Çandrayan-3

Çandrayan-3 (hind. चंद्रयान-३ "Ay gəmisi") — Ayın səthinə çatan ilk Hindistan missiyasıdır. O , Ayın tədqiqi üçün üçüncü (Çandrayaan-2 və Çandrayaan-1-dən sonra) Hindistan Kosmik Tədqiqatlar Təşkilatının (ISRO) Avtomatik Planetlərarası Stansiyasıdır.[1]

Çandrayan-3
Ölkə
Sayt isro.gov.in/Chandrayaan3…
isro.gov.in/ISRO_HINDI/C…
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

"Çandrayan-3" Ayın Cənub Qütbünə əvvəlki missiyanın təkrarı idi. Buraya eniş aparatı və Ayda gəzən aparat (Çandrayan-2 — Pragyan -a bənzər) daxildir. Uçuş modulu Ay ətrafında orbitə daxil olaraq, eniş modulunu Ay roverindən ayırdı, bundan sonra uçuş modulunun faydalı yükü daha 3 aydan 6 aya qədər işləməlidir.

Eniş aparatı plazma tədqiqatı üçün Langmuir zondu RAMBHA-LP ilə təchiz edilmişdir; səthin termofiziki tədqiqatları üçün cihaz ChaSTE (torpağın istilik keçiriciliyini ölçən 10 sm dərinliyə qədər reqolitdə batırılmış istilik zond), üçkomponentli seysmoqraf, NASA tərəfindən təmin edilən Ayın Lazer Aralığı üçün LRA Künc Reflektorları da bura aiddir.

Altı təkərli Ay roveri yalnız eniş aparatı ilə əlaqə saxlayacaq. Ay roverində iki naviqasiya kamerası (hər ikisi qabaqda) və iki elmi alət var: LIBS lazer spektrometri (buxarlanmış maddənin spektrindən süxurların elementar tərkibini müəyyənləşdirir) və APXS alfa-rentgen spektrometri — rentgen floresansından istifadə edərək torpağın və süxurların elementar tərkibi.

Missiya uçuş modeli

Çandrayan-3 AMS-nin buraxılışı 14 iyul 2023-cü il tarixində (UTC saat 14:35-də) Şrixarikota adasındakı Kosmik Mərkəzin buraxılış yerindən LVM3 M4 daşıyıcı aparatında (əvvəllər GSLV Mk III kimi tanınır) baş tutdu.[2] Peyk 170 km perigeyə və 36 500 км apogeyə malik orbitə çıxarılıb. Sonra, maye apogey mühərrikindən istifadə edərək Ay orbitinə keçmək üçün bir sıra manevrlər edildi.

5 avqust 2023-cü ildə Çandrayaan-3 kosmik gəmisi Ayın orbitinə daxil oldu.[3]

Avqustun 17-də Çandrayaan-3 missiyasının eniş modulu uçuş modulundan ayrıldı.[4]

Vikram eniş modulunun Pragyan Ay roveri ilə yumşaq enişi 23 avqust 2023-cü ildə uğurla həyata keçirildi.[5] Həmin gün eniş yerindən ilk foto dərc olundu.[6]

Missiya dəyəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Layihə 2019-cu ildə ilkin olaraq 75 milyon rupi (9,4 milyon dollar) tələb etdi ki, bunun 60 milyon rupisi avadanlıq, lazımi hissələrin istehsalı və digər əsaslı xərclər üçün istifadə olunacaqdı, qalan 15 milyon rupi isə əməliyyat xərclərini ödəmək üçün nəzərdə tutulmuşdu.[7]

2020-ci ildə ISRO-nun keçmiş rəhbəri K. Sivan bəyan etdi ki, Çandrayan-3 missiyasının ümumi dəyəri təxminən 90 milyon dollara bərabər olacaq. Müqayisə üçün Hindistanın sonuncu "Çandrayan-2" missiyasının dəyəri 117 milyon ABŞ dolları,[8] Rusiyanın "Luna-2" — nin dəyəri isə ən azı 130 milyon ABŞ dolları olub.[9][10]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Press Meet - Briefing by Dr. K Sivan, Chairman, ISRO". www.isro.gov.in (ingilis). 2020-01-01. 2021-10-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-01-03.
  2. ↑ Индия запустила к Луне ракету GSLV Mk III с автоматической станцией "Чандраян-3" Arxivləşdirilib 2023-07-15 at the Wayback Machine // 14 июля 2023
  3. ↑ "Chandrayaan-3: Historic India Moon mission sends new photos of lunar surface". BBC News (ingilis). 2023-08-07. 2023-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-21.
  4. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-24.
  5. ↑ Jones, Andrew. "Chandrayaan-3: India becomes fourth country to land on the moon". SpaceNews.com. 23 August 2023. 23 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 August 2023.
  6. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-08-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-24.
  7. ↑ "Chandrayaan-3 is official, Isro seeks Rs 75 crore". The Times of India. 2019-12-08. 0971-8257. 2023-08-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-21.
  8. ↑ "Chandrayaan-3 budget: How much did India's Chandrayaan-3 lunar mission cost?". cnbctv18.com (ingilis). 2023-07-14. 2023-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-21.
  9. ↑ "Что ждёт российскую лунную миссию после потери аппарата "Луна-25" и как по ней ударят санкции – объясняет эксперт". Настоящее Время (rus). 2023-08-21. 22 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-21.
  10. ↑ "Роскосмос: «Луна-25» потерпела крушение, станция столкнулась с поверхностью Луны". RTVI (rus). 2023-08-20. İstifadə tarixi: 2023-08-21.