Aleksandr Dmitriyev-Mamonov

Aleksandr Matveyeviç Dmitriyev-Mamonov (rus. Александр Матвеевич Дмитриев-Мамонов, (1758–1803) — II Yekaterinanın favoriti.

Aleksandr Dmitriyev-Mamonov
Doğum tarixi	19 (30) sentyabr 1758 və ya 30 sentyabr 1758(1758-09-30)[1]
Doğum yeri	Smolensk, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	29 sentyabr (11 oktyabr) 1803 (45 yaşında) və ya 11 oktyabr 1803(1803-10-11)[1] (45 yaşında)
Vəfat yeri	Moskva, Moskva quberniyası[d], Rusiya imperiyası
Dəfn yeri	Donskoy monastrının nekropolu[d]
Partnyoru	II Yekaterina
Fəaliyyəti	diplomat
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Aleksandr Matveyeviç Dmitriyev-Mamonov (1758-1803) şöhrətli İzmayılov alayında Potyomkinin adyutantı idi. Yekaterinanın sevgilisi gənc general Lanskoy öləndə tək qalıb qüssələnən imperatriçanın hüzuruna Mamonovu Potyomkin göndərmişdi. Fikirləşmişdi ki, belə gözəl oğlandan imperatriça keçməz, yalnız bu gənc onun göz yaĢlarını quruda biləcəkdi, nəhayət. Feldmarşal Potyomkin öz zənnində yanılmadı. Mamonov Lanskoyu əvəz edə bildi. O Yekaterinanın həyatına çoxlu sevinclər, bayramlar bəxş etdi.

Potyomkin əvvəl tək qalan çariçanın hüzuruna Aleksey Yermolovu (sonralar Qafqazın qənimi) göndərmişdi. Yermolov da Mamonov kimi Potyomkinin öz adyutantı idi. Yermolova "bəyaz ərəb" söylənilirdi. Açıq rəngli qıvırcıq qalın saçlar, ağappaq dişlər, iri, həsrətli dodaqlar… Yekaterina onu seçir. Bir neçə gündən sonra Yermolovu fligel-adyutant təyin edir; yanındakı otağa köçürür. Lakin Yermalovu bu sayaq qəfəsə salmaq olmazdı. Pulu vardı, oyuna, qadına xərcləməyə. Gizlicə qaçırdı qumara, işrət məclislərinə. Bunlar Yekaterinanın xoşuna gəlmirdi. Odur ki, Potyomkin məktubu ilə Mamonovu onun yanına göndərdikdə Yekaterina Yermolovu yüksək qonarar ilə azad edir.

Mamonov öz gözəlliyi və ciddiyyəti ilə imperatriçanın tezliklə hüsnrəğbətini qazandı. Mamonov gözəl və cazibədar olmaqla bərabər fransız kitabları ilə tərbiyə olunmuĢdu, bir neçə xarici dil bilirdi, teatr üçün pyeslər yazırdı. Yekaterina həm də onun savadından razı idi. Ona o qədər inanırdı ki, harasa göndərdiyi əmr və sərəncamları onunla baxıb məsləhətləĢdikdən sonra yola salırdı. Yekaterina Qrimmə yazdığı məktubda vəcdlə hey ondan danıĢır, vurğunluğunu gizlədə bilmir: Mamonov həmiĢə əlində qələm oturur. Bu "Qırmızı Kaftan"ın altında vicdanın ağır xəzinəsi gizlənmiĢdir. O gözəl ürək sahibidir və ağlı dörd kiĢiyə çatar. Mamonov, mənim "Qırmızı Kaftanım" bitib-tükənməyən Ģənlik mənbəyi, heyrətamiz dərəcədə zəngin məlumata malikdir; qeyri-adi tərbiyəyə və orijinallıqlara sahib olmuĢdur. Qrimm Yekaterinanın daim məktublaĢdığı, xəbərləĢdiyi adamı idi. Yekaterina Mamonova heyranlığını nəinki gizlədə bilmir, hətta ona olan sevgidən baĢını itirdiyini anladır: "biz (ən çox Mamonovu nəzərdə tutur) poeziyaya olan vurğunluğumuzu cinayət kimi gizləyirik, biz musiqini dəlicəsinə sevirik; hər Ģeyin istiqamətini, yönünü tapmaqda bizdə nadir istedad vardır. Allah bilir ki, biz axı nəyi bilmirik?! Biz deklomasiya deyirik, birlikdə gəvəzələyirik, hər hansı cəmiyyət olurolsun söhbət aparmağı bilirik. Biz hədsiz nəzakətliyik; burada hər kəs rus dilində istər məzmun, istər gözəl üslubca yazmağı bacarmır, amma biz rusca da, fransızca da yaza bilirik. Bizim xarici görünüĢümüz daxili keyfiyyətimizlə tutur, düzgün üz quruluĢumuĢ dünyanın hər yerində rast gəlinməyən qara qaĢ-gözlər, kübar rəftar, yüngül yeriĢimiz … var". Yekaterina 26 yaĢına girməkdə olan məĢuqunu polkovnik, ardınca elə həmin ildəcə general-mayor rütbəsinə qaldırır. QıĢ Sarayında daimi yaĢamaq üçün dairə ilə mükafatlandırır. Lakin Mamonov hələ Sarayda elə bir nüfuz sahibi deyildi. Onun ulduzu hələ bundan sonra özünün tam gücündə parlayacaqdı. Elə ki, 1787-ci ildə Yekaterina onu özü ilə bərabər Kırıma səyahətə götürdü, onların həm cismən, həm də qəlbən yaxınlığı güclənməyə baĢlayır. Bu səfər boyu o, Yekaterinanın əyan-əşrəfi və xarici qonaqlarla gündəlik görüşlərində, eləcə də hər an imperatriçanın yanında olmaqla onun söhbətlərində iştirak edir.

Bu siyasi nümayiĢkaranə səyahət idi. Yekaterina və Potyomkin Rusiyanın Qara dəniz boyunda möhkəmlənməsini və heç kimin artıq buna maneə törətmək iqtidarında ola bilməyəcəyini nəzərə çarpdırmaq istəyirdilər. Bu səfərdə isə imperator II Ġosif (II Ġosif Rus-Türk müharibəsində Rusiyanın müttəfiqi idi) və Polşa kralı Stanislav-Avqust Ponyatovski, həmçinin bir çox dövlətlərin səfirləri, diplomatlar iĢtirak edirdi. Rusiya Kırımı bütövlükdə istila edib baĢa çatdırmıĢdı, Yekaterina yeni istila olunan torpaqlara baxmaq istəyirdi, baĢlıcası isə bütün Avropaya bunu göstərmək istəyirdi.

Dnepr çayı üstündə, Kanev Ģəhərində Ponyatovski onları gözləyirdi. Mamonovu qısqanclıq bürümüĢdü. Hələ Yekaterinanın öz çarlığından əvvəl, gəlin olduğu çağlarda onların məhəbbət macərası baĢlamıĢdı. Bu Mamonovun yaĢından qabağın "söhbət"i olsa da indi o əzab çəkirdi, onun bu halına saray adamları gizligizli gülürdülər. Rəsmi görüĢ bitir və Yekaterina onun qısqanclıqdan alıĢıb yanan gözlərini gördükdə aĢiqinə ürəyi yanır, Mamonovu inandırır ki, bu görüĢ çox darıxdırıcı oldu. SaĢa Mamonov bəzən qısqanclıqda çox uzaqlara gedir, ulu babalarının türk qanı qaynayırdı qanında. Bu da Yekaterinaya xoĢ gəlirdi. Bir dəfə güclü rəqibə görə, Yekaterinanın gözəl bir zabitə aludə olmasından, əslində ani vurğunluğa görə o həqiqətən xəstələnir. Ġmperatriçanın digər əvvəlki aĢiqlərindən tənbəl Orlovdan, fırıldaqçı və əyyaĢ Potyomkindən fərqli olaraq o dövlət iĢlərində fəal iĢtirak edir. Yekaterina Mamonova möhkəm bağlanmıĢdı, 1788-ci ildə ona qraf titulu verib general-adyutant vəzifəsinə təyin etdi. Nəhayət ġurada iĢtirak etmək hüququ verdi. Böyük var-dövlət bağıĢladı. Hamı ona qibtə edirdi. Mamonov isə həqiqi məhəbbəti tapmıĢdı gizlicə. O imperatriçanın fröylinası knyaginya Liza ġerbatova ilə seviĢirdi, ona evlənməyə söz vermiĢdi. Yekaterina təhqir olunmuĢdu. Dünyanın böyük Ģairlərinin, ən məĢhur füosoflarının mədh etdikləri bu böyük qadın alçaldılmıĢdı. "ġimal Semiramidası" "Tomiris" adlandırılan padĢah, məhəbbəti siyasətlə birləĢdirən bir dahi aldadılmıĢdı. Yekaterinanın şəxsi katibi Xrapovitskinin gündəliyində 20 iyun 1789-cu ilə aid qeydlərdən aydın olur ki, imperatriçanın öz Ģəxsi katibi ilə həmin gün çox açıq və səmimi söhbəti olub: "8 ay idi ki, mən ondan Ģübhələnirdim. Mənə xəstə olduğunu dcyir, otağından çıxmırdı. Nəhayət indi mənə vicdan əzabı çəkdiyini, daha bunları gizlətmək istəmədiyini danıĢdı. Bizim daha birgə həyatımız mümkün ola bilməz, - deyə mənə ürəyini açdı. Axı niyə o əvvəldən bu duyğular onu əsir etməyə baĢlarkən hər Ģeyi boynuna almırdı? Əgər o mənə üç gün əvvəl yox, vaxtında danıĢsaydı… O bilmir ki, mənə nə qədər zülm eləmiĢdir. Ġndi mən onlara xoĢbəxtlik arzulayıram. Mən onları təbrik edəndə o ağladı. Deməli əski məhəbbət hələ ürəyində yaĢayırmıĢ". Bir həftədən sonra toy olur. Adəti üzrə imperatriça öz fröylinasının bəzənməsində iĢtirak edir. Gəlinin saçlarına toy münasibətilə bağıĢladığı daĢ-qaĢlı qızıl sancaqları öz əllərilə bərkidərkən baĢının ətinə soxulan sancağın ağrısından "günahkar" gəlin qıĢqırır. Yekaterina onları "bağıĢlayıb" yaxĢı hədiyyələr verir: toy nəməri olaraq 3 min təhkimli (təkcə ailədəki kiĢilərin sayı nəzərdə tutulur), 100000 manat pul (o zaman bu pula Peterburqda hazır saray almaq olardı). Lakin əsil "hədiyyə" qabaqda idi. Onlara dərhal Peterburqu tərk etmək tapĢırılır. Daha nə etməli idi. Ġntiqam? Qan? Qisas? Yox. Heç biri lazım deyildi. Yaxın rəfiqəsi Anna NarıĢkina ona Platon və Valerian Zubov qardaĢlarını təqdim elədi.

…Təzə toylular Moskvaya yerləĢdilər. Mamonov sevdiyi qızla izdivacdan məst olmuĢdu; ailə xoşbəxtliyi içində üzürdü. Lakin bu həyatdan ötrü verdiyi qurbanlar özünü hiss etdirməyə baĢladı. Heç nə onun yaddaĢından bir az irəlidəki parlaq həyatın nəĢəsini silib apara və ya yerini doldura bilmirdi. Təsadüfən düĢdüyü Ģərait və Ģahanə həyatın Ģirin nağıl kimi yarıda qırılması artıq onu yandırıb yaxmaqda idi. Evliliyindən bir il keçər-keçməz peĢimanlıq və nankorluq xəcaləti onu qaplamağa baĢlayır.

Özünü Yekaterinaya xatırlatmaq qərarına gəlir. Ona ahu-zarla dolu bir Ģikayət məktubu göndərir. Ġmperatriçadan xahiĢ edir ki, ondan əvvəlki lütf və inayətini əsirgəməsin, yenidən ona Ģəfqət və məhəbbətini bəxĢ etsin. Həqiqətən, o adamlar sadəlövhdürlər ki, yalnız böyük məhəbbətin xatirəsinə görə böyük xəyanətdən sonra olsa da hər Ģeyin unudulduğunu, hər Ģeyin də yenidən baĢlaya biləcəyinə ümid bəsləyirlər. Məhz əsil məhəbbət olan yerdə xəyanət bağıĢlanmır. Yoxsa sevgi və xəyanətin kədər və məyusluğu içində tək buraxılan qadından təkrar, "sevgi" ummaq özü düĢüncəsizlik deyilmi? Mamonov min bir ümidlə cavab gözləyir. Gözləyir ki, Peterburqa - birbaĢa saraya onu dəvət edəcəklər. Zənn edir ki, Yekaterina onu unutmamıĢdır, bağıĢlayıb təkrar onu yanına, əvvəlki hörmət və ehtişamına çatdıra bilər. Amma imperatriçanın cavabı onu ayıldır, baĢa düĢür ki, ümid bəsləməyi əbəsdir. Həm də çox keçmir ki, Yekaterinanın təzə sevgilisi olduğu xəbəri ona çatır. Bu Platon Zubov idi. O Mamonov qədər gözəl idisə də onun kimi sadədil deyildi, həm də hiyləgər idi. Mamonovun isə vicdanlı, doğrucul olmağı, ikiüzlülüyü bilməməsi onu ayağa vermiĢdi.

Yeddi il keçirdi ayrıldıqları gündən. 1796-cı ilin noyabrın 7-də tezdən sübh çağı Yekaterina özünün yazı masası arxasında vəfat edir. Oğlu Pavel hakimiyyətə gəlir. Mamonov zirvədə olanda bu gözdən düĢmüĢ vəliəhdə hörmətlə yanaşmışdı. Pavel taxt-taca sahib olarkən ona ürəyi yansa da, anasının bütün yaxın adamları kimi ona da anasının sevgilisi olduğunu keçmədi; onu təkrar saraya çağırıb özünə yaxınlıĢdırmadı. Tamam unudulub gözdən düĢən və dərd-qüssə içində əriyən Mamonov 1803-cü ildə hələ çox gənc ikən vəfat edir. Ġmperatriça isə onu o qədər çox istəyirdi ki, Mamonovdan sonra bir də kimi isə sevə biləcəyinə və ona bağlana biləcəyinə inanmırdı.

Qəlbinə yeni-yeni eĢq dolduqda rəfiqəsinə: axı bütün qışı soyuqda büzüĢüb donan cücülərin belə baharda ürəyinin donu açılır o civ-civə baĢlayır. Qəlbim o bahar kimi bir məhəbbət istəməkdədir, - demiĢdi eĢqdən, hərarətdən bir an belə soyumayan bu böyük qadın. Bununla həm vaxtsız-vədəsiz, həm də yeni eĢqinə bəraət qazandırmaq istəmişdi.

1. ↑ ^{1 2} ДМИТРИЕВ-МАМОНОВ Александр Матвеевич // Словарь русских писателей XVIII века. Выпуск 1: А—И (rus.). / под ред. А. М. Панченко 1988. С. 272–274. ISBN 5-02-027972-2