Çex Respublikası Milli Kitabxanası

Çexiya Milli Kitabxanası ( çex. Národní knihovna České republiky ) — Çex Respublikasının mərkəzi kitabxanası. Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən idarə olunur. Kitabxananın əsas binası Praqanın mərkəzindəki tarixi Klementin binasında yerləşir və burada kitablarının təxminən yarısı saxlanılır. Kolleksiyanın digər yarısı Hostivar rayonunda saxlanılır. Milli Kitabxana Çexiyanın ən böyük kitabxanasıdır və burada 6 milyona yaxın sənəd saxlanılır. Hazırda kitabxananın 20.000-ə yaxın qeydiyyatdan keçmiş oxucusu var. Əsasən çex mətnlərindən ibarət olsa da, kitabxanada Türkiyə, İran və Hindistandan olan köhnə materiallar da saxlanılır. Kitabxanada Praqadakı Çarlz Universiteti üçün də kitablar var.[3]

Çex Respublikası Milli Kitabxanası
Národní knihovna České republiky
Loqonun şəkli
Ümumi məlumatlar
Ölkə
Yaradılıb 1622
Sayt nkp.cz
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Ümumi oxu salonu

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]

13-cü əsrdə Praqanın Köhnə Şəhərindəki Dominikan monastırında Studium generale məktəbi yaradılmışdır. Bu məktəb, o cümlədən kitabxanası 14-cü əsrdə universitetlə birləşdi.

1556-cı ildə Yezuit Ordeninin rahibləri Dominikan monastırının qalıqları üzərində Klementinum adlı internat məktəbi tikdirdilər. 1622-ci ildən etibarən Yezuitlər Çarlz Universitetini də idarə edirdilər və onların bütün kitabxanaları Klementinumda yerləşdirildi.[4]

Klementinumun şərq girişi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yezuitlərin sıxışdırılmasından sonra universitet 1773-cü ildə dövlət qurumuna çevrildi və 1777-ci ildə onun kitabxanası Mariya Tereza tərəfindən "İmperator-Kral İctimai və Universitet Kitabxanası" elan edildi. 1882-ci ildə universitet Çexiya və Alman universitetinə bölündükdən sonra da kitabxana müştərək müəssisə olaraq qaldı.

1918-ci ildə Xalq və Universitet Kitabxanası yeni yaradılmış Çexoslovakiya hökuməti tərəfindən ələ keçirildi. 1924-cü ildə Slavyan Kitabxanası (Slovanská knihovna) yaradıldı və 1929-cu ildə Klementinuma köçürüldü; hələ də Milli Kitabxananın muxtar hissəsidir. 1935-ci ildə kitabxananın adı dəyişdirilərək “Milli və Universitet Kitabxanası” (Národní a univerzitní knihovna) adlandırıldı. Elə həmin il qanuni depozit surəti rüsumu haqqında qanun tətbiq olundu - bu praktika 1781-ci ildən, Praqa printerləri çaplarının qanuni depozit nüsxələrini kitabxanaya təhvil verməli olduqları vaxta təsadüf edir.

1939-cu ildə Çexoslovakiyanın almanlar tərəfindən işğalından sonra Çex universitetləri və kollecləri bağlansa da, kitabxana "Bələdiyyə və Universitet Kitabxanası" (Zemská a univerzitní knihovna) adı ilə açıq qalmışdır.

1958-ci ildə bütün böyük Praqa kitabxanaları Çexoslovakiya Respublikasının vahid mərkəzləşdirilmiş Dövlət Kitabxanasına (Státní knihovna CSR) birləşdirildi.

1990-cı ildə kitabxananın indiyədək sonuncu adının dəyişdirilməsi onun indiki adı ilə nəticələndi: Çexiya Milli Kitabxanası. 1996-cı ildə yeni anbar binası, Hostivardakı Mərkəzi Depozitariya istifadəyə verilmişdir.

Kolleksiyalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Milli Kitabxanada qorunan ən qiymətli orta əsr əlyazmaları Codex Vyssegradensis və Passional of Abbes Kunigunde-dir.

Rəqəmsallaşdırma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çexiya Milli Kitabxanası 1992-ci ildə Çexiyanın AiP Beroun şirkəti ilə əməkdaşlıq edərək rəqəmsallaşdırma səylərinə başlamışdır. Bu səylərdə Milli Kitabxana rəqəmsallaşdırma standartlarının yaradılması istiqamətində qlobal miqyasda qabaqcıl iş aparmışdır. Daha sonra o, bir sıra Avropa layihələrində iştirak etdi və bu layihələrdə əlavə inkişaflar, xüsusən də əlyazmalar və köhnə çaplar ilə bağlı standartlara gəldi. O, həmçinin yaradıldığı zaman və YUNESKO-nun “Dünyanın Yaddaşı” Proqramının ilk illərində bir neçə pilot layihəni dəstəkləmişdir (proqramın ilk pilot layihəsi 1993-cü ildə Çexiya Milli Kitabxanasından alınmışdır).Kitabxana 2005-ci ildə köhnə mətnlərin rəqəmsallaşdırılmasında göstərdiyi səylərə görə YUNESKO-nun “Dünyanın Yaddaşı” Proqramından ilk “Jikji” mükafatını aldığı üçün beynəlxalq səviyyədə tanınıb.1992-ci ildən bəri ilk 13 il ərzində layihə 1700 sənədin rəqəmsallaşdırılmasını həyata keçirib və onları ictimaiyyətə təqdim edib.[5][6]

Milli Kitabxana öz rəqəmsal məzmununu Manuscriptorium  və Kramerius  rəqəmsal kitabxanalarında təqdim edir. Manuscriptorium 111.000-dən çox əlyazma və köhnə çapdan ibarətdir, onlardan təxminən 84.000-i Milli Kitabxananın, qalanları isə 24 ölkədən olan 138 tərəfdaşın töhfəsidir.

Google ilə birgə layihə çərçivəsində Slavyan Kitabxanasından olan əlavə köhnə nəşrlər və 19-cu əsrin əvvəllərinə aid kitablar rəqəmsallaşdırılıb, ümumilikdə 177 000-dən çox kitab Google tərəfindən rəqəmsallaşdırılıb (2018-ci ilin oktyabr ayına).Bu kitablara Google vasitəsilə daxil olmaq mümkündür. Kitabları rəqəmsal kitabxana, eləcə də Milli Kitabxananın Köhnə Çaplar Kataloqu və Slavyan Kitabxanasının Kataloqu, köhnə çaplar isə tədricən Manuscriptorium vasitəsilə də həyata keçirir.

Kramerius rəqəmsal kitabxanasında 1800-cü ildən sonra nəşr olunan rəqəmsal sənədlər var. İndiyədək 2000-dən çox dövri nəşrlər seriyası rəqəmsallaşdırılıb. Rəqəmləşdirilmiş kitabların sayı, xüsusən də Milli Rəqəmsal Kitabxana layihəsi çərçivəsində müasir nəşrlərin kütləvi rəqəmsallaşdırılmasından sonra artmaqda davam edir.

Təklif olunan yeni bina

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2006-cı ildə Çexiya parlamenti Hradčanska metro stansiyası ilə Sparta Praqanın futbol meydançası Letna stadionu arasında Letna düzündə yeni kitabxana binasının tikintisi üçün maliyyə ayrılmasını təsdiqlədi. 2007-ci ilin mart ayında tender sorğusundan sonra çex memarı Yan Kaplický münsiflər heyəti tərəfindən layihənin icrası üçün seçildi[7][8]. Layihənin tamamlanma tarixi 2011-ci ildir.[9] Daha sonra 2007-ci ildə Praqa da daxil olmaqla hökumət rəsmilərinin bələdiyyə sədri Pavel Bem və prezident Vatslav Klaus  təklif etdiyi yerlə bağlı etirazlarından sonra layihə təxirə salındı.[10] 2008-ci ilin fevralında binanın planları hələ də həll edilməmişdi, tenderin ədalətli qalib gəlib-gəlmədiyini müəyyən etmək üçün məsələ Rəqabətin Müdafiəsi İdarəsinə verilmişdi. [11]Daha sonra 2008-ci ildə mədəniyyət naziri Vatslav Yehliçka Avropa Komissiyasının tender prosesinin qanuni şəkildə keçirilmədiyi barədə qərarından sonra layihənin başa çatdığını elan etdi.[12]

Hadisələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kitabxana 2002-ci ildə Avropada baş verən daşqınlardan təsirləndi, bəzi sənədlər artıq suyun qarşısını almaq üçün yuxarı səviyyələrə köçürüldü[13]. 2011-ci ilin iyulunda əsas binanın bəzi hissələrini su basması nəticəsində 4000-dən çox kitab kitabxanadan çıxarılıb.[14] 2012-ci ilin dekabrında kitabxanada yanğın olub, lakin hadisə nəticəsində heç kim xəsarət almayıb.[15]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Administrativní registr ekonomických subjektů.
  2. ↑ 1 2 Aligned ISNI and Ringgold identifiers for institutions (ing.). // zenodo 2017. doi:10.5281/ZENODO.758080
  3. ↑ Azərbaycan Kitabxana Ensiklopediyası. Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, M.F.Axundzadə adına Milli Kitabxana. Bakı. 2015. s.195.
  4. ↑ "From Klementinum's History". National Library of the Czech Republic, Prague. 2012. 2020-04-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-16.
  5. ↑ "National Library wins UNESCO award for pioneering digitisation work". Radio Prague. 2005-09-07. 2017-02-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-18.
  6. ↑ "2005 - The National Library of the Czech Republic". UNESCO. Archived from the original on 2016-10-20. İstifadə tarixi: 2019-12-18.
  7. ↑ "National Library to get major new building while Clementinum will undergo extensive renovations". Radio Prague. 30 March 2006. 23 March 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 May 2014.
  8. ↑ "Plans to build modern "blob" building on Letna Plain meet resistance from Prague politicians". Radio Prague. 12 October 2007. 24 March 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 May 2014.
  9. ↑ "Changes ahead for the Czech National Library". Radio Prague. 11 March 2007. 6 February 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 May 2014.
  10. ↑ "'Octopus' library stirs up Czechs". BBC News. 14 May 2007. 14 March 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 May 2014.
  11. ↑ "Still no final decision on National Library building". Radio Prague. 27 February 2008. 6 July 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 May 2014.
  12. ↑ "Head of National Library sacked over 'Blob' dispute". Radio Prague. 10 September 2008. 23 March 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 May 2014.
  13. ↑ "Art saved from European floods". BBC News. 15 August 2002. 24 February 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 May 2014.
  14. ↑ "Water accident in National Library". Radio Prague. 21 July 2011. 14 April 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 May 2014.
  15. ↑ "No injuries in Czech National Library fire". Radio Prague. 4 December 2012. 7 July 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 May 2014.