Azəri (anlayış)

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Azəri (dəqiqləşdirmə).

Azəri ― müxtəlif xalq və dilləri təsvir etmək üçün istifadə edilən anlayış.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Linqvonim

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalələr: Qədim azəri dili və Azərbaycan dili
Səfəvilər sülaləsinin nümayəndələri Şeyx Səfi (solda) və I İsmayıl. Səfi qədim azəri dilində,[1] İsmayıl isə Azərbaycan türk dilində şeirlər yazmışdır.

Bir çox Avropa dillərində, məsələn ingilis və fransız dillərində, həmçinin Türkiyə türkcəsində "azəri" linqvonimi Azərbaycan dili üçün istifadə edilir.[2][3][4]

Orta əsr ərəb müəllifləri (Balazuri, Yəqubi, ibn Həqvəl, Müqəddəsi) "azəri" anlayışını İran Azərbaycanında mövcud olmuş qədim azəri dili üçün istifadə etmişdir. Daha sonra bu dili türk mənşəli Azərbaycan dili əvəz etmişdir. Ancaq XIX əsrdə İran və Avropada bir çox müəlliflər qədim azəri dilinin mövcud olduğunu bilmədikləri üçün hesab etmişdilər ki, ərəb müəllifləri "azəri" deyərkən türk mənşəli Azərbaycan dilindən danışır.[5] Fuad Köprülü və Əlisöhbət Sumbatzadə belə səhvi edənlər arasında ingilis şərqşünası Q. L. Ştranqı, həmçinin Qacar dövrü əsəri "Nameh-i Daneşvaran"ı qeyd edir. "Nameh-i Daneşvaran"da Xatib Təbrizi haqqında hekayədə "azəri" sözü səhvən "zəban-i türk" ("türk dili") kimi tərcümə edilib.[5][6]

Necə yaranmasında asılı olmayaraq, "azəri" linqvoniminin Azərbaycan dilinə münasibətdə işlədilməsi geniş vüsət almışdır. Böyük Sovet Ensiklopediyasının (1926) və Kiçik Sovet Ensiklopediyasının (1928) ilk nəşrlərində iki ad — "azərbaycanca" və "azəricə" (Böyük Sovet Ensiklopediyasına görə "Azəri dilinin ləhcəsi" kimi) nəzərə çarpır.[7][8] Vasili Bartold İstanbul mühazirələrindən birində (1926) bildirmişdir ki, əvvəllər İran ləhcəsini bildirən "azəri" sözü Azərbaycanın "türk ləhcəsi"nin adına çevrilmişdir.[9] Vladimir Minorski 1937-ci ildə "azəri" adının fransız ədəbiyyatında xüsusilə geniş yayıldığını qeyd etmişdir.[10] Məsələn, 1880-ci illərdə Mirzə Fətəli Axundzadənin pyeslərinin fransız dilinə "azəri türkcəsi"ndən (fr. turc azéri) tərcümə edildiyi göstərilmişdir.[11]

Etnonim

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycanlılar bəzən "azəri türkləri"[12][13][14] və ya sadəcə "azəri" adlandırılır.[15]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ «Samples of the Azeri Persian language include poems written by Sheikh Safi al-Din Ardebili» — David Menashri Central Asia Meets the Middle East. Routledge, 1998 ISBN 0-7146-4600-8, 9780714646008 p.123
  2. ↑ Cambridge Dictionary, Azeri Arxiv surəti 3 may 2022 tarixindən Wayback Machine saytında
  3. ↑ Larousse, Azerbaïdjanais Arxiv surəti 26 iyul 2023 tarixindən Wayback Machine saytında
  4. ↑ См., например, по поиску Arxiv surəti 26 iyul 2023 tarixindən Wayback Machine saytında в туркоязычной "Исламской энциклопедии"
  5. ↑ 1 2 Köprülü, F. Azeri // İslam Ansiklopedisi (türk). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. 1942. 118–151.
  6. ↑ Сумбатзаде, 1990. səh. 48
  7. ↑ Большая Советская Энциклопедия. — 1-е изд.. — М., 1926. — Т. I. — С. 665.
  8. ↑ Малая Советская Энциклопедия. — 1-е изд.. — М., 1928. — Т. I. — С. 150.
  9. ↑ Бартольд, В. В. Лекция 6 // Двенадцать лекций по истории турецких народов Средней Азии (rus). Алматы: Жалын. 1993. 2023-07-26 tarixində arxivləşdirilib.
  10. ↑ Vladimir Minorsky. "Review of "DANISHMANDAN-I AZARBAYJAN. By MUHAMMAD 'ALI TARBIYAT. pp. 414. Tehran, 1314 (1935). 15s"". Bulletin of the School of Oriental and African Studies (ingilis). Vol. 9 (№ 1). 1937: 251–253.
  11. ↑ Arnoux-Farnoux, Lucile; Chevrel, Yves; Humbert-Mougin, Sylvie. L’appel de l’étranger: Traduire en langue française en 1886 (fransız). Tours: Presses universitaires François-Rabelais. 2018. 46. ISBN 978-2-86906-384-6.
  12. ↑ ""Azəri" sözündən imtina etməliyikmi?!". 2024-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-08-21.
  13. ↑ "Azərbaycan türkçülüyü ideyası - XIX: Əhməd Cəfəroğlu". 2024-02-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-08-21.
  14. ↑ "Alban kilsələri – tariximizin qədim izləri". 23 avqust 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 avqust 2024.
  15. ↑ Riçard Tapper. AZERBAIJAN i. Geography // Encyclopædia Iranica. December 15, 1987. 205—215.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]