Arktik və Antarktik landşaftın torpaqları

Arktik və Antarktik landşaftın torpaqları - Avrasiya materikində Şpitsbergen, Frans-İosif Torpağı, Yeni Torpaq, Novosibirsk adalarında, Taymır yarımadasında, Şimali Amerikada Qrenlandiyanın şimal sahillərində, Şimali Amerikanın şimal arxipelaq adalarında, Antarktida materikinin vahələrində rast gəlinən torpaq tipi [1].

İqlimi[redaktə | mənbəni redaktə et]

İqlim şəraiti çox soyuq olub, orta illik temperatur -10°C-dən -14°C-i arasında dəyişir. Yayda orta sutkalıq temperatur +5°C-ni aşmır. Şaxtasız günlər 12-14 gündən çox davam etmir. Arktik zonanın qərb hissəsinin şərqinə nisbətən qışı yumşaqdır. Yağıntıların illik miqdarı Arktikada 130-200 mm arası dəyişir. Antraktidanın vahələrində də az yağıntı düşür. Məsələn, Benqerada ildə 62 mm qar şəklində yağıntı yayda düşür. Antraktida sahil hissələrindəki vahələrində yağıntının miqdarı 300 mm-ə qədər artır. Nisbi rütubətliyin yüksək olması xarakterikdir (90%). Torpaq-qrunt ilin çox vaxtı donmuş vəziyyətdə olur, yalnız 2-2,5 ay ərzində (Arktikada) 30-80 sm hissə donuşluqdan azad olur.

Morfoloji tərkibi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Torpaq profilinin qalınlığı orta hesabla 40 sm təşkil edir. Bu torpaqlarda profil boyu differensasiya zəif gedir. Arktika səhra torpaqlarının profilində A0 qatı formalaşmır. Aca-Bca-C genetik qatlarə seçilir. Aca-karbonatlı humus qatı olub, qalınlığı 12-15 sm təşkil edir. Bozumtul-qəhvəyi rəngə çalır və yüngül mexaniki tərkibə malikdir. Bca-illüvial-karbonatlı qatdır. Açıq qəhvəyi rəngdədir. Qum, çınqıl və daşlar profil boyu çoxalır və bunlar karbonatlıdırlar. Arktik səhra torpaqlarında lil fraksiyası 6%-dən çox deyildir. Toz fraksiyası isə 10% təşkil edir. Bu torpaqlarda humusun miqdarı 3-5%-dən çox deyildir. Nəmlik az olduğuna görə qleyləşmə getməmişdir. Profildə asn həll duzlardan sulfatlar, natrium xlorid üstünlüyə malikdi[2]r. Torpaqda duzların miqdarı 1%-dir. Üzvi madələrin tərkibi fulvoturşaların üstünlüyü ilə seçilir. Bu nisbət Ch:Cf=0,4-0,5. torpağın uducu kompleksi əsaslarla doymuşdur.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. İ.Ə.Quliyev. Ümumi torpaqşünaslıq və torpaq coğrafiyası. Bakı: 2014, 235 s.
  2. M.E.Salayev, H.Ə.Əliyev. Azərbaycan torpaqlarının diaqnostikası və təsnifatı (rus dili). 1991, 240 s.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]