Şikəst

Əlillik (lat. invalidus — «gücsüz», in — «yox» + validus — «güclü») — xəstəlik və ya qocalıq nəticəsində əmək qabiliyyətini itirmiş insanın vəziyyətinə deyilir. Fiziki, əqli, duyğu və ya psixi xəstəliyi nəticəsində əlil adamın cəmiyyətdə həyat imkanları məhdud olur. Azərbaycanda əlillərə münasibət sahəsində sosial siyasət — həyatda və cəmiyyətin inkişafında onların fəal iştirak etməsi imkanlarının genişləndirilməsinə, maddi vəziyyətlərinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilmişdir.

• Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, maddə 38. III - "Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial təminat hüququna malikdir".
• Əlilliyin qarşısının alınması, əlillərin reabilitasiyası və sosial müdafiəsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununa müvafiq olaraq anadangəlmə, xəstəlikdən və ya xəsarətdən doğan əqli və ya fiziki qüsurlar nəticəsində həyat fəaliyyəti məhdudlaşan, sosial yardıma və müdafiəyə ehtiyacı olan şəxs tibbi-sosial ekspert komissiyası tərəfindən ekspert müayinəsindən keçirildikdən sonra müvafiq rəy çıxarılması yolu ilə əlil sayılır.
• "Əlilliyin müəyyən olunması meyarlarına dair ƏSASNAMƏ" - Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1997-ci il 29 avqust tarixli 99 nömrəli qərarı ilə TƏSDİQ EDİLMİŞDİR.

Əlilliyə görə pensiyalar, orqanizmin funksiyalarının pozulması ilə əlaqədar səhhətin pisləşməsi zamanı əmək qabiliyyətinin tam və ya qismən itirildiyi aşağıdakı hallarda təyin edilir:
a) əmək zədəsi və ya peşə xəstəliyi;
b) ümumi xəstəlik (o cümlədən işlə əlaqədar olmayan zədə);
c) müddətli hərbi və ya alternativ xidmət vəzifələrini yerinə yetirərkən yaralanma, kontuziya, zədələnmə və ya cəbhədə olmaqla əlaqədar xəstələnmə, həmçinin müddətli hərbi xidmət və alternativ xidmət zamanı xəstələnmə.

Əmək qabiliyyətinin itirilməsi dərəcəsindən asılı olaraq əlillik üç qrupa bölünür. Əlillik qrupları və əlilliyin səbəbləri, habelə onun baş verdiyi vaxt həkim-əmək ekspert komissiyaları haqqında Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilmiş Əsasnaməyə müvafiq surətdə fəaliyyət göstərən həkim-əmək ekspert komissiyası tərəfindən "Əlilliyin müəyyən edilməsinin əsas meyarları haqqında" təlimata uyğun müəyyən olunur^[1].

Əlillik növlərinə insanın gündəlik ehtiyaclarını və fəaliyyətlərini yerinə yetirmək qabiliyyətinə mane olan və ya azaldan fiziki və əqli qüsurlar daxildir. Bu tip engelli pozğunluqları əlilliyi olan şəxsin gündəlik işlərini yerinə yetirə bilməməsi adlandırmaq olar. Əlillik növləri 8 əsas qrupda araşdırılır və geniş bir alt kateqoriyaya malikdir.^[2]

• Görmə məhdudiyyəti olan şəxslər
• Dil və Nitq Deaktivdir
• Əqli və Duygusal Əlilliyi olan şəxs
• Eşitmə məhdudiyyəti ola şəxslər
• Əqli Əlilliyi olan şəxslər
• Xroniki (Xroniki) Xəstəlikləri olanlar
• Ortopedik Əlilliyi olan şəxslər
• Diqqət çatışmazlığı hiperaktivlik pozğunluğu

Əlillik insanın orqanlarına və ya bədən hissələrinə daimi ziyan vura bilər və insanın həyatına birbaşa təsir göstərə bilər. Ümumilikdə üç əsas əlillik qrupu var;

• Bədən quruluşu və funksiyası
• Ətraf Mühit faktorları
• Həyatda iştirak və fəaliyyətlər

1. ↑ [1] Arxivləşdirilib 2012-08-30 at the Wayback Machine "Vətəndaşların pensiya təminatı haqqında" Azərbaycan Respublikasının qanunu" Maddə 24 - 39.
2. ↑ Engelli Türleri Arxivləşdirilib 2022-03-03 at the Wayback Machine engelli.com mənbə linki

1. Azərbaycan Respublikası Əlil Təşkilatları İttifaqının (ƏTİ) rəsmi saytı.

Vikimənbədə Əlilliyin müəyyən olunması meyarlarına dair əsasnamə ilə əlaqəli məlumatlar var.