İstisu kurortu

İstisu kurortu və ya İstisu sanatoriyası — 1927-ci ildə yaradılmış Kəlbəcər rayonunun İstisu qəsəbəsində 2225 metr yüksəklikdə yerləşən müalicə-istirahət mərkəzi[1][2]. 1970-ci ildə SSRİ hökumətinin qərarı ilə İstisu kurortu ümumittifaq əhəmiyyətli kurortlar siyahısına daxil edilmişdir[3]. Burada hər il 50 min nəfər müalicə olunur və istirahət edirdi[4]. 1980-ci illərdə sanatoriyanın tərkibində sudoldurma zavodu tikilib[5]. Burada Yuxarı İstisu, Aşagı İstisu, Qoturlu və Tutqun mineral su yataqlarından gündə 800 min litrdən artıq mineral su istehsal edilirdi[6]. 1993-cü ildə Kəlbəcər Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edildikdən sonra kurort tamamilə dağıdılıb, burada çıxan mineral müalicəvi sular isə qanunsuz olaraq başqa ad altında xarici ölkələrə satılıb. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycan Respublikası, Rusiya Federasiyası Prezidentləri və Ermənistan Respublikası baş nazirinin imzaladığı üçtərəfli Bəyanata əsasən 2020-ci il noyabrın ayının 25-də Kəlbəcər işğaldan azad edilib[7][8].

İstisu kurortu
İstisu sanatoriyası Kəlbəcərin ermənilər tərəfindən işğal edilməsindən sonra
İstisu sanatoriyası Kəlbəcərin ermənilər tərəfindən işğal edilməsindən sonra
Tipi kurort, sanatoriya
Yerləşir İstisu , Kəlbəcər , Azərbaycan Azərbaycan
Ünvan İstisu qəsəbəsi
Yaradılıb 1927
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Haqqında

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Aşağı istisu, Mineral sudoldurma zavodu erməni işğalından sonra

İstisu kurortu Kəlbəcər rayonunun İstisu qəsəbəsində 2225 metr hündürlükdə yerləşir. Burada yerləşən bulaqlar 1138-ci ildə güclü zəlzələ zamanı yer qabığının qabarması və çatlaması nəticəsində əmələ gəlib. Bulaqların müalicəvi xüsusiyyətlərinin olması yerli əhaliyə XII əsrdən məlum olub[1]. İstisu isti, qaynar su deməkdir[9]. Buradan çıxan sular hipertermal, karbon qazlı, hidrokarbonatlı-xloridli-sulfatlı-natriumludur. İstisu mineral bulaqları fəaliyyətdə olan 12 bulaqdan ibarətdir. İstisuyun hərarəti 58,8 0C dərəcədir. Cəmi mineralların sayı 6,7 qrama çatan 1 litr suyun tərkibi göstərir ki, litium , brom, yod , mərgümüş , fosfor, sink, mis, nikel, maqnezium, dəmir və digər kimyəvi maddələrlə zəngindir. Bu bulaqlardan biri 8 metrədək hündürlükdə fəvvarə vurur. İstisu mənbələrindən hər il 3 milyard 963 mln. litr su çıxır. Bu suyun da əksəriyyəti çaylara axıb gedir[10].

Mirəli Qaşqaya görə İstisu öz kimyəvi tərkibi və fiziki xüsusiyyətlərinə görə, dünyada məşhur olan Karlovı-Varı bulaqları ilə eynidir və bəzi xüsusiyyətlərinə görə dünyada yeganədir[11].

Aprel inqilabından sonra 1925-ci ildə Azərbaycan SSR Səhiyyə Komissarlığının nəzdində kurort bölməsi yaradılır. Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi və Xalq Komissarlığı Şurası tərəfindən respublikamızda müalicəvi yerlərin (kurortlar) təşkili barədə qərar qəbul olunur. 1927-ci ildə burada müalicə-istirahət mərkəzi olan İstisu kurortu fəaliyyətə başlayır[12]. 1951-ci ildə Yuxarı İstisuda vannalar və kurort xəstəxanası, mehmanxana tikilir[13]. 1970-ci ildə SSRİ hökumətinin qərarı ilə İstisu kurortu ümumittifaq əhəmiyyətli kurortlar siyahısına daxil edilir[3]. Burada hər il 50 min nəfər müalicə olunur və istirahət edirdi[4]. 1980-ci illərdə sanatoriyanın tərkibində sudoldurma zavodu tikilib[5]. Burada yerləşən mineral su yataqlarından gündə 800 min litrdən artıq mineral su istehsal edilirdi[5].

İşğalı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

27 mart 1993-cü ildə Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən başlanan genişmiqyaslı hücum nəticəsində Kəlbəcər rayonu işğal edilmişdir. İşğal nəticəsində 511 nəfər həlak olmuş, 321 nəfər itkin düşmüş və girov götürülmüşdür, rayona 761 milyon ABŞ dolları məbləğində ziyan dəymişdir. Rayon mərkəzi, 150-ə yaxın kənd, həmçinin onlarla tarixi-mədəniyyət abidəsi, bir muzey, "İstisu" sanatoriyası Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən məhv edilmişdir[14] İşğalçılar buradan çıxan müalicəvi mineral suyun adını dəyişərək "Cermux" adı ilə xarici ölkələrə satıblar[15].

Azad edilməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İkinci Qarabağ müharibəsinin bitməsinə səbəb olan Azərbaycan Respublikası, Rusiya Federasiyası Prezidentləri və Ermənistan Respublikası baş nazirinin imzaladığı üçtərəfli Bəyanata əsasən 2020-ci il noyabrın ayının 25-də Kəlbəcər o cümlədən də İstisu ərazisi işğaldan azad edilib[7][8].

Şəkillər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 "Истису / İstisu" (rus). Böyük Rusiya Ensiklopediyası . 14.05.2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15.04.2021.
  2. ↑ T.Y.Budaqov,Y.X.Yusifov, V.H.Məmmədəlizadə, L.H.Salamzadə, F.E.Qocayev. "İnzibati Ərazi Bölgüsü Təsnifatı, 2019" (PDF) (az.). Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi. 2020. səh. 63. 16.04.2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 14.04.2021.
  3. ↑ 1 2 "Azərbaycan kurortları" (az.). azerbaijans.com. 05.12.2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14.04.2021.
  4. ↑ 1 2 "Dağların o tayında" (az.). medeniyyet.az. 03.04.2015. 2021-04-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15.04.2021.
  5. ↑ 1 2 3 "Kəlbəcər zəngin təbii resurslara və turizm potensialına malikdir" (az.). iqtisadiislahat.or. 25.11.2020. 2021-04-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15.04.2021.
  6. ↑ "Mineral sular" (az.). eco.gov.az. 25.08.2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15.04.2021.
  7. ↑ 1 2 "Kəlbəcərin azad olunması BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822 saylı qətnaməsinin Azərbaycan dövləti tərəfindən icrasının təmin edilməsi deməkdir" (az.). AzərTAc. 25.11.2020. 16.12.2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15.04.2021.
  8. ↑ 1 2 Ruslan Rəhimov. "Azerbaijanis celebrate liberation of occupied Kalbajar" (ingilis). aa.com.tr. 25.11.2020. 25.11.2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15.04.2021.
  9. ↑ Vüqar İmanov. "Азербайджанцы возвращают "живую воду" Кельбаджарского района" (rus). trend.az. 24.11.2020. 24.11.2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15.04.2021.
  10. ↑ "Kəlbəcərin "İstisuyu"- Ermənilərin özününküləşdirdiyi möcüzə" (az.). dalidag.az. 12-03-2020. 2021-04-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15.04.2021.
  11. ↑ "İstisu haqqında" (az.). kalbajar.com. 30.05.2017. 15.01.2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15.04.2021.
  12. ↑ Qüdrət Piriyev. "Təbiətin sərvəti, təbabətin qüdrəti" (az.). Xalq qəzeti. 25.10.2020. 29.10.2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15.04.2021.
  13. ↑ "Kəlbəcərin "İstisuyu"- Ermənilərin özününküləşdirdiyi möcüzə" (az.). dalidag.az. 12.03.2020. 2021-04-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15.04.2021.
  14. ↑ Əlamətdar və tarixi günlər təqvimi (PDF). Bakı: Azərbaycan Milli Kitabxanası. 2014. səh. 115. ISBN 978 9952 460 48 3.
  15. ↑ "Pandemiyanın əlimizdən aldıqlarını Qarabağ geri verəcək" (az.). sputnik.az. 26.10.2020. 27.09.2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15.04.2021.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]