Ənzəli əməliyyatı (1920)

Ənzəli əməliyyatı — Rusiyada vətəndaş müharibəsi zamanı Volqa-Xəzər hərbi donanması tərəfindən həyata keçirilən dəniz və amfibiya əməliyyatı. Hədəf İngiltərənin Şimali Fars Qüvvələrinin nəzarəti altında olan İranın Ənzəli şəhərində saxlanılan Rus Xəzər Flotiliyası idi.

Ənzəli əməliyyatı
Rusiya vətəndaş müharibəsinin cənub cəbhəsi
Tarix 18 may 1920
Yeri
Nəticəsi Rusların qələbəsi
Münaqişə tərəfləri

 Böyük Britaniya
Ağqvardiyaçılar

 RSFSR

Komandan(lar)

Böyük Britaniya Hyu Beytmen-Çampeyn

Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası Fyodor Raskolnikov

Zəmin

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xəzər dənizindəki Rusiya vətəndaş müharibəsi Volqa-Xəzər donanması ilə Britaniyanın Xəzər flotiliyası arasındakı qarşıdurmanı görmüşdü, Britaniya Müttəfiqlərin müdaxiləsinin bir hissəsi olaraq Ağ hərəkatı dəstəkləyirdi. İngilislər və Ağlar Aleksandrovski Fort döyüşü zamanı qələbə qazandılar, lakin liman 1920-ci ilin aprelində yenidən ruslar tərəfindən ələ keçirildi.[1]

Britaniya Xəzər Donanması ləğv edildikdən və Ağ Xəzər Donanmasının İranın Ənzəli şəhərinə geri çəkilməsindən sonra, Britaniya hərbi dəstəsi silahlarından bütün blokları çıxarmış qalan gəmilərə cavabdeh idi.[2][3]

Bu sırada, Moskvada Trotski və Lenin ağlara və Fars ərazisinə yerləşdirilmiş ingilis qüvvələrinə ediləcək hərbi zərbənin həm əvvəllər general Anton Denikinin əlində olan və hal-hazırda İngiltərənin nəzarətində olan döyüş gəmilərini və hərbi materialları geri qaytaracağı, həm də Şimali İrandakı ingilis qüvvələrinə zərbə olacağı mövzusunda həmfikir idi.[4]

Əməliyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Volqa-Xəzər Donanması Ənzəliyə hücum etmək üçün xeyli qüvvə topladı. Əməliyyat qrupu dörd köməkçi kreyserdən (Proletariy, Rosa Lüksemburq, Puşkin, Bela Kun), dörd esminesdən (Karl Liebknecht, Delnıy, Deyatelnyi, Rastoropnıy), iki atıcı qayıqdan (Qars və Ardaqan), Gretsiya nəqliyyat gəmisindən və digər kiçik hissələrdən ibarət idi. Səhər tezdən dəniz atəşi Britaniyanın əsas qərargahını vurdu, çünki ilk desant qrupları teleqraf xətlərini məhv edərkən,[3] 2000 nəfər artıq sahilə çıxmışdı.[4] Daha sonra danışıq aparmaq kapitulyasiya şərtləri ilə razılaşmaq üçün ingilislər tərəfindən motorlu torpedo gəmisinə qrup göndərildi.[3][5] Qurxa qoşunları əks hücuma cəhd etdilər, lakin Sovet qüvvələrinin bombardmanı ilə dəf edildilər, nəticədə iki ölü və beş yaralı oldu.[5] İngilis komandir Hyu Beytmen-Çampeyn bolşeviklərin şərtlərini qəbul etdikdən sonra 500 nəfərlik qarnizonun müqaviməti sürətlə dağıldı.[3]

Fars qubernatoru Sovet Rusiyasının mövcudluğunu rəsmi olaraq qəbul etdi, İngilis/Ağ qoşunları təslim oldu və bütün flotiliya müqavimət göstərmədən ələ keçirildi.

Nəticəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ənzəli əməliyyatı Xəzər dənizində Rusiya vətəndaş müharibəsi donanmasının qarşıdurmasının sona çatması idi. Bu əməliyyat həm də ingilislərin az müqavimət göstərdiyi qısamüddətli Gilan Sovet Sosialist Respublikasını qurdu, 800 kazakdan ibarət bir dəstə sovetlərə və fars kommunistlərinə təslim oldu.[6]

İngilis qarnizonunun geri çəkilməsi, Ağ donanmanın itirilməsi və daha əvvəl hərbi gəmilərin saxlanmasına cavabdeh olmaq üçün Ənzəliyə tranzitlə gedən Britaniya hərbi dəniz missiyasının Bakıda Raskolnikov flotiliyası tərəfindən əsir götürülməsi Britaniya Nazirlər Kabinetinin və ictimaiyyətin geniş reaksiyaya səbəb oldu. Mayın 21-də hökumət Britaniya qoşunlarının İrandan İraq, Fələstinə və Hindistana köçürülməsinə qərar verdi. O dövrdə bir sıra siyasi analitiklər, o cümlədən Arnold Toynbi, bunu Britaniyanın Qafqaz və İrana təsirinin azalması kimi qəbul etdilər.[4]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ John Guard. "The Royal Navy in the Caspian Sea 1918-1920". gwpda.org. 2011-08-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-19.
  2. ↑ Smele, Jonathan. The "Russian" Civil Wars, 1916-1926: Ten Years That Shook the World (ingilis). Oxford University Press. 2016-01-15. 148. ISBN 978-0-19-061321-1.
  3. ↑ 1 2 3 4 "Tales of Sub-Lieutenant Ilyin: The Taking of Enzeli". www.marxists.org. 2023-12-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-07-24.
  4. ↑ 1 2 3 Sergeev, Evgeny. The Bolsheviks and Britain during the Russian Revolution and Civil War, 1917-24 (ingilis). Bloomsbury Publishing. 2022. 115–116. ISBN 978-1-350-27353-5.
  5. ↑ 1 2 "Soviet Naval Battles during Civil War (re-done)". soviet-empire.com. 2018-05-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-10.
  6. ↑ Ward, Steven. Immortal: A Military History of Iran and Its Armed Forces. Georgetown University Press. 2009. səh. 127. ISBN 9781589015876.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Энзелийская операция 1920 // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.