Açıq kosmosa çıxış

Açıq kosmosa çıxış (AKÇ) — astronavtın Yerin nəzərəçarpacaq atmosferindən kənarda kosmik gəmidən kənarda etdiyi hər hansı fəaliyyət. Normalda bu termin Yer ətrafında fırlanan gəmidən (Beynəlxalq Kosmik Stansiya kimi) kənarda kosmos gəzintisinə aiddir. Bununla belə, AKÇ 1969–1972-ci illərdə Apollon proqramında altı cüt amerikalı astronavt tərəfindən yerinə yetirildiyi kimi Ay səthinin tədqiqinə (ümumiyyətlə ayda gəzinti kimi tanınır) aiddir. Natamam AKÇ (NAKÇ) astronavtın kosmik gəmini tam tərk etmədiyi vəziyyətə aiddir. Bu ad adətən kosmosa çıxan astronavtı qeyd etmək və ya ona kömək etmək üçün açıq lyukda "ayaqda duran" astronavtdan irəli gəlir. Sovet İttifaqı/Rusiya, ABŞ, Kanada, Avropa Kosmik Agentliyi və Çin AKÇ-ları həyata keçirib.

18 mart 1965-ci ildə Aleksey Leonov Vosxod 2 missiyası zamanı 12 dəqiqə 9 saniyə ərzində kapsuldan çıxaraq kosmosa çıxan ilk insan oldu. 20 iyul 1969-cu ildə Neil Armstronq Apollon 11 -də Ayın eniş aparatının xaricində 2 saat 31 dəqiqə ərzində ay gəzintisini həyata keçirən ilk insan oldu. Son üç Ay missiyasında astronavtlar Yerə qayıdarkən kosmik gəminin kənarından film qablarını çıxarmaq üçün AKÇ-ları da həyata keçirdilər. Amerikalı astronavtlar Pit Konrad, Cozef Kervin və Pol Veyts də 1973-cü ildə ABŞ-nin ilk kosmik stansiyası olan Skylab-da uçuş zamanı baş verən zədələri aradan qaldırmaq üçün AKÇ-dan istifadə etdilər.

AKÇ-lar ya bağlanmış (astronavt kosmik gəmiyə qoşulur; oksigen və elektrik enerjisi kabeli vasitəsilə təmin edilə bilər; (kosmik gəmiyə qayıtmaq üçün heç bir mühərrikə ehtiyac yoxdur) və ya bağlanmamış ola bilər. Bağlanmamış kosmos gəzintiləri yalnız 1984-cü ildə İdarə olunan manevr blokundan (İMB) istifadə edilməklə üç missiyada və 1994-cü ildə bağlanmış ABŞ AKÇ-larında taxılan təhlükəsizlik cihazı vasitəsi ilə həyata keçirildi.

İlk AKÇ 18 mart 1965-ci ildə Vosxod 2 kosmik gəmisindən kənarda 12 dəqiqə 9 saniyə keçirən sovet kosmonavtı Aleksey Leonov tərəfindən həyata keçirildi. 45 dəqiqəlik tənəffüs və təzyiq oksigeni olan ağ metal çantasını daşıyan Leonovun hərəkətini idarə etmək üçün 15.35 metr (50.4 ft) -dən uzunluğunda trosu dartmaqdan başqa heç bir digər imkanı yox idi. Uçuşdan sonra o, bunun asan olduğunu iddia etdi, lakin onun kosmos kostyumu kosmosun vaakumuna qarşı daxili təzyiqdən elə şişmişdi ki, kosmosun vakuumuna qarşı havaya qalxdı və o qədər sərtləşdi ki, sinəsinə quraşdırılmış kameranın işə sala bilmədi.

Kosmik gəzintisinin sonunda kostyumun sərtləşməsi daha ciddi problemə səbəb oldu: Leonov yenidən kapsulaya 1.2 metr (3 ft 11 düym) diametrində və 2.5 metr (8 ft 2 düym) uzunluğu olan şişmiş parça hava şlyuzu vasitəsilə daxil olmalı oldu, O, əvvəlcə hava şlyuzuna səhv daxil olub və yan tərəfdə ilişib qalıb. O, kostyumundakı təzyiqi azaltmadan içəri girə bilməzdi. Bu, onun vakuumda qaldığı vaxta daha 12 dəqiqə əlavə etdi və onun koystyumunda olan hava 1.8 °C (3.2 °F) dəfə çox qızdı. Yalnız dörd il keçəndən sonra Sovetlərin başqa bir AKÇ-dan istifadə edə biləcəkdilər. Onlar Leonovun çəkisizlikdə işləməyin nə qədər çətin olduğunu mətbuata təhrif edərək, Soyuq Müharibə bitənə qədər qarşılaşdıqları problemləri gizlədiblər.

Amerikalılar tərəfindən ilk açıq kosmosa çıxış 3 iyun 1965-ci ildə 21 dəqiqə ərzində Gemini uçuşunun ikinci ekipaj üzvü Ed Uayt tərəfindən edildi. Uayt kosmik gəmiyə bağlanmışdı və onun oksigeni 25 fut (7.6 m) uzunluğunda rabitə və biotibbi alətləri də daşıyan şlanqla verilirdi. O, Əl ilə idarə olunan Menevr Bloku ilə öz hərəkətlərini idarə edən ilk astronavt oldu. Bu manevr bloku yaxşı işləyirdi, lakin yalnız 20 saniyə ərzində fəaliyyətdə ola bildi. Uayt öz ipini kosmik gəmidən məsafəni məhdudlaşdırmaq üçün faydalı hesab etdi, lakin onunla Leonovun iddiasına zidd olaraq hərəkət etmək üçün çətin idi. Bununla belə, kapsulun lyuk bağlama mexanizmindəki qüsur lyukun açılması və bağlanmasında çətinliklərə səbəb oldu, bu da AKÇ -nın başlanmasını gecikdirdi və Uayt və onun ekipaj yoldaşını Yerə sağ-salamat qayıtmamaq təhlükəsi qarşısında qoydu.^[1]

Növbəti üç Gemini uçuşunda heç bir AKÇ planlaşdırılmadı. Növbəti AKÇ-nın David Scott tərəfindən Gemini VIII -də edilməsi planlaşdırılırdı, lakin AKÇ həyata keçirilməzdən əvvəl kosmik gəminin kritik nasazlığı səbəbindən bu missiya dayandırılmalı oldu. Sonrakı üç Gemini uçuşunda astronavtlar (Eugen Sernan, Maykl Kollins və Rişard Qordon) bir neçə AKÇlar həyata keçirdilər, lakin heç biri yorulmadan və həddindən artıq istiləşmədən kosmik gəmidən kənarda uzun müddət uğurla işləyə bilmədi. Cernan, müstəqil oksigen sistemini ehtiva edən Hərbi Hava Qüvvələrinin Astronavt Manevr Blokunui sınaqdan keçirməyə cəhd etdi, lakin uğursuz oldu.

13 noyabr 1966-cı ildə Edvin "Bazz" Eydrin Gemini layihəsinin son uçuşu olan Gemini XII zamanı yorulmadan kosmosda uğurla işləyən ilk şəxs oldu. Eidrin kosmik gəminin lyukunda iki dəfə dayanıqlı AHÇ-da 3 saat 24 dəqiqə işlədikdən sonra əlavə olaraq 2 saat 6 dəqiqə kosmik gəmidən kənarda işlədi. Eidrinin sualtı üzgüçülüyə marağı çəkisizliyi stimullaşdırmaq üçün sualtı AKÇ treyninqlərinin aparılmasına maraq oyatdı, o vaxtdan bəri bu, astronavtlara əzələ enerjisini israfla sərf etməmək üsullarını tətbiq etməyə imkan verir.

1969-cu il yanvarın 16-da sovet kosmonavtları Aleksey Yeliseyev və Yevgeni Xurnov Soyuz 5 -dən Soyuz 4 -ə köçdülər. Bu, ikinci Sovet AKÇ idi və Sovetlər üçüncünü yerinə yetirənə qədər, demək olar ki, daha doqquz il vaxt keçdi.

Amerikalı astronavtlar Nil Armstronq və Buzz Aldrin 21 iyul 1969-cu ildə (UTC) Apollo 11 Ay Modulu kosmik gəmisini endirdikdən sonra Ayın səthində ilk AKÇ-nı həyata keçirdilər. Portativ həyati dəstək sistemlərindən istifadə edilən bu ilk Ay gəzintisi 2 saat 36 dəqiqə davam etdi. Çarlz "Pit" Konrad, Alan Bin, Alan Şepard, Edqar Mitçell, Devid Skott, Ceyms İrvin, Con Yanq, Çarlz Dyuk, Eugene Cernan və Harrison "Cek" Şmitt də daxil olmaqla altı Apollon heyəti arasında cəmi on beş Ay gəzintisi edildi. Cernan Ayın səthindən enən sonuncu Apollon astronavtı idi.

Apollo 15 komanda modulunun pilotu Al Vorden 5 avqust 1971-ci ildə Aydan qayıdarkən xidmət modulundan çəkiliş və məlumatları qeyd edən kanisteri çıxartmaq üçün AKÇ etdi. Ona Ay Modulunun Pilotu Ceyms İrvin komanda modulunun lyukunda ayağa qalxaraq kömək etdi. Bu proseduru Apollon 16 -da Ken Mattingly və Charles Duke, Ronald Evans və Harrison Schmitt isə Apollo 17 -də təkrarladılar.

Kosmik gəminin ilk AKÇ təmiri Çarlz "Pite" Konrad, Cozef Kervin və Paul J. Veitz tərəfindən 26 may, 7 iyun və 19 iyun 1973-cü ildə Skylab 2 missiyasında edildi. Onlar ilişmiş günəş panelini çıxarmaqla, günəş qızdırıcı qalxanını yerləşdirməklə və ilişib qalmış elektrik açarı relesini azad etməklə, buraxılış zamanı zədələnmiş Skylab kosmik stansiyasının funksionallığını xilas etdilər. Skylab 2 ekipajı üç AKÇ etdi və üç Skylab heyəti tərəfindən cəmi on AKÇ etdi. Onlar aşkar etdilər ki, şəkisizlik şəraitində hər hansı fəaliyyət Yerdəkindən ¹⁄₂ dəfə uzun çəkir, çünki bir çox astronavt uçuşların əvvəlində kosmos xəstəliyindən əziyyət çəkirdi.

Skylab-dan sonra, 1980-ci illərin əvvəllərində Space Shuttle proqramının meydana çıxmasına qədər ABŞ tərəfindən bir daha AKÇ-lar edilmədi. Bu dövrdə Sovetlər 20 dekabr 1977-ci il və 30 iyul 1982-ci il tarixləri arasında Salyut 6 və Salyut 7 kosmik stansiyalarından dörd dəfə, AKÇ-lar etdilər.

Birləşmiş Ştatlar 7 aprel 1983-cü ildə AKÇ-ları bərpa etdikdə, astronavtlar kosmik gəmidən asılı olmayaraq öz-özünü idarə edə biləcək Kosmosda Kosmik Mobil Skafandr (KMS) istifadə etməyə başladılar. STS-6, kosmosda gəzinti həyata keçirildiyi ilk Speys Şattl missiyası idi. Həmçinin, ilk dəfə olaraq Amerika astronavtları sovetlər kimi kosmik gəmiyə daxil olub çıxmaq üçün hava lyukundan istifadə etdilər.

Benəlxalq Kosmik Stansiyasının quraşdırılması zamanı çoxlu AKC-lar həyata keçirilib. çox vaxt həm ABŞ KMS-larını, həm də Rusiyanın Orlan kosmik skafandrlarını dəstəkləmək üçün nəzərdə tutulmuş Kvest modulundan -dan istifadə edilib.

Çin, 27 sentyabr 2008-ci ildə Shenzhou 7 missiyası zamanı müstəqil olaraq AKÇ həyata keçirən üçüncü ölkə oldu. Çinli astronavt Zhai Zhigang, Çin istehsalı olan Feitian kosmik geyimində, astronavt Liu Boming isə ona kömək etmək üçün Rusiya istehsalı Orlan kosmik kostyumunu geyinərək kosmos səyahətini tamamladı. Zhai gəmini tamamilə tərk etdi, Liu isə portada nəzarət edərək hava şlyuzunda dayandı.

• List of cumulative spacewalk records
• List of International Space Station spacewalks
• List of Mir spacewalks
• List of spacewalkers
• List of spacewalks since 2015
• List of spacewalks 2000–2014
• List of spacewalks and moonwalks 1965–1999
• Omega Speedmaster
• Suitport
• The Age of Pioneers, 2017 film about the first spacewalk

• Oral History Transcript / James A. McDivitt / Interviewed by Doug Ward / Elk Lake, Michigan – June 29, 1999.

• NASA ASC Şifahi Tarix Layihəsi Olympusa Gəzmək: EVA Xronologiyası PDF sənədi.
• Astronavt kosmosda gəzinti şəkli
• NASDA Onlayn Kosmik Qeydlər
• Apollon Extravehicular mobillik bölməsi. Cild 1: Sistemin təsviri – 1971 (PDF sənədi)
• Apollon Extravehicular mobillik bölməsi. 2-ci cild: Əməliyyat prosedurları – 1971 (PDF sənədi)
• Skylab Extravehicular Activity Development Report – 1974 (PDF sənəd)
• Kosmik Şöbənin Nəqliyyatdankənar Mobillik Bölməsinin Təhlili – 1986 (PDF sənədi)
• NASA Space Shuttle EVA alətləri və avadanlıqları arayış kitabı – 1993 (PDF sənədi)
• ISS-də Amerika EVA-ya hazırlıq — 2006