İnternet-folklor

İnternet-folklor — internet folkloru (post-folklor, medialor, nyuslor, texlor, folknet, netlor, şəbəkə folkloru, internetdəki folklor, e-folklor, kiberfolklor, kiberflor, kompüter) — İnternet rabitəsindəki multimedia xalq sənəti. XX əsrin son rübündən başlayaraq müstəqil bir fenomen olaraq meydana gəlmiş və inkişaf etmişdir; nəzəri olaraq folklorun əsasını təşkil edən yaradıcı kütləvi ünsiyyətin şəbəkə platformalarına köçürülməsi (yeni folklor janrlarını canlandıran və ənənəvi janr sistemini yenidən quran) hesab olunur.

İnternet-folklor tarixinin öyrənilməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnternet folkloru tarixən şəhər folklorunun ənənəvi janrlarının yayılmasının yeni (elektron) istiqamətlərinin meydana çıxması kontekstində nəzərdən keçirilmişdir [1] [2][3](məsələn, çap dövrü üçün “fakslor” yaxud “kserokslor” imza ilə komik şəkillər) [4]; V.Foks "paperlore-computer art"[5], "şifahi folklorun qeyri şifahi formaları" və imeyl - məsələn, təsadüfi ünvanlarda piramida şəklində poçtları təmsil edən "kompüter" [6][7] anlayışından istifadə etmişdir. 1980-ci illərdən başlayaraq, Barbara Kirşenblat-Cimblerin əsərlərində ümumiləşdirilən erkən internet formaları ilə folklorun kompüterləşdirilmiş formaları intensiv şəkildə öyrənilmişdir [8].C. Dorst (1990), “vasitəçiliyə qarşı olan münasibət” konsepsiyasını kompüter vasitəçiliyi şəraitində mövcud olan müxtəlif folklor formalarına postulyasiya edərək [9] folklor və kütləvi informasiya vasitələri arasında ziddiyyəti göstərmişdir.

Deril Dans, internet folklorunun rəqəmsaldan əvvəlki dövrdə hər hansı bir sənət növü üzərində qələbəsinin qaçılmaz olduğunu qeyd edir [10] (s. 647; Dans "texlor" ifadəsini istifadə edir); Robert Qlen Hovardın tədqiqatında da ədəbiyyatın icmalı [11] verilmişdir. Bu tədqiqat işində müəllif qeyd edir ki, internet məkanında əraziyə görə deyil, “xəyali bir dövlət” olaraq lokallaşdırılmış bir qrupa aid olduğuna işarə edən kommunikativ sahənin yalnız o hissəsini düzgün şəkildə "xalq" adlandırmaq olar. Bu "xalq sənəti" həm rəsmiyyətə, həm də kütlə mədəniyyətinə qarşı çıxmalıdır.

İnternetin ictimai və özəl həyatın bütün formalarına sürətlə nüfuz etməsi folklorşünaslar tərəfindən folklor formalarının yeni şəraitdə inkişafının şərti və eyni zamanda tədqiqatçıların - folklor mütəxəssislərinin birbaşa müşahidə yolu ilə sabit məlumat alması üçün bir fürsət kimi öyrənilmişdir. Müxtəlif hadisələrə kütləvi reaksiyalar (faciəli hadisələr də daxil olmaqla), diqqətlə təhlil edilmiş və "qara yumor"un digər formalardan üstün olduğu aşkar edilmişdir. Bu səbəbdən tədqiqatçılar internet folklorunun ənənəvi folklor formalarından daha zəngin olduğunu qeyd edirlər, hadisələrə analitik yanaşma nümayiş etdirirlər (duyğusal və ya etik münasibət) [12].

Rusiyada internet folkloru ilə bağlı tədqiqatlar, əsasən, onlayn ünsiyyət quran insanlar üzərində aparılmışdır (xüsusən D.Vernerin "Rusiyadan lətifələr və İnternet folkloru məsələləri" məqaləsi, 2003 [13]; daha sonra "Folk-art-net: yeni yaradıcılıq üfüqləri" topluları . Ənənələrdən - virtuallığa ”[14] və “İnternet və folklor”; bu kolleksiyaların məzmunu D.V Qromov [15] tərəfindən şərh edilmişdir) [16].

İnternet folkloru faktlarının təhlili filoloji (janrlar, ənənələr, dil) və etnoqrafik (alt mədəniyyətlər, sosial qruplar, artefaktlar) yanaşmalara görə fərqləndirilir [17][18].

İnternet - kollektiv bədii ünsiyyətin mühitidir

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnternet folklorunun şifahi xalq yaradıcılığının hibridi kimi tərifi və internet texnologiyalarına əsaslanan yeni ünsiyyət imkanları fenomenin ən ümumi tərifi kimi təqdim edilir. Bu yanaşma ilə yayım mühiti (İnternet) folklor ünsiyyəti formalarının, janrlarının, növlərinin generatoruna çevrilən prioritetdir. Burada texnoloji rabitə avadanlığının xüsusiyyətləri (onların yaradıcılıq potensialı) vacibdir [19] [20].

Mifyaratma (feyklor)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Riçard Dorson müxtəlif ideoloji məqsədlər üçün uydurulmuş və orijinal folklor kimi təqdim olunan folkloru "feyklor" kimi başa düşür, [21]. Bununla yanaşı, feyklor, həqiqətəuyğun olmayan folklordan əlavə, internet rabitəsində dolaşan şayiələr, uydurmalar və təsdiqlənməmiş məlumatları da əhatə edir [22].

İnternet-folklor və folklorun universal metateoriyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnternet folkloru nəzəriyyəsinin əsas problemi tədqiqat sahəsinin parçalanması [23] və nəticədə internet folkloru problemlərinin konsolidasiya edilmiş və təsirli bir şəkildə araşdırılması üçün ümumi qəbul edilmiş bir əsasın olmamasıdır [24]. İnternet folklorunun öyrənilməsinin ilk mərhələlərində onun kommersiya potensialı (yaradıcı reklamların mənbəyi və istifadəçi marağının göstəricisi) olması qeyd edilirdi, lakin bu, fenomenin mədəni-tarixi, estetik, antropoloji, filoloji, mədəni-psixoloji və etnoqrafik tədqiqi məsələlərinin intensiv inkişafına gətirib çıxarmadı.

Multimedia (yaradıcı texnologiyaların asanlaşdırılması)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Alan Dandes 1980-ci ildə folklorşünaslarla mübahisə zamanı “texnologiyaların folkloru təhdid etmədiyini ... folklorun yayılmasında həyati bir amil və folklor əsərlərinin yaradılmasında ilham mənbəyinə çevrildiyini” vurğulayırdı [25].

B. Kirşenblat-Cimblet isə multimedianı yeni texnoloji mühitdə folklorun vacib xüsusiyyəti kimi qeyd edirdi [26].

Yalnız internet mühitinin və istifadəçilər arasında ünsiyyəti təmin edən kompüter cihazlarının deyil, həm də yaradıcılıq prosesinin hər növ vasitəçilərinin (şəkillə, mətnlə, səslə işləyən proqramlar) mövcudluğu yeni janrların ("fotojab", internet memləri və getdikcə daha da mürəkkəbləşən alt sistemlər) çiçəklənməsinə səbəb oldu.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Dundes, Alan, and Carl R. Pagter. Urban Folklore from the Paperwork Empire. — Austin, TX: American Folklore Society, 1975.
  2. ↑ Dundes, Alan, and Carl R. Pagter. When You’re Up to Your Ass in Alligators: More Urban Folklore from the Paperwork Empire. — Detroit: Wayne State University Press, 1987.
  3. ↑ Dundes, Alan, and Carl R. Pagter. Sometimes the Dragon Wins: Yet More Urban Folklore from the paperwork Empire. — Syracuse: Syracuse University Press, 1996.
  4. ↑ Preston, Michael J. Xeroxlore (англ.) // Keystone Folklore. Pennsylvania Folklore Society. — 1974. — № 19. — С. 11-26.
  5. ↑ Fox, William. Computerized Creation and Diffusion of Folkloric Materials ) (англ.) // Folklore Forum. — 1983. — Т. 16. — С. 7.
  6. ↑ Blank Trevor J. Toward a Conceptual Framework for the Study of Folklore and the Internet (англ.) // Blank, Trevor J., ed. Folklore and the Internet: Vernacular Expression in a Digital World. Logan: Utah State University Press. — 2009. — С. 9.
  7. ↑ Alan Dundes and Carl R. Pagter. Work Hard and You Shall be Rewarded: Urban Folklore from the Paperwork Empire. — Bloomington: Indiana University Press, 1978.
  8. ↑ Kirshenblatt-Gimblett B. The Electronic Vernacular (англ.) // Connected: Engagements with Media. Ed. George E. Marcus. Chicago: University of Chicago Press. — 1996.
  9. ↑ Dorst, John. Tags and Burners, Cycles and Networks: Folklore in the Telectronic Age // Journal of Folklore Research. — 1990. — № 27. — С. 179–190.
  10. ↑ Dance, Daryl Cumber, ed. From My People: 400 Years of African American Folklore. — New York: W. W. Norton, 2002.
  11. ↑ Howard, R. G. Electronic hybridity: The persistent processes of the vernacular web // Journal of American Folklore. — 2008. — № 121(480). — С. 192-218.
  12. ↑ Bonner S.J. Digitizing and Virtualizing Folklore (англ.) // Blank T. J., ed. Folklore and the Internet: Vernacular expression in a digital world. – University Press of Colorado. — 2009. — С. 21-66.
  13. ↑ Вернер Д. "Анекдоты из России" и фольклор интернетовской эпохи // Русский Журнал. — 2003. — 17 июня.
  14. ↑ Folk-art-net: новые горизонты творчества. От традиции — к виртуальности. — М.: ГРЦРФ, 2007.
  15. ↑ Интернет и фольклор: сб. статей. — М.: Государственный республиканский центр русского фольклора, 2009. — 320 с.
  16. ↑ Громов Д. В. Ощупывая Интернет // Антропологический форум. — 2011. — № 14. — С. 317-325.
  17. ↑ Mason, Bruce. Moving Towards Virtual Ethnography // American Folklore Society News. — 1996. — Т. 25, № 2. — С. 4-8.
  18. ↑ Foote M. Userpicks: Cyber Folk Art in the Early 21st Century // Folklore Forum. — 2007. — Т. 37, № 1
  19. ↑ Радченко Д.А. Современный кинематографический анекдот в условиях сетевой коммуникации // Первый Всероссийский конгресс фольклористов. Сборник докладов. Т. 3. М. — 2006. — С. 307-317
  20. ↑ Фролова О.Е. Визуальная специфика сетевого анекдота // Традиционная культура. — 2007. — № 3. — С. 30-36
  21. ↑ Dorson, Richard. Fakelore // Folklore: Critical Concepts in Literary and Cultural Studies. A. Dundes. New York, Routledge, P.1.. — 2004. — С. 281-289
  22. ↑ агидуллина М. В. Мифотворческая функция слухов в рамках фолькнета: к вопросу о расширении классической теории фольклора // Вестник Челябинского государственного университета. — 2009. — № 34. — С. 37-42
  23. ↑ Алексеевский М.Д. Интернет в фольклоре или фольклор в Интернете? (Современная фольклористика и виртуальная реальность) // От конгресса к конгрессу: Навстречу Второму Всероссийскому конгрессу фольклористов. М.: Государственный республиканский центр русского фольклора. — 2010. — С. 151—166.
  24. ↑ Каргин А.С., Костина А.В. Научное осмысление интернет-фольклора: актуальные проблемы и опыт исследования // Интернет и фольклор: сборник статей. М. — 2009. — С. 5-18.
  25. ↑ Dundes, A. Interpreting Folklore. — Bloomington: Indiana University Press, 1980. p.17
  26. ↑ Kirshenblatt-Gimblett, B. Folklore’s Crisis // Journal of American Folklore. — 1998. — № 111. — С. 281–327