İqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsi

İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi — dövlət tərəfindən düzəlişlər etmək və əsas iqtisadi prosesləri qurmaq üçün istifadə olunan tədbirlər və tədbirlər məcmusudur[1].

Tərifi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

BRE-yə görə iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi milli maraqların həyata keçirilməsinə, cəmiyyətin sosial-iqtisadi hərəkatının istiqamət və mexanizmlərinin müəyyənləşdirilməsinə yönəlmiş iqtisadiyyatda dövlətin iştirakının formasıdır.

Dövlət tənzimlənməsinin məqsədi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin məqsədi — iqtisadi inkişafın təmin edilməsi və cəmiyyətin sabitliyinin qorunması üçün ən əlverişli şərait yaratmaqdır. Bəzi alimlər bu məqsədi ümumi milli məhsulun artım templərinin zəruri təmin edilməsi, işsizliyin azaldılması, qiymətlərin sabitləşdirilməsi və əlverişli xarici iqtisadi siyasətin davam etdirilməsi kimi vəzifələrlə tamamlayırlar[2].

Dövlət aşağıdakılara cavabdehdir:

  • Fiskal siyasət (büdcə, vergilər);
  • Pul siyasəti (nağd pul, kredit bazarının tənzimlənməsi);
  • Xarici ticarətin tənzimlənməsi;
  • Gəlir bölgüsünə nəzarət.

İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi mexanizmləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Büdcə və vergi (fiskal) siyasəti dövlətin vergitutma — dövlət xərclərinin və dövlət büdcəsinin tənzimlənməsi sahəsində fəaliyyətidir. Sabit iqtisadi inkişafın təmin edilməsinə, inflyasiyanın qarşısının alınmasına və əhalinin məşğulluğunun təmin edilməsinə yönəlib. Pul siyasəti iqtisadiyyatda pul kütləsinə nəzarətdir. Onun məqsədi sabit iqtisadi inkişafı dəstəkləməkdir.

İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi üsulları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tənzimləmə üsulları bölünür[2]:

  • inzibati üsul: müəyyən fəaliyyət növlərinin lisenziyalaşdırılması, ixrac və idxal kvotalarının tətbiqi, iş yerləri üçün kvotalar, qiymətlərin dondurulması və s.;
  • hüquqi üsul: norma və qaydalar sistemini müəyyən edən mülki və iqtisadi qanunvericilik;
  • birbaşa üsul: pulsuz və güzəştli subsidiyalar, subvensiyalar, subsidiyalar, əlavə ödənişlər, vergi güzəştləri, güzəştli kreditlər və dövlət zəmanətləri;
  • dolayı metod: pul siyasəti, vergi siyasəti, sosial siyasət, pul siyasəti, gömrük və tarif siyasəti.

Tənzimləmə səbəbləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • İstehsalın özəl və ictimai xarakterli olması;
  • Bazar daxilində mənfi təsirlərin yaranması (yoxsulluq, cinayət, ekoloji problemlər və s.);
  • Elmi-texniki tərəqqi;
  • Monopoliyaya meyl;
  • Beynəlxalq rəqabətin mövcudluğu.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Haidar, J.I., 2012. "Impact of Business Regulatory Reforms on Economic Growth Arxivləşdirilib 2016-04-27 at the Wayback Machine, " Journal of the Japanese and International Economies, Elsevier, vol. 26(3), pages 285—307, September
  2. ↑ 1 2 İqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsi  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.