Adsız

Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, ancaq mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. Lütfən mənbələri uyğun şəkildə mətnin daxilində yerləşdirərək məqalənin təkmilləşdirilməsinə kömək edin.

Adsız – türk mifologiyasında anlayış.

Məna və məzmun[redaktə | mənbəni redaktə et]

Türk ənənəsində uşaq böyüyüb də bir qəhrəmanlıq və ya əhəmiyyətli bir iş edənə qədər ona ad verilmir, ya da o zamana qədər keçici bir ad verilir. Diqqətəlayiq bir hadisə reallaşdırdığını isə o bölgənin ulu şəxsi (ozan, şaman, müəllim və s.) gəlir, bu etdiyi qəhrəmanlığı xatırladan bir ad qoyar. Ümumiyyətlə kiçik bir mərasim edilər və ya yemək verilir. Məsələn, Dədə Qorqud əhvalatlarında izah edilən və öküzü boynuzlarından tutub yerə vuraraq yeyilən uşağa Qorqud Atanın gələrək Buğac adını verməsi kimi. Adsız olmaq bir əskiklik sayılır və bu səbəblə mənfi mənalar ehtiva edər. Məsələn Sibirdə Adsız xanım adlı pis bir ruh vardır. Ad obyektin bir mənada ruhudur, onun bir hissəsidir və aralarında bir bağ vardır. Şumer inancına görə su tanrısı Enki, hər şeyə bir ad vermiş və beləcə yaradılış başlamışdır.

Adsız xanım[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əfsanələrdəki Adsız (Atsız) Xanım pislik ilahəsidir. Pisliklər edər, adı olmadığı üçün bu pislikləri kimin etdiyi naməlum qalır. Adı olmayan pislik, bu aləmə deyil, fərqli bir kainata, başqa bir ölçüyə aiddir. Adsız Xatunun, hələ qəhrəmanlıq göstərə üçün ad ala bilməyən uşaqlara ilicəyindən qorxular. Adsız, Adı olmayan deməkdir. Eyni zamanda at sözü ilə də əlaqəlidir və bu məzmunda atsız olmaq adsız olmaqla bərabər tutulur ola bilər.

Türk mədəniyyətində[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ad anlayışı türk mədəniyyətində əhəmiyyətli bir yerə malikdir. Adı olmayan varlıqlar, ancaq kənar aləmə aid görülürlər. İslam ilə birlikdə Bismillah "Adlama" anlayışı çox məşhur bir hala gəlmişdir. Buna görə hər işə Allahın adıyla başlamaq lazımdır. Üzərinə Allahın adının xatırlanmadan kəsildiyi və ya özbaşına ölən heyvanların yeyilməsi qadağandır. Bismillah sözünün məzmunu türkcəyə məna olaraq "Allahın adıyla…" şəklində çevrilər. Bismillah, təbii proseslərə yaradıcını daxil etməyi nəzərdə tutur. Yəni əvvəl maddənin deyil fikrin olduğu mənimsənmişdir. Ad insanoğlunun var olduğu hər yerdə obyektləri və faktları xarakterizə üçün istifadə edilən mücərrəd bir vasitədir. Türklərdə "Yayguçı çağ" (Yaradılış vaxtı) inancı aktivin bir-birindən ayrışmadığı bir dövrü ifadə edər. Başqa hiçbirşeyin olmadığı hər şeyin sonsuz bir su olduğu bu çağda, göy deyə bir şey yox ikən hər şey kar və dilsizdir. Yəni mənası və adı yoxdur heç bir şeyin. Sayan əfsanələrinə görə bu sonsuzluqda əvvəl ad verilərək yaradılış başlamışdır. Ad isə məna deməkdir.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Ad / At) kökündən törəmişdir. Adı olmayan deməkdir. Ad, bir kimsənin, obyekti, varlığı ya da faktı izah etməyə, ağla gətirməyə yarayan sözdür.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Kazak Türkçesinde Adlar, Rıza Gül — Mehmet Hazar  (türk.)
• Dede Korkut Hikayelerinde Oğul Kavramı, Kürşad Koca — Serdar Uğurlu Arxivləşdirilib 2011-06-27 at the Wayback Machine  (türk.)
• Dede Korku Destanlarında Türk Gelenekleri Arxivləşdirilib 2012-02-28 at the Wayback Machine  (türk.)

Mifologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.