İlanlıtəpə yaşayış yeri — Ağdam rayonunun Baş Qərvənd kəndində yerləşir. Buradakı maddi-mədəniyyət nümunələri eneolit dövründən başlamış dəmir dövrünədək olan müddəti əhatə edir. 1967–1968-ci illərdə İlanlıtəpədə 220 m² sahədə qazıntı aparılmışdır. Yaşayış yerində yastı-qabarıq və adi düzbucaqlı kərpicdən tikilmiş yaşayış evləri və təsərrüfat tikintilərinin qalıqları aşkar olunmuşdur. Eneolit-dəmir dövrünə aid axelji abidə.[1]
| İlanlıtəpə yaşayış yeri | |
|---|---|
| İlanlıtəpə yaşayış yeri | |
| Status | Ölkə əhəmiyyətli |
| Şəhər | Ağdam |
| Yerləşir | Baş Qarıvənd kəndi |
| Aidiyyatı | Azərbaycan |
| Kəşf tarixi | 1967 |
Yaşayış binaları dördkünc və yarımdairəvidir. Təsərrüfat tikintiləri onlara birləşikdir. Dairəvi formalı iki kiçik tikintiyə də rastlanmışdır. Binaların divarları və döşəməsi gillə suvanmış, bəzi yerlərdə qırmızı boya izləri qeydə alınmışdır. Yaşayış yerində bəzi sahələr əhənglə doldurularaq parıldayanadək cilalanmışdır. Keramika məmulatı bitki qarışığı olan gildən hazırlanmış, onların xarici səthi açıq sarı və qırmızı rənglə anqoblanmış, cilalanmışdır. Lakin cilasız və anqobsuz qablara da tez-tez rastlanır. Küpə tipli qabların bəziləri dairəvi, oval ştrixlər və üçbucaq şəkilli basma naxışla bəzədilmişdir. Tünd qəhvəyi rəngli qablardan birinin ağzının kənarı yapma naxışla bəzədilmişdir. Azərbaycanlıların qədim yaşayış məskənləri üçün dairəvi və düzbucaqlı arxitekturaya malik binalar xarakterikdir. Dairəvi formalı arxitektura başlıca olaraq Kür çayının orta axarlarından Araz çayınadək olan ərazilər üçün xarakterikdir. Gəncə-Qazax, Мil — Qarabağ və Naxçıvanda düzbucaqlı evlərin meydana çıxması Eneolit dövrünün son mərhələsinə aid edilir. İlanlıtəpədə hər iki tip arxitekturaya rastlanır. İlanlıtəpə, Kültəpə kimi abidələrdə obsidian üstünlük təşkil etmişdir. Yaşayış yerlərindən aşkar edilmiş əmək alətlərinin tədqiqi qədim əkinçilərin İlanlıtəpə obsidian yatağından istifadə etdiyini göstərir. Düzbucaqlı evlər, sümük toxalar İlanlıtəpə üçün səciyyəvidir. İlanlıtəpədə kurqanlar aşkar edilmişdir (B.M.Cəlilov, A.S.Ələsgərov). Bu kurqanların əksəriyyəti son tunc-ilk dəmir dövrünə aiddir.[2]
1967–1968-ci illərdə Qaradağ düzənliyində, Xaçınçayın sağ sahilində yerləşən bir təbəqəli İlanlıtəpə yaşayış yerində Azərbaycan SSR EA Tarix İnstitutunun arxeoloji ekspedisiyası tədqiqatlar apararaq yaşayış məskənində iki tikinti qatı aşkara çıxardı. Abidədə aşkar olunan evlərin döşəməsi və divarlarında tünd qırmızı boyanın izlərinə rast gəlinibdir. Belə hallar Azərbaycanın digər eneolit dövrü abidələrində müşayiət olunmurdu. İlanlıtəpə yaşayış məskənində saxsı nümunələri, buynuzdan və sümükdən hazırlanmış toxa, sümük bizlər və s.tapılmışdır.[3]