İnsanın seksual reaksiyası orqazma gətirib çıxaran və onu izləyən fizioloji və emosional dəyişikliklər məcmusudur.[1] Fiziki və emosional dəyişikliklər, fərd cinsi əlaqə, barmaqlama və ya masturbasiya da daxil olmaqla cinsi oyanmanı stimullaşdırıcı fəaliyyətlərlə məşğul olduqda ardıcıl olaraq baş verir. Beləliklə, baş verən dəyişikliklər seksual reaksiyalar tsiklini təşkil edir[2]. Seksual reaksiya tsiklinin hər bir mərhələsində orqanizmin necə reaksiya verdiyini bilmək cinsi partnyorlarla münasibətləri yaxşılaşdırmağa və cinsi disfunksiyanı aradan qaldırmağa kömək edə bilər.
İstənilən fərd müxtəlif vaxtlarda müxtəlif şeylər tərəfindən cinsi fəaliyyətə stimullaşdırıla bilər, lakin seksual reaksiya dövrünün fazaları həmişə eyni qalacaq[3]. Hər kəsin özünəməxsus cinsi təcrübələri var[4]. Müxtəlif tədqiqatçılar seksual reaksiya dövrünün müxtəlif modellərini yaratmışlar. Tipik olaraq modellər üç, dörd, beş və ya səkkiz fərqli fazadan ibarətdir. Hər bir mərhələnin spesifik komponentləri modellər arasında fərqlənir:
İnsanın oyanma fazası fiziki təmas, düşüncə və ya emosiyaların təsiri altında öpmək, sığallamaq və ya erotik təsvirlərə baxmaq kimi hər hansı erotik, fiziki və ya zehni stimullaşdırma nəticəsində baş verir. Oyanma mərhələsi insanın ilk cinsi oyanış anını hiss etməyə başladığı mərhələdir[7].
Bu mərhələ bir neçə dəqiqədən bir neçə saata qədər davam edə bilər. Bunun içində bir insan əzələ gərginliyinin artması, ürək döyüntüsünün artması və qan təzyiqinin artması ilə qarşılaşır. Bu fazada kişidə cinsiyyət orqanının ereksiyası, qadında isə klitorun şişməsi baş verir, süd vəzilərinin məmə ucları qalınlaşmağa və qalxmağa başlayır. Bu fazada orqanizm növbəti mərhələdə, yəni plato mərhələsində cinsi əlaqəyə hazırlaşır[7]. Subyektiv psixoloji amillər hər iki cinsdə cinsi oyanışı əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirə bilər. Neyro-psixoanalitik Mark Bletçner bunu Devid Lavrens "Ledi Çatterlinin sevgilisi"[9] romanından bir parça əsasında "Ledi Çatterli fenomeni"[10] adlandırdığı hadisəni irəli sürmüşdür.
Hər iki cinsdə oyanma mərhələsinin ümumi xüsusiyyətlərinə aşağıdakılar daxildir:
Qadında cinsiyyət orqanlarının qızartıları zamanı süd vəzilərinin altında çəhrayı ləkələr əmələ gəlir, sonra döşlərə, gövdəyə, üzə, əllərə, ayaqların altına və çox güman ki, bütün bədənə yayılır. Cinsi oyanma zamanı qan axını da klitor və vaginal divarların qızarmasına səbəb olur.
Kişilərdə oyanma mərhələsinin başlanğıcı penisin qismən ereksiyası ilə çox vaxt yalnız bir neçə saniyə erotik stimullaşdırmadan sonra müşahidə olunur. Oyanmanın uzun bir mərhələsində ereksiyanın təkrar qismən itirilməsi və ya onun bərpası mümkündür. Hər iki testis perineuma doğru çəkilir, xüsusilə ereksiyanı dəstəkləmək üçün daha az dərisi olan sünnət edilmiş kişilərdə nəzərə çarpır. Bundan əlavə, ereksiya zamanı skrotum sərtləşə və qalınlaşa bilər. Kişilərdə dərinin qızartı zamanı dəri rənglənməsi qadınlara nisbətən daha az intensiv şəkildə baş verir, lakin tipik olaraq qarnın yuxarı hissəsindən başlayır, sinə boyunca yayılır, boyun, üz, alın, arxa və bəzən çiyinlərdə və qollarda davam edir. Kişilərdə əlavə dəyişikliklərə xayaların yüksəlməsi və şişməsi, xayanın sərtləşməsi və Kuper vəziləri tərəfindən şəffaf mayenin ifrazı daxildir[7].
Davamlı cinsi stimullaşdırma ilə cinsi partnyorların oyanması tədricən plato fazasına keçir[7]. Plato fazası seksual tsiklin oyanma mərhələsindən sonrakı ikinci mərhələsidir. Hələ orqazma çatmayanlar üçün bu, cinsi oyanmanın zirvəsidir.
Bu faza əsasən oyanma mərhələsində başlayan bütün dəyişikliklərin intensivləşməsi ilə xarakterizə olunur. Plato fazası orqazmdan əvvəl cinsi oyanma dövrüdür. Seksual reaksiya tsiklindəki plato mərhələsinin partnyorları orqazma hazırlamaq üçün penisə və vaginaya qan axını artdıqda baş verdiyi deyilir. Bundan əlavə, qan təzyiqi və əzələ gərginliyi daha da artır. Bu mərhələdə nəfəs sürətlənir və dərinləşir. Hər iki cinsdə qan dövranı və ürək döyüntüsü daha da yüksəlir, cinsi stimullaşdırmanın artması ilə cinsi həzz artır, əzələ gərginliyi daha da artır.
Orqazma qədər davam edən seksual reaksiya tsiklinin ikinci mərhələsinin (plato fazası) ümumi xüsusiyyətlərinə aşağıdakılar daxildir:
Cinsi oyanmanın zirvəsi üçüncü fazada, pik həddi seksual reaksiyalar tsiklində əldə edilir. Bu dörd fazadan ən qısasıdır və adətən cəmi bir neçə saniyə davam edir[7]. Orqazm mərhələsi cinsi məmnunluq və həzzin ən yüksək nöqtəsidir. Orqazm cinsi reaksiya dövründə yayla mərhələsini tamamlayır və həm kişilər, həm də qadınlar tərəfindən yaşanır. Tipik olaraq, orqazm kişi və qadınlarda təxminən eyni vaxtda davam edir və bir çox amillərdən asılı olsa da, qasıq əzələlərinin daralma növündən asılıdır[14][15]. Orqazm mərhələsi əzələlərin büzülməsi və gözlənilməz boşalma meydana gəldiyi zaman baş verir. Qeyri-ixtiyari əzələ daralmaları, qan təzyiqinin və ürək döyüntülərinin artması, sürətli oksigen istehlakı, anal əzələlərin yığılması, ayaq əzələlərinin spazmları, cinsi gərginliyin qəfil artması orqazm mərhələsini xarakterizə edir. Orqazm həm anusu, həm də əsas cinsiyyət orqanlarını əhatə edən aşağı çanaq əzələlərində sürətli əzələ daralma dövrləri ilə müşayiət olunur. Partynorlar arasında baş verən orqazm tez-tez bədənin bir çox yerlərində əzələ spazmları, ümumi eyforiya hissi və səslərin çıxarılması da daxil olmaqla digər qeyri-iradi hərəkətlərlə əlaqələndirilir. Ürək döyüntüsü daha da artır [7] .
Seksual reaksiya tsiklinin üçüncü mərhələsinin, orqazm fazasının hər iki cins üçün ümumi xüsusiyyətlərinə aşağıdakılar daxildir:
Son mərhələ orqazmdan sonra baş verir və bu, əzələlərə rahatlıq və qan təzyiqinin azalmasına səbəb olur[7]. Cinsi reaksiyalar dövrünün tamamlanma mərhələsində orqanizm yavaş-yavaş oyanmamış vəziyyətə, normal fəaliyyət səviyyəsinə, dəyişmiş hissələri isə ilkin ölçüsünə və rənginə qayıdır.