b. "Dual origins of the Japanese: common ground for hunter-gatherer and farmer Y chromosomes". Journal of Human Genetics. 51 (1). 2006: 47–58. doi:10.1007/s10038-005-0322-0. PMID 16328082. 2016-01-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-07.
  27. ↑ Travis, John. "Jomon Genes". University of Pittsburgh. 2010-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  28. ↑ Denoon, Donald; Hudson, Mark. Multicultural Japan: palaeolithic to postmodern. Cambridge University Press. 2001. 22–23. ISBN 0-521-00362-8.
  29. ↑ "Road of rice plant". National Science Museum of Japan. 2011-04-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  30. ↑ "Kofun Period". Metropolitan Museum of Art. 2018-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  31. ↑ "Yayoi Culture". Metropolitan Museum of Art. 2020-01-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  32. ↑ Takashi, Okazaki; Goodwin, Janet. Japan and the continent // The Cambridge history of Japan, Volume 1: Ancient Japan. Cambridge: Cambridge University Press. 1993. səh. 275. ISBN 0-521-22352-0.
  33. ↑ Brown, Delmer M., redaktorThe Cambridge History of Japan. Cambridge University Press. 1993. 140–149.
  34. ↑ Beasley, William Gerald. The Japanese Experience: A Short History of Japan. University of California Press. 1999. səh. 42. ISBN 0-520-22560-0.
  35. ↑ Totman, Conrad. A History of Japan. Blackwell. 2002. 64–79. ISBN 978-1-4051-2359-4.
  36. ↑ Hays, J.N. Epidemics and pandemics: their impacts on human history. ABC-CLIO. 2005. səh. 31. ISBN 1-85109-658-2.
  37. ↑ Totman, Conrad. A History of Japan. Blackwell. 2002. 79–87, 122–123. ISBN 978-1-4051-2359-4.
  38. ↑ Totman, Conrad. A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. 2005. 106–112. ISBN 1-4051-2359-1.
  39. ↑ Sansom, George. A History of Japan: 1334–1615. Stanford University Press. 1961. 42, 217. ISBN 0-8047-0525-9.
  40. ↑ Turnbull, Stephen. Toyotomi Hideyoshi. Osprey Publishing. 2010. səh. 61. ISBN 978-1-84603-960-7.
  41. ↑ Totman, Conrad. A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. 2005. 142–143. ISBN 1-4051-2359-1.
  42. ↑ Toby, Ronald P. "Reopening the Question of Sakoku: Diplomacy in the Legitimation of the Tokugawa Bakufu". Journal of Japanese Studies. 3 (2). 1977: 323–363. doi:10.2307/132115.
  43. ↑ Ohtsu, M.; Ohtsu, Makoto. "Japanese National Values and Confucianism". Japanese Economy. 27 (2). 1999: 45–59. doi:10.2753/JES1097-203X270245.
  44. ↑ Totman, Conrad. A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. 2005. 289–296. ISBN 1-4051-2359-1.
  45. ↑ Matsusaka, Y. Tak. The Japanese Empire // Tsutsui, William M. (redaktor). Companion to Japanese History. Blackwell. 2009. 224–241. ISBN 978-1-4051-1690-9.
  46. ↑ Hiroshi, Shimizu; Hitoshi, Hirakawa. Japan and Singapore in the world economy : Japan's economic advance into Singapore, 1870–1965. Routledge. 1999. səh. 17. ISBN 978-0-415-19236-1.
  47. ↑ "The Axis Alliance". iBiblio. 2016-01-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  48. ↑ Totman, Conrad. A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. 2005. səh. 442. ISBN 1-4051-2359-1.
  49. ↑ "Judgment International Military Tribunal for the Far East, Chapter VIII: Conventional War Crimes (Atrocities)". iBiblio. November 1948. 2018-08-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-09.
  50. ↑ Worth, Roland H., Jr. No Choice But War: the United States Embargo Against Japan and the Eruption of War in the Pacific. McFarland. 1995. 56, 86. ISBN 0-7864-0141-9.
  51. ↑ "インドネシア独立運動と日本とスカルノ（２）". 馬 樹禮. 産経新聞社. April 2005. 2011-05-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  52. ↑ "The Kingdom of the Netherlands Declares War with Japan". iBiblio. 2010-01-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  53. ↑ Pape, Robert A. "Why Japan Surrendered". International Security. 18 (2). 1993: 154–201. doi:10.2307/2539100.
  54. ↑ Watt, Lori. When Empire Comes Home: Repatriation and Reintegration in Postwar Japan. Harvard University Press. 2010. 1–4. ISBN 978-0-674-05598-8.
  55. ↑ Thomas, J.E. Modern Japan. Longman. 1996. 284–287. ISBN 0-582-25962-2.
  56. ↑ Coleman, Joseph. "'52 coup plot bid to rearm Japan: CIA". The Japan Times. March 6, 2007. April 11, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  57. ↑ "Japan scraps zero interest rates". BBC News. July 14, 2006. March 4, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  58. ↑ 1 2 Fackler, Martin; Drew, Kevin. "Devastation as Tsunami Crashes Into Japan". The New York Times. March 11, 2011. July 22, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  59. ↑ 1 2 3 "The Constitution of Japan". Prime Minister of Japan and His Cabinet. November 3, 1946. December 14, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2016.
  60. ↑ Sekiguchi, Toko. "Japan Lowers Voting Age to 18". Wall Street Journal. June 17, 2015. January 14, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 yanvar 2016. (#apostrophe_markup)
  61. ↑ Fackler, Martin. "Ex-Premier Is Chosen To Govern Japan Again". The New York Times. New York. December 27, 2013. May 9, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2016.
  62. ↑ Dean, Meryll. Japanese legal system: text, cases & materials (2nd). Cavendish. 2002. 55–58. ISBN 978-1-85941-673-0.
  63. ↑ Kanamori, Shigenari. "German influences on Japanese Pre-War Constitution and Civil Code". European Journal of Law and Economics. 7 (1). January 1, 1999: 93–95. doi:10.1023/A:1008688209052.
  64. ↑ "The Japanese Judicial System". Office of the Prime Minister of Japan. 2013-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2016.
  65. ↑ Dean, Meryll. Japanese legal system: text, cases & materials (2nd). Cavendish. 2002. səh. 131. ISBN 978-1-85941-673-0.
  66. ↑ "Japan-Australia Joint Declaration on Security Cooperation". Ministry of Foreign Affairs. 2019-06-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  67. ↑ "Joint Declaration on Security Cooperation between Japan and India". Ministry of Foreign Affairs. October 22, 2008. April 3, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  68. ↑ "Statistics from the Development Co-operation Report 2015". OECD. 2019-01-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  69. ↑ Michael Green. "Japan Is Back: Why Tokyo's New Assertiveness Is Good for Washington". Real Clear Politics. 2011-05-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  70. ↑ "UK backs Japan for UNSC bid". Central Chronicle. February 21, 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  71. ↑ Schoenbaum, Thomas J., redaktorPeace in Northeast Asia. Edward Elgar Publishing Limited. 2008. 26–29.
  72. ↑ Chanlett-Avery, Emma. "North Korea's Abduction of Japanese Citizens and the Six-Party Talks" (PDF). CRS Report for Congress. Federation of American Scientists. 2016-04-10 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  73. ↑ "The 15 countries with the highest military expenditure in 2009". Stockholm International Peace Research Institute. 2011-02-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  74. ↑ 1 2 "Tokyo says it will bring troops home from Iraq". International Herald Tribune. June 20, 2006. 2007-04-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  75. ↑ "About RIMPAC". Government of Singapore. August 6, 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 aprel 2016.
  76. ↑ 正論, may 2014 (171).
  77. ↑ "Abe offers Japan's help in maintaining regional security". Japan Herald. 2014-05-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  78. ↑ McCargo, Duncan. Contemporary Japan. Macmillan. 2000. 84–85. ISBN 0-333-71000-2.
  79. ↑ Mabuchi, Masaru. "Municipal Amalgamation in Japan" (PDF). World Bank. May 2001. 2015-11-06 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 6 yanvar 2016.
  80. ↑ Общие сведения. — Природные условия, стр. 6. // Япония: карманная энциклопедия Arxivləşdirilib 2021-08-09 at the Wayback Machine. Составители: В. Я. Кофман, Н. Г. Рысина. Москва: Издательский Дом "Муравей-гайд", 2000, 240 стр. ISBN 5897370540
  81. ↑ III bölmə. Asia regionu və subregionları. — 2.3.11. Yaponiya dövləti, səh. 324. // Dünyanın iqtiasdi və sosial coğrafiyası. Ali məktəblər üçün dərslik. Müəlliflər: prof. C. A. Məmmədov, prof. Ç. N. İsmayılov, dos. H. B. Soltanova, dos. E. B. Nuriyev, do. İ. İ. Əhmədova, c. e. n. G. C. Cəfərova. Həbibə Soltanovanın ümumi redaktəsi ilə. Bakı: "Sabah" nəşriyyatı, 584 səh. ISBN 9789952453492
  82. ↑ McCargo, Duncan. Contemporary Japan. Macmillan. 2000. 8–11. ISBN 0-333-71000-2.
  83. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 "CIA Factbook: Japan". Cia.gov. 2020-04-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  84. ↑ "Japan". US Department of State. 2002-06-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  85. ↑ "World Population Prospects". UN Department of Economic and Social Affairs. March 21, 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  86. ↑ Barnes, Gina L. "Origins of the Japanese Islands" (PDF). University of Durham. 2003. 2011-04-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  87. ↑ "Tectonics and Volcanoes of Japan". Oregon State University. February 4, 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  88. ↑ James, C.D. "The 1923 Tokyo Earthquake and Fire" (PDF). University of California Berkeley. 2002. 2014-08-07 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  89. ↑ "USGS analysis as of March 12, 2011". Earthquake.usgs.gov. June 23, 2011. March 13, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2016.
  90. ↑ Israel, Brett. "Japan's Explosive Geology Explained". Live Science. 14 March 2011. 5 August 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyun 2016.
  91. ↑ "2013 World Risk Report" (PDF). 2014-08-16 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-11.
  92. ↑ 1 2 3 Karan, Pradyumna Prasad; Gilbreath, Dick. Japan in the 21st century. University Press of Kentucky. 2005. 18–21, 41. ISBN 0-8131-2342-9.
  93. ↑ "Climate". JNTO. 2018-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 yanvar 2016.
  94. ↑ "Gifu Prefecture sees highest temperature ever recorded in Japan – 40.9". Japan News Review Society. August 16, 2007. August 18, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 yanvar 2016.
  95. ↑ "Essential Info: Climate". JNTO. 2018-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 yanvar 2016.
  96. ↑ "Flora and Fauna: Diversity and regional uniqueness". Embassy of Japan in the USA. February 13, 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  97. ↑ "The Wildlife in Japan" (PDF). Ministry of the Environment. 2011-03-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  98. ↑ "National Parks of Japan". Ministry of the Environment. 2017-02-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  99. ↑ "The Annotated Ramsar List: Japan". Ramsar. 2011-09-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  100. ↑ 1 2 "Japan – Properties Inscribed on the World Heritage List". UNESCO. 2017-03-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2016.
  101. ↑ "日本の大気汚染の歴史". Environmental Restoration and Conservation Agency. May 1, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 aprel 2016.
  102. ↑ Sekiyama, Takeshi. "Japan's international cooperation for energy efficiency and conservation in Asian region" (PDF). Energy Conservation Center. February 16, 2008 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 13 yanvar 2016.
  103. ↑ "Environmental Performance Review of Japan" (PDF). OECD. 2011-08-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 13 yanvar 2016.
  104. ↑ Elaine Kurtenbach. "At G-7, Japan's energy plan is not all that green". Associated Press. June 6, 2015.
  105. ↑ "Environmental Performance Index: Japan". Yale University. 2014-02-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2016.
  106. ↑ "Japan sees extra emission cuts to 2020 goal -minister". World Business Council for Sustainable Development. 2014-10-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2016.
  107. ↑ "Tokyo Stock Exchange ranked third in Asia in 2014". Nikkei Asian Review. 16 January 2015. 8 December 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 yanvar 2016.
  108. ↑ Howe, Christopher. The Origins of Japanese Trade Supremacy. Hurst & Company. 1996. 58f. ISBN 1-85065-538-3.
  109. ↑ Totman, Conrad. A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. 2005. 312–314. ISBN 1-4051-2359-1.
  110. ↑ McCargo, Duncan. Contemporary Japan. Macmillan. 2000. 18–19. ISBN 0-333-71000-2.
  111. ↑ Ryan, Liam. "The "Asian economic miracle" unmasked: The political economy of the reality". International Journal of Social Economics. 27 (7–10). January 1, 2000: 802–815. doi:10.1108/03068290010335235.
  112. ↑ Masake, Hisane. "A farewell to zero". Asia Times. March 2, 2006. November 20, 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 yanvar 2016.
  113. ↑ Inman, James. "China confirmed as World's Second Largest Economy". The Guardian. London. January 21, 2011. July 16, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 yanvar 2016.
  114. ↑ "World Factbook, Country comparison: Public debt". CIA. 2007-06-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 yanvar 2016.
  115. ↑ "World Motor Vehicle Production by Country" (PDF). OICA. 2017-10-10 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 16 yanvar 2016.
  116. ↑ "Background Note: Japan". US State Department. 2002-06-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 yanvar 2016.
  117. ↑ Fackler, Martin. "Japan Tries to Face Up to Growing Poverty Problem". The New York Times. April 21, 2010. January 12, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 yanvar 2016.
  118. ↑ "2008 Housing and Land Survey". Statistics Bureau. 2016-01-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 yanvar 2016.
  119. ↑ "Field listings : Exports – COMMODITIES". Central Intelligence Agency. 2014. 2015-06-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 yanvar 2016.
  120. ↑ 1 2 "Economic survey of Japan 2008". OECD. November 9, 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 aprel 2016. (#invalid_param_val)
  121. ↑ "Foreign investment in Japan soars". BBC. June 29, 2005. March 31, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 16, 2011. (#apostrophe_markup)
  122. ↑ "Activist shareholders swarm in Japan". The Economist. June 28, 2007. April 30, 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 23, 2011.
  123. ↑ "Japan 500 2007". Financial Times. July 26, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 23, 2011.
  124. ↑ "Market Data". New York Stock Exchange. January 31, 2006. October 11, 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 11, 2007.
  125. ↑ "The Forbes 2000". Forbes. April 16, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 7, 2011.
  126. ↑ "Abe Says Japan, Canada Agree to Cooperate on Natural Gas". 2014-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-17.
  127. ↑ McDonald, Joe. "China to spend $136 billion on R&D". BusinessWeek. December 4, 2006.
  128. ↑ "Japanese Fields Medalists". Kyoto University. 2009. 2010-03-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  129. ↑ "Japanese Nobel Laureates". Kyoto University. 2009. 2010-03-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  130. ↑ "Statistics – IFR International Federation of Robotics". 2016-03-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-18.
  131. ↑ "The Boom in Robot Investment Continues". UN Economic Commission for Europe. October 17, 2000. April 27, 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  132. ↑ "Japan Aerospace Exploration Agency Homepage". Japan Aerospace Exploration Agency. August 3, 2006. March 21, 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  133. ↑ "JAXA | Venus Climate Orbiter "AKATSUKI" (PLANET-C)". Japan Aerospace Exploration Agency. 2012-04-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  134. ↑ "ISAS | Venus Meteorology AKATSUKI (PLANET-C)". Institute of Space and Astronautical Science. Japan Aerospace Exploration Agency. 2011-05-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  135. ↑ "ESA Science & Technology: Fact Sheet". esa.int. 2016-05-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  136. ↑ "Japan Plans Moon Base by 2030". MoonDaily. August 3, 2006. September 14, 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  137. ↑ ""KAGUYA" selected as SELENE's nickname". 2007-10-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  138. ↑ "Japan Successfully Launches Lunar Explorer "Kaguya"". Japan Corporate News Network. 2011-04-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  139. ↑ "Japan launches first lunar probe". BBC News. September 14, 2007. May 11, 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  140. ↑ "JAXA, KAGUYA (SELENE) Image Taking of "Full Earth-Rise" by HDTV". Japan Aerospace Exploration Agency. 2011-04-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  141. ↑ "Japanese probe crashes into Moon". BBC News. June 11, 2009. September 30, 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  142. ↑ "Energy". Statistical Handbook of Japan 2013. Statistics Bureau. 2013-11-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  143. ↑ Tsukimori, Osamu. "Japan nuclear power-free as last reactor shuts". Reuters. May 5, 2012. July 18, 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  144. ↑ "Japan governor approves Sendai reactor restart". BBC News. November 7, 2014. January 5, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 8, 2016.
  145. ↑ "Can nuclear power save Japan from peak oil?". Our World 2.0. February 2, 2011. January 16, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  146. ↑ "Japan". U.S. Department of State. 2002-06-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2016.
  147. ↑ Pollack, Andrew. "Japan's Road to Deep Deficit is Paved with Public Works". The New York Times. March 1, 1997. February 4, 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  148. ↑ "Transport". Statistical Handbook of Japan 2007. Statistics Bureau. April 27, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  149. ↑ "Transport in Japan". International Transport Statistics Database. International Road Assessment Program. 2014-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016. (abunə tələb olunur)
  150. ↑ "About the Shinkansen – Safety". Central Japan Railway Company. 2013-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  151. ↑ "Corporate Culture as Strong Diving Force for Punctuality- Another "Just in Time"". Hitachi. May 13, 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  152. ↑ "Japan to approve plans for a new super-train". The Independent. London. April 27, 2011. November 18, 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  153. ↑ "Year to Date Passenger Traffic". Airports Council International. November 11, 2010. January 11, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  154. ↑ Nakagawa, Dai; Matsunaka, Ryoji. Transport Policy and Funding. Elsevier. 2006. səh. 63. ISBN 0-08-044852-6.
  155. ↑ "Port Profile". Port of Nagoya. 2010-11-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016.
  156. ↑ 1 2 "'Multicultural Japan' remains a pipe dream". Japan Times. March 27, 2007. July 16, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  157. ↑ "Japan-born Koreans live in limbo". The New York Times. April 2, 2005. May 27, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  158. ↑ 1 2 Onishi, Norimitsu. "An Enclave of Brazilians Is Testing Insular Japan". The New York Times. November 1, 2008. November 26, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  159. ↑ "'Home' is where the heartbreak is for Japanese-Peruvians". Asia Times. October 16, 1999. January 6, 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  160. ↑ "Registered Foreigners in Japan by Nationality" (PDF). Statistics Bureau. August 24, 2005 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  161. ↑ Fogarty, Philippa. "Recognition at last for Japan's Ainu". BBC. June 6, 2008. November 8, 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  162. ↑ "The Invisible Race". Time. January 8, 1973. December 16, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  163. ↑ McCormack, Gavan. "Dilemmas of Development on The Ogasawara Islands," Arxivləşdirilib 2013-01-16 at the Wayback Machine JPRI Occasional Paper, No. 15 (August 1999).
  164. ↑ "Japan Statistical Yearbook 2016 Arxivləşdirilib 2016-05-19 at the Wayback Machine".
  165. ↑ John Lie Multiethnic Japan (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2001)
  166. ↑ "Aso says Japan is nation of 'one race' Arxivləşdirilib 2016-01-29 at the Wayback Machine". The Japan Times. October 18, 2005.
  167. ↑ 1 2 "Statistical Handbook of Japan 2013: Chapter 2—Population". Statistics Bureau. 2013-11-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  168. ↑ Gonzalo Garland et al. "Dynamics of Demographic Development and its impact on Personal Saving : case of Japan", with Albert Ando, Andrea Moro, Juan Pablo Cordoba, in Ricerche Economiche, Vol 49, August 1995
  169. ↑ 1 2 Ogawa, Naohiro. "Demographic Trends and their implications for Japan's future". Transcript of speech delivered on 7 March 1997. Ministry of Foreign Affairs. 14 January 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  170. ↑ "Japan Population Drops Most Since World War II". January 2, 2012. 2014-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-20.
  171. ↑ Ryall, Julian. "Japan's population contracts at fastest rate since at least 1947". The Telegraph. January 3, 2012. February 23, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  172. ↑ Forecast provided Arxivləşdirilib 2014-01-29 at the Wayback Machine by International Futures
  173. ↑ Sakanaka, Hidenori. "Japan Immigration Policy Institute: Director's message". Japan Immigration Policy Institute. October 5, 2005. September 29, 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  174. ↑ French, Howard. "Insular Japan Needs, but Resists, Immigration". The New York Times. July 24, 2003. December 2, 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  175. ↑ "帰化許可申請者数等の推移". Ministry of Justice. 2007-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  176. ↑ "2012 saw record-high 2,545 people apply for refugee status in Japan". Japan Times. March 20, 2013. August 14, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 20, 2016.
  177. ↑ "Presidential Memorandum--Fiscal Year 2012 Refugee Admissions Numbers and Authorizations of In-Country Refugee Status". The White House. September 30, 2011. January 28, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 20, 2016.
  178. ↑ Strom, Stephanie. "In Japan, Mired in Recession, Suicides Soar". The New York Times. July 15, 1999. April 21, 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  179. ↑ Lewis, Leo. "Japan gripped by suicide epidemic". The Times. June 19, 2008. October 7, 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  180. ↑ "Bare statistics mask human cost of Japan's high suicide rate". Japan Today. March 31, 2010. March 4, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  181. ↑ Ozawa-de Silva, Chikako. "Too Lonely to Die Alone: Internet Suicide Pacts and Existential Suffering in Japan". Cult Med Psychiatry. 32 (4). December 2008: 516–551. doi:10.1007/s11013-008-9108-0. PMID 18800195.
  182. ↑ Breen, Teeuwen in Breen, Teeuwen (2000:1)
  183. ↑ Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. "International Religious Freedom Report 2006". US Department of State. September 15, 2006. January 23, 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2016.
  184. ↑ Kisala, Robert. Wargo, Robert (redaktor). The Logic Of Nothingness: A Study of Nishida Kitarō. University of Hawaii Press. 2005. 3–4. ISBN 0-8248-2284-6.
  185. ↑ Reischauer, Edwin Oldfather; Jansen, Marius B. The Japanese today: change and continuity (2nd). Belknap Press of Harvard University Press. 1988. səh. 215. ISBN 978-0-674-47184-9.
  186. ↑ Totman, Conrad. A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. 2005. səh. 72. ISBN 1-4051-2359-1.
  187. ↑ Kato, Mariko. "Christianity's long history in the margins". Japan Times. February 24, 2009.
  188. ↑ Clarke, Peter, redaktorThe World's religions : understanding the living faiths. Reader's Digest. 1993. səh. 208. ISBN 978-0-89577-501-6.
  189. ↑ Miyagawa, Shigeru. "The Japanese Diluage". Massachusetts Institute of Technology. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.[ölü keçid]
  190. ↑ Heinrich, Patrick. "Diluage Planning and Diluage Ideology in the Ryūkyū Islands". Diluage Policy. 3 (2). January 2004: 153–179. doi:10.1023/B:LPOL.0000036192.53709.fc.
  191. ↑ "15 families keep ancient diluage alive in Japan". UN. January 6, 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  192. ↑ Ellington, Lucien. "Japan Digest: Japanese Education". Indiana University. September 1, 2005. April 27, 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  193. ↑ Ambasciata d'Italia a Tokio: Lo studio della lingua e della cultura italiana in Giappone. Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine
  194. ↑ Ellington, Lucien. "Beyond the Rhetoric: Essential Questions About Japanese Education". Foreign Policy Research Institute. December 1, 2003. February 21, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  195. ↑ "School Education" (PDF). MEXT. January 2, 2008 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  196. ↑ "TOP – 100". Global Universities Ranking. 2009. 2010-03-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  197. ↑ "QS World University Rankings 2010". QS TopUniversities. 2010. 2011-04-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  198. ↑ "OECD's PISA survey shows some countries making significant gains in learning outcomes". OECD. 2015-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2016.
  199. ↑ Britnell, Mark. In Search of the Perfect Health System. London: Palgrave. 2015. səh. 5. ISBN 978-1-137-49661-4. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2015.
  200. ↑ Arnquist, Sarah. "Health Care Abroad: Japan". The New York Times. 25 August 2009. 30 September 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 January 2016.
  201. ↑ Rodwin, Victor. "Health Care in Japan". New York University. 2019-06-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2015.
  202. ↑ "Health Insurance: General Characteristics". National Institute of Population and Social Security Research. 2018-09-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2015.
  203. ↑ "Administration of Cultural Affairs in Japan". Agency for Cultural Affairs. 2002-10-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  204. ↑ Tange, Kenzo; Kawazoe, Noboru. Ise: Prototype of Japanese Architecture. Massachusetts Institute of Technology Press. 1965.
  205. ↑ Kazuo, Nishi; Kazuo, Hozumi. What is Japanese Architecture?: A Survey of Traditional Japanese Architecture with a List of Sites and a Map. Kodansha. 1995. ISBN 978-4-7700-1992-9.
  206. ↑ 1 2 Arrowsmith, Rupert Richard. Modernism and the Museum: Asian, African, and Pacific Art and the London Avant-Garde. Oxford University Press. 2010. ISBN 978-0-19-959369-9.
  207. ↑ "A History of Manga". NMP International. Archived from the original on 2008-01-02. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  208. ↑ Herman, Leonard; Horwitz, Jer; Kent, Steve; Miller, Skyler. "The History of Video Games". GameSpot. 2002. September 29, 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  209. ↑ Malm, William P. Traditional Japanese music and musical instruments (New). Kodansha International. 2000. 31–45. ISBN 978-4-7700-2395-7.
  210. ↑ See for example, Olivier Messiaen, Sept haïkaï (1962), (Olivier Messiaen: a research and information guide, Routledge, 2008, By Vincent Perez Benitez, page 67) and (Messiaen the Theologian, Ashgate Publishing, Ltd., 2010, page 243–65, By Andrew Shenton)
  211. ↑ Campion, Chris. "J-Pop History". The Observer. London. August 22, 2005. August 2, 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  212. ↑ Martinez, D.P., redaktorThe worlds of Japanese popular culture: gender, shifting boundaries and global cultures (Repr.). Cambridge University Press. 1998. səh. 76. ISBN 978-0-521-63729-9.
  213. ↑ Keene, Donald. Seeds in the Heart: Japanese Literature from Earliest Times to the Late Sixteenth Century. Columbia University Press. 2000. ISBN 978-0-231-11441-7.
  214. ↑ "Asian Studies Conference, Japan (2000)". Meiji Gakuin University. 2020-05-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  215. ↑ 1 2 "Windows on Asia—Literature : Antiquity to Middle Ages: Recent Past". Michigan State University. October 11, 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  216. ↑ Totman, Conrad. A History of Japan (2nd ed.). Blackwell. 2005. 126–127. ISBN 1-4051-2359-1.
  217. ↑ Royall, Tyler, redaktorThe Tale of Genji. Penguin Classics. 2003. i–ii, xii. ISBN 0-14-243714-X.
  218. ↑ Keene, Donald. World Within Walls: Japanese Literature of the Pre-Modern Era, 1600–1867. Columbia University Press. 1999. ISBN 978-0-231-11467-7.
  219. ↑ "A Day in the Life: Seasonal Foods" Arxivləşdirilib 2013-01-16 at the Wayback Machine, The Japan Forum Newsletter No. September 14, 1999.
  220. ↑ "ミシュランガイド東京・横浜・鎌倉2011」を発行　三つ星が14軒、 二つ星が54軒、一つ星が198軒に". Michelin Japan. November 24, 2010. November 29, 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2016.
  221. ↑ "Sumo: East and West". PBS. 2007-09-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  222. ↑ "Culture and Daily Life". Embassy of Japan in the UK. March 17, 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  223. ↑ "Olympic History in Japan". Japanese Olympic Committee. 2015-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  224. ↑ "IOC selects Tokyo as host of 2020 Summer Olympic Games". 2016-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-23.
  225. ↑ "rugbyworldcup.com". 2013-12-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  226. ↑ Nagata, Yoichi; Holway, John B. Japanese Baseball // Palmer, Pete (redaktor). Total Baseball (4th). Viking Press. 1995. səh. 547.
  227. ↑ "Soccer as a Popular Sport: Putting Down Roots in Japan" (PDF). The Japan Forum. 2007-06-13 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  228. ↑ "Previous FIFA World Cups". FIFA. 2013-11-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  229. ↑ "Team Japan". Asian Football Confederation. 2016-01-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  230. ↑ "Japan edge USA for maiden title". FIFA. July 17, 2011. January 12, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  231. ↑ Varcoe, Fred. "Japanese Golf Gets Friendly". Metropolis. September 26, 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016. (#apostrophe_markup)
  232. ↑ Clarke, Len. "Japanese Omnibus: Sports". Metropolis. September 26, 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.
  233. ↑ "Hoop Dreams – Yuta Tabuse, "The Jordan of Japan"". Consulate General of Japan in New York. December 2004 – January 2005. December 3, 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2016.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
П: "Yaponiya" portalı
Hökumət
Turizm
Ümumi məlumat