Alim Aydamaq
Alim Əzəmət oğlu Aydamaq (krımtat. Alim Azamat oğlu; 1816 – ən tezi 1849) — Krım-Tatar milli qəhrəmanı. Ədəbiyyatda qənimətləri kasıblara paylayan nəcib quldur kimi tanınır.
| Alim Aydamaq | |
|---|---|
| krımtat. Alim Azamat oğlu | |
 | |
| Doğum tarixi | 1816 |
| Vəfat tarixi | ən tezi 1849 |
| Fəaliyyəti | soyğunçu |
Həyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]1816-cı ildə Kopırlıköy kəndində kəndli ailəsində anadan olub. Qarasuvbazar şəhərində yaşamışdır.[1] Alimin obrazı romantik hal almış, həyatı isə əfsanələrə bölünmüşdür. Ədəbiyyatda qənimətləri kasıblara paylayan nəcib quldur kimi tanınır. Krım Dövlət Arxivində polis tərəfindən toplanan məhkəmə şikayətləri, raport, Alimin yaxalanması üçün istəklər vəsatətlərindən ibarət 127 vərəq var.[1][2]
1847-ci ildə Alimin ağ-qara portreti rəssam Leone Lelorren tərəfindən çəkildi. Hal-hazırda, şəkil Feodosiya Diyarşünaslıq Muzeyində saxlanılır.[3]
Müxtəlif mənbələrdə Aydamağın ölüm tarixi 1849-cu il kimi olaraq qeyd olunub.[4]
Mədəniyyətdə
[redaktə | mənbəni redaktə et]Alim Aydamağa çoxlu əsərlər həsr olunub, onlar arasında N. A. Popovun "Alim Krım soyğunçusu" (1895) (rus. "Алим — крымский разбойник") romanı, Aleksey Kozlovun "Alim Krım soyğunçusu" (1897) pyesi, Vladimir Karpov-Krımskinin "Tatar cigiti Alim Əzəmət oğlu" (rus. "Татарский джигит Алим Азамат-оглу") pyesi, Mixail Şevlyakovun "Krımın fəxri soyğunçu Alim" (1912) (rus. "Гордость Крыма — розбойник Алим") əsəri, Ömər İpçinin "Alim" (1925) pyesi, Feodosi Ferents-Sokolovskinin "Əks – səda vadisi: Krım əfsanəsi" (1928) (rus. "Долина эха: Крымская легенда") poeması, Yusuf Bolatın "Alim" və "Alim ata mindi" (1940 və 1980) (rus. Алим сел на коня) romanları, Riza Fazılın "Alim Krım cigiti" (2005) (rus. "Алим — крымский джигит") romanı kimi ədəbiyyat işləri yer alır.[3][5][6][7]
"Men Qarasuvqa toyga da bardım", "Alim", "Hey ağalar, men Alimnin …" kimi bir sıra xalq mahnıları Alimə həsr olunmuşdur.[2]
haqqında əfsanənin ilk film adaptasiyası "Alim Krım soyğunçusu" 1916-cı ildə rejissor Vyaçeslav Viskovski tərəfindən lentə alındı. Alim rolunu Sergey Tsenin oynadı. 10 il sonra Georgi Tasin tərəfindən "Alim" adlı filmi çəkildi, bu dəfə əsas rolu Xeyri Əmirzadə oynadı.[6]
2015-ci ildə filologiya elmləri namizədi Tamila Seyitgyayeva "Krım tatar ədəbiyyatında Alim obrazı" mövzusunda dissertasiya işini müdafiə etdi.[2]
Xatirəsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Əfsanəyə görə səlahiyyətlilərdən gizləndiyi qobu və mağaraya Alimin adı verilmişdir.[3] Alim Aydamağın adı Evpatoriya şəhərinin İsmayil-Bəy mikrorayonunun və Teplovka kəndinin küçələrinə verilmişdir.[6]
Alimin doğulduğu Çeremisovka kəndində (əvvəlki adı Kopırlıköy) 22 yanvar 2005-ci ildə Aydamağa abidə ucaldıldı.[6]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 Сеитягьяева Т.Р. Предварительный анализ архивных документов, связанных с деятельностью Алима Азамат оглу в Крыму // Ученые записки Крымского федерального университета имени В. И. Вернадского. Филологические науки. № 2—2. 2012.
- ↑ 1 2 3 Усеинова Гульнара. "Алим Азамат-оглу – благородный защитник обездоленных". Голос Крыма. 2015-01-23. 2021-04-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-09.
- ↑ 1 2 3 В. О. Грушецька. КІНОФІЛЬМ "АЛІМ" – ДЖЕРЕЛО ВИВЧЕННЯ ТРАДИЦІЙНОГО КОСТЮМУ КРИМСЬКИХ ТАТАР І КРИМСЬКИХ КАРАЇМІВ СЕРЕДИНИ XIX СТ. (ДО 200-РІЧЧЯ ВІД ДНЯ НАРОДЖЕННЯ АЛІМА АЗАМАТ ОГЛУ) // Записки історичного факультету . 0 (ukrayna) (27). 2016. doi:10.18524/2312-6825.2016.27.102030. ISSN 2312-6825.
- ↑ Іваневич Тетяна. "Він грабував багатих, роздавав гроші бідним, з'являвся в кількох місцях одночасно та, можливо, прожив 110 років. Українською переклали книгу про розбійника Аліма". QHA media (ukrayna). 2019-03-25. 2020-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-09.
- ↑ Волошенюк О. Перший кримськотатарський фільм: постколоніальні студії (PDF) // Студії мистецтвознавчі. 2017. 51—64.
- ↑ 1 2 3 4 Военный Ибраим. "Сквозь время по следам человека-легенды". avdet.org. 2016-08-22. 2020-06-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-09.
- ↑ "Просмотр кинокартины "Алим"". Республиканская крымскотатарская библиотека им. И. Гаспринского. 2016-03-01. 2021-04-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-09.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Колли Л. Подлинный портрет Алима: портрет Алима Азамат оглу, нарисованный с натуры и "маленькая заметка" // ИТУАК. — Симферополь, 1905. — № 38. — С. 48–57
- Сеитягьяева Т.Р. Предварительный анализ архивных документов, связанных с деятельностью Алима Азамат оглу в Крыму // Ученые записки Крымского федерального университета имени В. И. Вернадского. Филологические науки. № 2—2. 2012.
- Сеитягьяева Т.Р. Штрихи к литературному образу Алима — героя крымскотатарских преданий // Ученые записки Крымского федерального университета имени В. И. Вернадского. Филологические науки. № 3—1. 2012.
- Сеитягьяева Т.Р. Романтический образ Алима в предании в романе Н. А. Попова "Алим — крымский разбойник" // Ученые записки Крымского федерального университета имени В. И. Вернадского. Филологические науки. № 2. 2013.
- Сеитягьяева Т.Р. Алим Азамат оглу в романе Ю. Болата "Алим" и в романе Н. А. Попова "Алим — крымский разбойник" // Ученые записки Крымского федерального университета имени В. И. Вернадского. Филологические науки. № 3. 2014.
- Сеитягьяева Т.Р. Предание об Алиме Азамат оглу как один из источников романа // Вопросы русской литературы. № 28 (85). 2014.
- Сеитягьяева Т.Р. Архивные материалы, связанные с деятельностью Алима Азамат оглу в Крыму // Вопросы крымскотатарской филологии, истории и культуры. № 3. 2016.
- Сеитягьяева Т.Р. Вариации трансформирования образа Алима в произведениях русской литературы // Вопросы крымскотатарской филологии, истории и культуры. № 2. 2016.