Bahar novruzgülü

Dərman novruzgülü (lat. Primula officinalis)[2] - novruzçiçəyi cinsinə aid bitki növü.[3]

Dərman novruzgülü
Primula veris 230405.jpg
Elmi təsnifat
Domen:
Eukariotlar
Ranqsız:
Diaphoretickes
Ranqsız:
Archaeplastida
Aləm:
Bitkilər
Klad:
Streptophyta
Klad:
Embryophytes
Klad:
Polysporangiophytes
Klad:
Tracheophytes
Klad:
Toxumlu bitkilər
Klad:
Çiçəkli bitkilər
Klad:
Eudicots
Klad:
Core eudicots
Klad:
Superasterids
Klad:
Asterids
Dəstə:
Erikaçiçəklilər
Fəsilə:
Novruzçiçəyikimilər
Yarımfəsilə:
Primuloideae
Cins:
Novruzçiçəyi
???:
Dərman novruzgülü
Beynəlxalq elmi adı
Primula veris

Primula veris L. – Bahar novruzgülü (Dərman bahar xoruzgülü, fıstıq, qıvrım-qıvrım, qıvrımcıq, Petra qızıl çiçəyi)[4]

Botaniki xarakteristikası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çoxillik ot bitkisidir.Qısa kökümsovları şaquli, dik yerləşib, uzunluğu 6-8 sm olmaqla, çoxillik şirəli, qaytanabənzər köklərə malikdir. Kök üstündə olan yarpaqları rozetşəkilli, uzunsov-tərsyumurtavari, qırışıq, kənarları çəpərli, yumşaq tükcüklü, mərkəzi damarı aydın görünən, şirəli və qanadlı saplağı vardır. Gövdəsi yarpaqsız, şirəli, hündürlüyü 15-30 sm, çiçəkqrupunun sonunda sadə birtərəfli çətirləri başı aşağı əyilmiş açıq-sarı rəngli burcuqlu çiçəkləri vardır. Meyvələri yumurtavarı çoxtoxumlu olmaqla, qutucuqda yerləşir. May-iyun aylarında çiçəkləyir, iyul-avqust aylarında isə meyvələri yetişir.[5]

Enliyarpaqlı və qarışıq meşələrdə, orta dərəcəli kolluqlarda, seyrək meşəliklərdə, meşə çəmənliklərində və talalarda yaşayır.

Yarpaqlarını, bitki çiçəkləmə başladıqda əl ilə və ya bıçaqla toplamaq lazımdır. Qurudulma tez olmaqla, quruducu şkafda 100-120°С-də naves və ya çardaxda nazik qatla kölgəli yerlərdə sərilməlidir.

Bitkini köklə birlikdə qopararaq çıxarmaq yolverilməzdir. Xammalı sarımtıl-yaşıl, uzunsov-tərsyumurtavari yarpaqlı, uzunluğu 10 sm-ə qədər, eni isə 5-8 sm, qanadlı, yastı saplaqdan ibarətdir. Spesifik iyli və şirintəhər-acı dadlıdır.

Kisələrdə qablaşdıraraq quru yerdə saxlamaq lazımdır. Saxlama müddəti 1 ildir. [6]

Tərkibi və təsiri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yarpaqlarının tərkibində 5,9%-ə qədər askorbin turşusu, flavonoidlər, karotinoidlər və triterpen saponinlər vardır. Yeraltı orqanlarının tərkibində 10% triterpen saponinlər flavonoidlər, karotinoidlər və efir yağı vardır.

Öskürəkkəsici və iltihabsorucu dərmandır.[7]

Alınan preparatın tərkibindəki saponinlər bronx vəzilərinin sekresiyasını artırır, öskürəkkəsici və iltihabsorucu təsir göstərir. Yarpaqlarının tərkibində çoxlu miqdarda askorbin turşusu vardır.

Bahar xoruzgülü şərbəti. Öskürəkkəsici, iltihabsorucu dərmandır.

Sinupret draje, damcı. Öskürəkkəsici, sekretyaradıcı və iltihabsorucu dərmandır.

Bronxikum, eliksir. Öskürəkəleyhinə şərbət. Öskürəkkəsici, iltihabsorucu dərmandır.[8]

Yarpaqlarının tərkibində sinqa xəstəliyi əleyhinə çoxlu miqdarda vitaminlər (xüsusən askorbin turşusu) vardır. Kökümsov və köklərində tənəffüs yollarının infeksion iltihab xəstəliklərində, bəlğəmin çətin çıxması və tutmaşəkilli öskürəklərdə əvəzedilməz dərmandır. [9]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753.C. 1. səh. 142–143.
  2. ↑ Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
  3. ↑ Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
  4. ↑ S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  5. ↑ S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  6. ↑ S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  7. ↑ S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  8. ↑ S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  9. ↑ S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333