Çingiz Rəsulov

Çingiz Rəsulov (tam adı: Çingiz Qnyaz oğlu Rəsulov; 31 avqust 1949, Ələt) — Azərbaycan alimi, AMEA akad. Yusif Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun "Tsikloalkilfenolların kimyası və texnologiyası" laboratoriyasının müdiri, kimya üzrə elmlər doktoru, professor.[1][2]

Çingiz Rəsulov
Çingiz Qnyaz oğlu Rəsulov
Doğum tarixi 31 avqust 1949(1949-08-31) (74 yaş)
Doğum yeri Azərbaycan Respublikası, Qazıməmməd rayonu Ələt qəsəbəsi
Elm sahələri Neft kimyası, Üzvi kimya
Elmi dərəcələri Kimya üzrə elmlər doktoru, professor
İş yeri Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu
Təhsili Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutu, 1971-ci il

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çingiz Qnyaz oğlu Rəsulov — 31 avqust, 1949-cu ildə Azərbaycan Respublikası, Qazıməmməd rayonunun Ələt qəsəbəsində anadan olmuşdur.

1966-cı ildə Yevlax şəhərində orta məktəbi bitirib və həmin ildə Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunun kimya-texnologiya fakültəsinə daxil olmuşdur. 1971-ci ildə Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunu bitirib, mühəndis-texnoloq ixtisasına yiyələnmişdir. 1971–1973-cü illərdə Sovet Ordusu sıralarında xidmət etmişdir. Ordu sıralarından qayıtdıqdan sonra 1974-cü ilədək Yevlax Zonal Qaz İB-də əvvəl mühəndis, sonra texniki-istehsalat şöbəsinin rəisi vəzifəsində çalışmışdır.

1974-cü ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun aspiran-turasının ğündüz şöbəsinə daxil olub, 1977-ci ildə vaxtından əvvəl namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir.

Rəsulov Çingiz həmin İnstitutda əvvəl kiçik elmi işçi, sonra baş elmi işçi vəzifələrində çalışmışdır.

1992-ci ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmiş və kimya elmləri doktoru elmi dərəcəsini, 2012-ci ildə isə professor elmi adını almışdır.

Kimya elmləri doktoru, professor Ç.Q. Rəsulov hal-hazırda Azərbaycan Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunda "Tsikloalkilfenolların kimyası və texnologiyası" laboratoriyasının müdiridir.

Elmi naliyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Professor Ç.Q.Rəsulovun rəhbərliyi ilə alkil-, tsikloalkilfenollar əsasında poli-olefinlərə, sintetik kauçuklara, yağlara və yanacaqlara yüksəksəmərəli stabilləşdirici kimyəvi əlavələr, antioksidantlar, aşqarlar, vulkanlaşdırıcı agentlər və s. sin-tez olunmuş və sənayeyə tətbiq üçün tövsiyə edilmişdir. Təklif olunmuş tövsiyələr əsasında "Anqarski üzvi-sintez" İB-də(Anqarsk ş.) "VNİİ NP-360" aşqarının, "Stavropol-polimer" İB-də (Budyonovsk ş.) "Bisalkofen MTSP" stabilizatorunun sənayeyə tətbiqi həyata keçirilmişdir.

Təklif olunmuş digər tövsiyə əsasında Sumqayıt "Aşqarlar" ATSC-də "Nef-ras 35/135", "Nefras 130/180", "Vayt-spirit" həlledicilərinin istehsalı sənaye miqyasında həyata keçirilmişdir. Laboratoriya əməkdaşlarının tövsiyələri əsasında Sumqayıt "Aşqarlar" ATSC-də məhsuldarlığı 5000 ton/ay olan qurğu tikilib sınaq-dan çıxarılmışdır.

Eyni zamanda, fəza çətinlikli fenollar əsasında olefinlərin selektiv oliqomerləş-məsi prosesində istifadə olunan keçid-metal kompleksləri üçün yeni liqandlar sintez olunub müqayisəli yoxlanılmışdır.

İş fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təklif olunmuş tövsiyələr əsasında Sumqayıtda — "Tural-110" elmi-istehsalat müəssisəsində avtomobil benzinlərinə aşqarlar-metil-, etil üçlü butil efirlərinin istehsalı üçün məhsuldarlığı 1000 ton/ay olan sənaye qurğusu tikilib sınaqdan çıxarılmışdır. Qurğuda 1000 tona yaxın metil və etil üçlü butil efirləri alınıb Ukraynada, Polşada, Almaniyada, Yunanıstanda oksigenat kimi sınaqdan çıxarılmış və müsbət rəylər alınmışdır. Proseslərin bütün texniki-normativ sənədləri (texnoloji reqlamenti, Texniki Şərti, texniki-iqtisadi göstəriciləri) hazırlanmışdır.

Prof. Ç.Q.Rəsulovun rəhbərliyi ilə laboratoriyada avtomobil mühərrikləri üçün yüksək oktanlı benzinlərin, keyfiyyətli dizel yanacaqlarının və mühərik yağlarının alınması üçün yeni kimyəvi quruluşlu oksigenatların, aşqarların və antioksidantların alınması istiqamətində səmərəli tədqiqatlar aparılmışdır.

Professor Ç.Q.Rəsulovun rəhbərlik etdiyi laboratoriyada fenolun pirolizin maye məhsullarının 130–1900C fraksiyası ilə yarım-sənaye qurğusunda katalitik arilalkilləşmə prosesinin texnologiyası işlənib hazırlanmışdır. Alınmış para-arilalkilfenolun urotropinlə qarşılıqlı təsirindən para-arilalkilfenolamin qətranının təcrübə-sənaye nümunəsi alınıb (1 ton) lak-boya materiallarına örtük əmələgətirici kimi, transformator və mühərrik yağlarına antioksidant kimi sınaqdan çıxarılmışdır. Sınaqların nəticəsi müsbət olmuşdur. Prosesə Azərbaycan, Rusiya və Avrasiya patentləri alınmışdır.

AMEA Təcrübə-Sənaye Zavodunda Ç.Q.Rəsulovun rəhbərlik etdiyi laborato-riyanın göstəriciləri əsasında 2-morfolilmetil-5-metilfenolun kompleks xlorid duzu alınıb Azərb. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Üzümçülük və Şərabçılıq Elmi-Tədqi-qat İnstitutunda üzümçülükdə ziyanvericilərə qarşı dərman preparatı (pestisid) kimi sınaqdan çıxarılmışdır. Preparatın institutun üzümçülük sahələrində 3 il ardıcıl geniş çöl sınaqları da səmərəli olmuşdır. Hazırda pestisidin kənd təsərrüfatında tətbi-qi üçün Azərb. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi ilə danışıqlar aparılır.

Bundan başqa laboratoriyada sintez olunmuş izopropilaminofenol preparatı kartofçuluqda geniş yayılan kolorado böcəyinə, tərəvəz bitkilərində əmələ gələn yaşıl qurdlara və mənənələrə qarşı insektisid kimi ilkin və geniş çöl sınaqlarından müvəffəqiyyətlə çıxmışdır. Prof. Ç.Q. Rəsulovun birbaşa iştirakı ilə ağır neft qalıqlarının (mazut, qudron) təbii qaz mühitində katalitik krekinqi həyata keçirilmiş, yüksək çıxımla benzin və dizel yanacaqları alınmışdır. İlkin tövsiyələr əsasında məhsuldarlığı 1500 ton/ay olan qurğu yaradılmış və proses uğurla sınaqdan çıxmışdır. Prosesə Azərbaycan və Avrasiya patentləri alınmışdır.

Prof. Ç.Q.Rəsulovun rəhbərliyi ilə aparılan elmi-tədqiqatların nəticələri “Anqarsk üzvi-sintez” İB-də (Rusiya Federasiyası, İrkutski vilayəti, Anqarsk ş.), “Stavropolpolimer” İB-də (Rusiya Federasiyası, Stavropol vilayəti, Budyonovsk ş.), Sumqayıt “Aşqarlar” ATSC-də, AR ETN-nin Yüksək Texnologiyalar Parkında, Sumqayıtda – “Tural-110” elmi-istehsalat müəssisəsində yüksək məhsuldarlıqlı qurğularda (100-12000 ton/il) sınaqdan çıxarılmışdır. Onun rəhbərliyi ilə aparılan tədqiqatlar nəticəsində alınmış məhsulların Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Üzümçülük və Şərabçılıq, Tərəvəzçilik və Baytarlıq Elmi-Tədqiqat institutlarında pestisid, insektisid, bakterisid və dezinfeksiyaedici kimi ilkin və çöl sınaqları aparılmış və geniş istifadəsi tövsiyə olunmuşdur.

Hal-hazırda alimin rəhbərlik etdiyi laboratoriyada yeni seolit tərkibli heterogen katalizatorların iştirakında fenolların alifatik və tsiklik sırası doymamış karbohidrogenlərlə katalitik alkilləşmə, alınmış alkil-tsikoalkilfenolların aminlərlə, sirkə turşusu və benzoil xloridlə aminometilləşmə, asilləşmə reaksiyalarının həyata keçirilməsi istiqamətində geniş elmi-tədqiqat işləri aparılır. Bundan başqa, Ç.Q.Rəsulovun rəhbərliyi ilə laboratoriyada avtomobil mühərrikləri üçün yüksək oktanlı benzinlərin, keyfiyyətli dizel yanacaqlarının alınması üçün yeni kimyəvi quruluşlu oksigenatların, aşqarların və antioksidantların alınması istiqamətində də səmərəli tədqiqatlar həyata keçirilir.

Pedaqoji fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Professor Ç.Q.Rəsulov eyni zamanda pedoqoji fəaliyyətlə də məşğul olur. O, uzun müddət Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetində magistr diplom, fəlsəfə doktorluğu işlərinə rəhbərlik etmiş, hazırda həmin universitetdə və M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialında pedoqoji fəaliyyətini davam etdirir. O, eyni zamanda Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetində magistr diplom işləri üzrə müdafiə komissiyasının sədri, MDU Bakı filialında Dövlət imtahan komissiyasının üzvüdür. O, 2010-2018-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının eksperti olmuşdur.

Elmi əsərlərin təsnifati

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rəsulov Çingiz Qnyaz oğlunun apardığı elmi tədqiqat işlərinin nəticələri 600-ə yaxın elmi əsərdə, (xaricdə çıxmış elmi əsərlərin sayı-150), 4 kitab və 1 monoqrafiyada (Almayniyada), 80 müəlliflik şəhadətnaməsi, Azərbaycan və xarici ölkələrin patentlərində öz əksini tapmışdır. O, müxtəlif Beynəlxalq simnozium və konfranslarda Azərbaycanı uğurla təmsil etmişdir.

Elmi Tədqiqatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Onun rəhbərliyi ilə 12 nəfər fəlsəfə doktorluğu dissertasiyasını və 2 elmlər doktoru dissertasiya işi müdafiə etmişdir; hazırda onun rəhbərliyi ilə 2 fəlsəfə doktoru və 3 elmlər doktoru dissertasiya işi üzərində elmi tədqiqat işləri aparır.

Elmi əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Расулов Ч.К., Азизов А.Г. ,Зейналова Л.Б. , Азимова Р.К. Взаимодействие фенола с 1-метил-циклоалкенами в присутствии фосфорсодержащего цеолита. Нефтехимия, 2007г., т.47, №6., с.442–444.
  2. Patent İ20080135 Азербайджана, 14.07.2008
  3. Расулов Ч.К., Азимова Р.К., Зейналова Л.Б., Набиев Ф.А. Синтез циклоалкилфенольных оснований Манниха. XVIII Менделеевский съезд по общей и прикл.химии, 23–28 сентября, 2007г., г.Москва, с.1429.
  4. Расулов Ч.К., Азизов А.Т., Набиев Ф.А., Рустамов С.Т. Синтез N-[2-гидрокси-4(5)- метил-и 5-(1-метилциклогексил)бензил] морфолинов-антиоксидантов для транформаторных масел. Журнал прикладной химии 2010, т.83, вып.12, с.2013–2016
  5. Расулов Ч.К., Рустамов С.Т., .Азимова Р.К., Набиев Ф.А. Взаимодействие фенолов с метилцикленами в присутствии катализатора КУ-23. Журнал Прикладной Химии 2011, Т.84, Вып.12 с.2016–2021
  6. Расулов Ч.К., Азизов А.Г., Азимова Р.К., Абдуллаева Э.М. Взаимодействие фенола с циклодимерами изопрена в присутствии цеолита-Y, пропитанного ортофосфорной кислотой. Нефтехимия, 2012, т.52, №5, с.1–5
  7. Rəsulov Ç.Q., Rüstəmov S.T., Nəbiyev F.A., Əzizbəyli A.R., Əzizov A.H. Benzilmorfolin-lərin ion-maye duzlarının sintezi və neft fraksiyalarının aromatik karbohidrogenlərindən təmizlənməsində ekstagent kimi istifadəsi. Azərbaycan neft təsərrüfatı,2012,№7–8,s.58–63
  8. Расулов Ч.К., Меджидов Э.А., Азимова Р.К., Ибрагимов Х.Д. Некоторые особенности реакции взаимодействие фенола с фракцией 130–1900С жидких продуктов пиролиза в присутствии фосфорсодержащего цеолита на непрерывнодействующей установке." Азербайджанское Нефтяное Хозяйство", 2012, №9, с. 37–42 Расулов Ч.К., Азизов А.Г., Зейналова Л.Б., Азимова Р.К. Взаимодействие фенола с 1-метил-циклоалкенами в присутствии фосфорсодержащего цеолита. Нефтехимия, 2007г., т.47, №6., с.442–444.
  9. Чалышкан М.М., Багирзаде Р.З., Расулов Ч.К. и др. Использование фракции C4 и C5 — пиролиза бензина для синтеза антиоксидантов к моторным и трансформаторным маслам / H.Əliyevin anadan olmasının 92 illik yubileyinə həsr olunmuş "Kimyanın aktual problemləri" mövzüsunda 9-cu resp.elmi konf. materialları, Bakı, BDU, 2015, s.154–155
  10. Чалышкан М.М., Джафаров Р.П., Багирзаде Р.З., Расулов Ч.К., Математическое описание и оптимизация реакции ацилирования п-(1-метилци клогексил)-фенола с уксусной кислотой // Journal of Qafqaz Uni-versity, 2014, v. 2, No: 2,c.199–202.
  11. Чалышкан М.М., Расулов Ч.К ., Азизов А.Г и др. Рациональные пути использования фракц. С4, С5 и С8-С9 пиролиза бензина для синтеза химии-ческие добавки / Всероссийский научно-технич. конференц "Добыча, подготовка, транспорт нефти и газа г.Томск, 24–26 сент., 2013, с.302–304.
  12. Чалышкан М.М., Расулов Ч.К., Багирзаде Р.З., Синтез 2-гидрокси-3-фениламинометил-5-метилциклоалкилацетофенонов-антиоксидантов для моторных масел // Журнал прикладной химии, 2015, т.88 №6,c.855–858.
  13. Чалышкан М.М., Расулов Ч.К., Багирзаде Р.З., Реакции ацилирования циклоалкилфенолов с участием катализатора цеокар-2/7-ая Всерос-сийская цеолитная конф. с межд. участием, г. Звенигород, 2015, с.203.
  14. Чалышкан М.М., Расулов Ч.К., Багирзаде Р.З., Алиев Б.М. Исследо-вание реакций взаимодействия п-(1- метилциклоалкил)-фенолов с уксусной кислотой // Наука и Мир, 2014, №11(15), c.30–34
  15. Abbasov V.M., Azizov A.H., Rasulov Ch. K., Chalishkan M.M. The synthesis of complex salts of 2-(morpholinomethyl)-4-cycloalkylphenols and 2-hydroxy-5-cycloalkylacetophenones/13th Ibn Sina Heterocylic Compounds Conference, 14–17.2.2015, s.192
  16. Abbasov V.M., Rəsulov Ç.Q., Çalışkan M.M., Əliyev B.M., Məmmədov F.F. 2-Hidroksi-3-fenilaminometil-5-metiltsikloalkilasetofenonlar M-8 mühərrik yağına yüksək temperatura davamlı antioksidant. Patent a 20140117, 2014
  17. Abbasov V.M., Əzizov A.H., Rəsulov Ç.Q., Mirzəyev V.H., Abbasov S.İ., İsgəndərov A.Ə. Etil üçlü butil efirinin alınması üsulu Patent a 20160060, 2016
  18. Abbasov V.M., Rəsulov Ç.Q., Mirzəyev V.H. Benzinin pirolizi prosesində alinan C4 (BIF və BDF) fraksiyalarinin səmərəli istifadə sahələri. ̸ "XXI əsrdə eko-logiya və torpaqşünaslıq elmlərinin aktual problemləri" mövzusunda III Resp. elmi konf. Bakı, BDU, 2014, 7–8 may, s.55–57
  19. Abbasov V.M., Əzizov A.H., Rəsulov Ç.Q., Mirzəyev V.H. C4-fraksiyası əsasında səmərəli oksigenatların alınması texnologiyasının yaradılması Akademik S. C. Mehdiyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş konf., 2014, II cild, s.86–90
  20. Abbasov V.M., Əzizov A.H., Rəsulov Ç.Q., Mirzəyev V.H. Metil və etil üçlü butil efirlərinin istehsalı texnologiyasının yaradılması / Prof. A.Ə.Verdizadə-nin anadan olmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş II Respub. konf., 2014, s.195
  21. Abbasov V.M., Rəsulov Ç.Q., Bagirzadə R.Z., Yusifov Y.H., Məmmədov F.F. Üç-[para-(tsikloheksen-3-il-etil)-fenil]-fosfit t-46 turbin yağına antioksidant. Patent a 20150034, 2015
  22. Mirzəyev V.H., Şahmuradov S.T., Əliyev R.M., Quliyev F.V., Bağırzadə R.Z., Rəsulov Ç.Q. Benzinin pirolizindən alınan C4 və C5 fraksi-yaları əsasında səmərəli stabilizatorların alınması /"XXI əsrdə ekologiya və torpaqşünaslıq elmlərinin aktual problemləri" mövzusunda VI resp. еlmi konf.materialları, Bakı, BDU, 2015, 7–8 may, s.44–46

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-08-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-18.
  2. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-18.