Ağ fil

Ağ fil (ing. white elephant) — çox pul xərclənərək saxlanılan, lakin faydası ilə heç öz xərclərini qarşılamayan əşyaları, tikililəri bildirən ifadə. İfadənin Siam krallığında saxlanılan albinos fillər səbəbilə yarandığı güman edilir. Siam kralları bu filləri tanrının hədiyyəsi hesab edib, onların güc, ədalət və sülh gətirdiyini güman edirdilər. Bu səbəbdən onlardan heç bir xeyir görmədən xüsusi qayğı göstərir, onların heç bir əziyyət çəkməməsini təmin edirdilər.^[1]

Cənub-Şərqi Asiya hökmdarları (Burma, Tayland, Laos və Kamboca) ədalət, hökmdarlıq və səltənətin sülh və rifahı simvolu kimi ağ fili öz saraylarında saxlayırdılar.^[2] Bu heyvan həm də zənginlik simvolu idi.^[3] Qərbdə, bahalı bir yüklə əlaqəli "ağ fil" 1600-cü illərdə istifadə edilmiş və 1800-cü illərdə istifadəsi yayılmışdır.^[4] XIX əsrin ortalarında "ağ fil" və "ağ filin hədiyyə" edilməsi ifadələri adi hal almışdı.^[5] XX əsrin əvvəllərində bahalı satışlar ilə əlaqədar "ağ fil svopları" və "ağ fil satışları" ifadəsi əlavə edildi.^[6] Müasir ingilis dilində, bu ifadə satın almaq üçün son dərəcə bahalı, hələ də öz funksiyasını yerinə yetirməyən və ya saxlamaq üçün çox bahalı bir ictimai bina layihələrinə aiddir.^[7][8]

Rəvayətə görə, Budda doğulmazdan əvvəl anası yuxu görüb. Yuxusunda ağ fil ona lotus çiçəyi gətirir. Bunun Buddanın doğulmasından xəbər verdiyi düşünülür və buna görə də ağ fil əsasən buddistlərin yaşadığı Siam Krallığında (indiki Tailand) müqəddəs sayılır. Bu krallıqda yük daşımaları, tikinti, müharibə kimi bir çox sahədə fillərdən istifadə edilsə də, bu işlərdə ağ fillərdən istifadə edilə bilməz. Müqəddəs ağ filin yaşadığı səltənətə və ya evə sülh və firavanlıq gətirəcəyinə, onu ədalətli və güclü edəcəyinə inanılır. Bu səbəbdən bu filin baxımı üçün bütün xərclər qeyd-şərtsiz alınır və bəzən hətta şişirdilir. Yenə söz-söhbətə görə, Siam kralı sevdiyi zadəganlara, kral administrasiyasına mənsub önəmli şəxslərə ağ fil verir. Maraqlısı odur ki, o, bəyənmədiyi insanlara da eyni hədiyyəni verir. Ancaq padşahın sevdiyi zadəganlar hədiyyə ilə birlikdə ağ fili bəsləyə biləcək maddi dəstəyi alarkən, sevilməyənlər heç bir işdə istifadə edə bilməyəcəkləri və başqa heç bir faydası olmayan müqəddəs ağ fillə tək qalırlar. Filə qulluq çox baha başa gəlir, zaman keçdikcə sahibinin bütün resurslarını sərf etməyə başlayır və sonunu hazırlayır. Padşahın müqəddəs hədiyyəsinə baxa bilməyən şəxs cəmiyyətin gözündə nüfuzdan düşər və eyni zamanda maddi cəhətdən çökər. “Ağ Fil” zamanla bir ifadə halına gəldi və saxlanması çox baha başa gələn, lakin faydasız olan hədiyyələri təsvir etmək üçün istifadə edilmişdir. Şəhərlərdəki möhtəşəm, ən müasir, lakin istismar xərcləri gətirdiyi faydadan qat-qat çox olan binalar da bu adla çağırılmağa başlayıb.

Cənubi Afrika Respublikasında keçirilən Dünya Kuboku üçün tikilən Cape Town Stadium, əl çəkildikdən sonra ölkə xalqına qalan ağ fillərdən biridir. Kasıb məhəllələr arasında köhnə stadionun yerində deyil, şəhərin ən gözəl yerlərindən birində tikilən bu stadionun illik təmir xərci 5 milyon dollardan artıqdır. Ajax Keyptaun futbol komandası burada oyunlarını orta hesabla 4000 nəfərin qarşısında keçirir, doluluq nisbəti 10%-dən azdır. Bu, Keyptaunu Cənubi Afrikada ən çox istifadə edilən stadiona çevirir. 2010-cu il dünya çempionatı üçün tikilən digər stadionları da nəzərə alsaq, ölkəni inkişaf etdirməsi gözlənilən bu böyük “müqəddəs” idman təşkilatının 31,3%-nin gündə 2 dollardan az qazandığı Cənubi Afrika xalqına xərci çatır. Bundan əlavə, hökumətin və FİFA Dünya Kubokunun cəmiyyətə bəslədiyi gözləntilərin yaratdığı məyusluq da biznesin insan tərəfini sual altına qoyur.

Vikianbarda Ağ fil ilə əlaqəli mediafayllar var.