İntervertebral yırtıq

Fəqərəarası (İntervertebral) yırtıq (disk yırtığı) lifli halqanın bütövlüyünün pozulması nəticəsində fəqərəarası diskin nüvəsinin onurğa kanalına çıxması (ekstruziyası) olur.

Fəqərəarası yırtıq
MRT
XBT-10	M51.2
XBT-9	722.0-722.2
OMIM	603932
DiseasesDB	6861
MedlinePlus	000442
eMedicine	orthoped/138 radio/219
MeSH	D007405
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Lomber-sakral onurğanın fəqərəarası disklərinin yırtıqları daha çox (ildə 100.000 əhaliyə 150 hal), boyun onurğasında və torakal fəqərələrdə ise daha az rast gəlinir.

Yırtıqlar nadir hallarda cərrahi müdaxilə tələb edir, lakin buna baxmayaraq hər il ABŞ- da 200.000-dən çox, Almaniyada isə 20.000-dən çox müdaxilə edilir. 48% hallarda yırtıqlar lumbosakral bölgənin L5-S1 səviyyəsində, 46% hallarda — L4-L5 səviyyəsində, qalan 6% — digər səviyyələrdə və ya lumbosakralın bir neçə səviyyəsində lokallaşır. Nisbətən yüngül vəziyyət — lifli halqanın qırılmadan intervertebral diskin nüvəsinin çıxıntısı protruziya adlanır.

Disk degenerasiyası hal-hazırda yırtığın səbəbi kimi qəbul edilən əsas faktordur. Lakin disk degenerasiyası və sonrakı yırtığın təhrikedici amilləri tam öyrənilməyib. Bu proses multifaktorial etiologiyaya bağlıdır. 3 amil var: genetik, metabolik və ya qidalanma pozğunluqları və mexaniki, daimi mikrotravmalar və fəqərəarası diskin strukturlarının tədricən məhv olması səbəbindən.^[1]

Bununla belə, diskdə degenerativ dəyişikliklərin xarakterini və sürətini təkcə genetik endogen amillər deyil, həm də ekzogen təsirlər müəyyən edir. Ağırlıq qaldırma, burulma, yük qaldırma, eləcə də avtomobil idarə etmək disklərin degenerasiyası və sonrakı yırtıq üçün əsas risk faktorlarından biridir.

Yetkin insanlarda intervertebral diskin qan mübadiləsi yoxdur və onun qidalanması osmotik olaraq, yəni hərəkət zamanı, məsələn, gəzinti zamanı baş verir. Müvafiq olaraq, oturaq həyat tərzi ilə diskdə kifayət qədər qidalanma olmur və zaman keçdikcə mayeni itirir və yumşalır. Həm də bu vəziyyətə irsiyyət də təsir edir.

Disk yırtıqlarının əksəriyyəti əmək qabiliyyətli yaşda olan insanlarda olur. Bu hal onurğa kökünün sıxılması səbəbindən nevroloji pozğunluqlarla müşayiət olunur. Bir disk yırtığının meydana gəlməsi, adətən, tez-tez fiziki güclə əlaqəli olan bel ağrılarından əvvəl olur. Nevroloji müayinə zamanı, bilinən nevroloji pozğunluqların mövzusunu qiymətləndirərək, onurğa kanalının uzunluğu və diametri boyunca sıxılma prosesinin lokalizasiyası ilə bağlı özünü istiqamətləndirmək olar.

Diaqnostikası üçün hazırda maqnit rezonans tomoqrafiya (MRT) və kompüter tomoqrafiyası (KT) üsullarından istifadə olunur.

Əksər hallarda, intervertebral yırtığın simptomları bir neçə həftə ərzində azalır, bu da onların spontan rezorbsiyasına görə ola bilər. Sonradan remissiya baş verir və cərrahi müdaxilə tələb olunmur. Vroomen və digərlərinin 2002-ci il araşdırması göstərdi ki, xəstələrin 73%-i simptomların başlanmasından sonra 12 həftə ərzində cərrahi müdaxilə olmadan nəzərəçarpacaq dərəcədə bərpa olunurlar.

Lakin yırtığın qalması halında vəziyyətin yüngülləşməsi faktı, radikulyar sindromun (onurğa beyninin sinir köklərinin travması və iltihabı) əmələ gələcəyi faktını istisna etmir.

Fəqərəarası yırtığın cərrahi müalicəsi yalnız son çarə kimi və yalnız ağrı sindromunu idarə edə bilməyən konservativ müalicənin uğursuz cəhdlərindən sonra qəbul edilməlidir.

Fəqərəarası yırtığın konservativ müalicəsinin əsas üsulu antiinflamatuar terapiyadır^[2] . Bu müalicənin əsas məqsədi onurğaya təsirini azaltmaq üçün yırtıq yerində iltihabı azaltmaqdır. Eyni məqsədlə, inyeksiyalar iltihab prosesinin bölgəsində istifadə olunur. Blokadalar paravertebral (bədəni uzatan əzələlərdə) və epidural (birbaşa yırtığın özünə) bölünür. Epidural blokadalar mürəkkəb tibbi prosedurdur və bir mütəxəssisdən yüksək ixtisas tələb edir.

Dərman müalicəsi ilə yanaşı, fiziki terapiya da əhəmiyyətli və çox vaxt həlledici rol oynayır.