Altındağ (mifologiya)

Altındağ — türk, altay və monqol mifologiyalarında müqəddəs dağ. "Qızıl dağ" mənasını verir. Müxtəlif türk dillərində Altantav, Altantağ, Altuntah, Altantak və Altaytav olaraq da deyilər. Monqol Altanavla və ya Altanula olaraq bilinir. Bozdağ (Boztav, Pustak, Pustag) və Tazdağ (Tastav, Taztağ, Dazdağ) sözləri yenə bu dağı xarakterizə etmək üçün və ya eyni mənalı olaraq istifadə edilər.

Xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Altay dağlarının simvolləşmiş formasıdır. Səmada tapılar. Türk yurdunun və dövlətinin genişliyini nəzər alıcılığını təmsil edir. Burada doqquz Tanrı yaşayır. Zirvesinde isə Altan Xan vardır. Tanrı Ülgən'in taxtı burada iştirak edər. Qızıl, türk mədəniyyətində xaqanlıq (imperiya) simvoludur. Qızıl mədəni padşahı, gümüş mədəni vəziri, tunc mədəni isə xalqı işarələr. Altay dağları Türklər üçün o qədər böyük bir əhəmiyyətə malikdir ki, qohum qövmlərdən ayırmaq üçün ikitərəfli bir sınflandırma edilir və Ural mənşəli qohumluq və dilləri ilə Altay mənşəli qohumluq və dilləri deyə ayrılarlar. Ural dağları da Ugor mənşəli qövmlər üçün eyni əhəmiyyəti daşıyır. Tas Tav (Kal Dağ) adı verilən bir yerin Tanrılar Yurdu hesab edildiyi nəzərə alınarsa bu sifətin Altandağ'ı xarakterizə etməkdə istifadə edildiyi deyilə bilər.

Bir-birinin davamı şəklində olan mifoloji dağların ən əhəmiyyətli üç dənəsi bu şəkildədir:

  1. Altındağ: Göy üzündedir. Doqquz küləyin kəsişdiyi yerdə başlayır.
  2. Dəmirdağ: Yer üzündedir. Doqquz çayın qovuşduğu yerdədir.
  3. Baqırdağ: Yer altındadır. Doqquz yeraltı dənizinin birləşdiyi yerdədir.

Altın dirək[redaktə | mənbəni redaktə et]

Altındağ bəzən Altındirek (Altanterek, Altuntirek, Altaytereg) olaraq da deyilər. "Qızıl direk" mənasını verir. Altındirek bir göy dirəyidir. Göyün yuxarı qatlarına qədər yüksələr. Alt hissəsi (dünyada qalan hissəsi) Dəmirdirek olaraq da bilinər. Uluqayın ilə iəlaqəlidir. Terek sözü ağac mənası da daşıyır. Çadırın orta direyine (Bagan/Bağana) benzetilir. Altındirek (Altınqazıx və ya Dəmirqazıx) yəni Qütb Ulduzu ilə də əlaqəlidir.

Sümər dağı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sümər Dağı — Türk, altay və monqol mifologiyasında tanrılar dağı. Monqolca Sumbur (Sumur) Dağı olaraq da bilinər. Suro dağı da deyilir. Altandağ ilə əlaqəli bir anlayışdır. Altandağı xarakterizə üçün və ya bəzən də eyni olaraq da istifadə edilər. Tanrıların yaşadığı bir dağdır. Yeddi böyük tanrının yaşadığı yer olaraq qəbul edilir. "Yeddi Quday" əmrlərində olan "Yayuçı"larla birlikdə bu dağda yaşayarlar. Bir altaylının duasında bu ifadələr iştirak etməkdədir:

Sümər ulan tayqam!
(Sümər qırmızı dağım!)
Süd kölum, Sümər tayqam,
(Süd gölüm, Sümər dağım,)
Altın yarqı perzin,
(Qızıl mühakiməsini versin,)
Agar pajım amır etkey!
(Ağ başımı əsən etsin!)

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Altan: Altın/Altan/Altay sözləri (Al) kökündən törəmişdir və işıldama, parıldamak, değerlilik mənalarına gəlir. Hətta söz kökündə iştirak edən Al sözcüyü belə köhnə Türkçede qızıl deməkdir. Monqolcada Alt sözü yenə qızıl deməkdir.
  • Sümər: (Sum) kökündən törəmişdir. Süme/Suma sözü köhnə altayca və monqolcada şaman mənası daşıyır. Xalxa ləhcəsində Sum, Buryatcada Hum, Dagur dilində Sum olaraq iştirak edər. Monqur dilində isə Semen şəklində ifadə edilər. Süm/Sim kökü türkcə, monqol və tunguscada eyni zamanda kölgə, naməlumluq, bulanıqlıq ifadə edər.
  • Suro: (Sür/Sur) kökündən törəmişdir. Sürmək, davam etmək kökündən gəlir. Eyni zamanda iz, işarə deməkdir. Zaman və davamlılıq mənaları vardır. Monqol və tungus dillərində atəş ifadə edər. Heybət, idarəçilik, komandirlik mənaları olduğu da göstərilir. Sür isə yenə monqolcada əfəndi mənası daşıyır və Sürdeh isə qorxu bildirir.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]