Balkan türkləri

Osmanlı türklərinin Balkanlardakı təxmini konsentrasiyası.1861.

Balkan türkləri (türk. Balkanlar'daki Türkler) — İstanbul şəhəri (10 milyondan çox etnik Türkün yaşadığı) ilə Şərqi Frakiyaya sahib olan Türkiyənin özü xaricində Balkan yarımadasının müasir ölkələrindəki bütün ənənəvi türkdilli müsəlman qruplarının ümumiləşdirilmiş adı.[1]

Türkiyədən kənarda olan Balkan Türklərinin ümumi sayı 1,5 milyona yaxındır. Bunlar 1878–1912-ci illərdəki müharibələrdən sonra yeni müstəqil dövlətlərin tərkibinə keçmiş keçmiş Osmanlı İmperatorluğunun bölgələrindəki Türk və Türk əhalisinin qalıqlarıdır.

Beləliklə, Balkan Türkləri diaspor deyil (məsələn, Almaniyadakı türklər kimi), əksinə, kompakt yaşayış yerlərində köklü mədəni, etnik təsisatlarına və tarixi yaddaşlarına sahib öz yuvaları olan bir Türk irrides qrupudur.[2] Əksəriyyəti xristian dövlətlərin sərhədləri daxilində yaşayan bir əsrdən artıq bir müddətdə Balkan Türklərinin zehniyyəti, dili, mədəniyyəti və ənənələri ciddi dəyişikliklərə məruz qaldı.[1]

Ən ahəngdar olan bütün Balkan Türklərinin yarısından çoxunu təşkil edən Bolqarıstandakı olduqca böyük (0,7 milyon) Türk icmasıdır. Yunanistanın kiçik, lakin olduqca kompakt Türk topluluğu (0,1 milyon) olduqca sabit və yaxşı təşkil olunmuşdur.[3] Kosovo, Şimali Makedoniya və Rumıniya türkləri daha çox dağılmışdır,[4] baxmayaraq ki, bəzi yerlərdə kompakt türk icmaları qalır.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Balkan türklərinin etnogenezi gözə çarpan müxtəliflik ilə seçilir. Bu, erkən türk köçlərinin izlərini ehtiva edir (Kumanlar, Kumanlar və başqaları). Sonra, XIV–XV əsrlərdə,[5] əsasən Osmanlı İmperiyası dövründə Osmanlı-Səlcuqlu əhalinin əsasını təşkil edən türkmən genləri olan Kiçik Asiyadan Yuryuk köçərilərinin sıx bir axını oldu.[6]

XV–XVIII əsrlərdə Balkan Türkləri, imperatorluqdakı hakim hərbi mövqeyi sayəsində ətrafdakı Balkan xalqlarının nümayəndələrini (Yunanlar, Bolqarlar, Macarlar, Yəhudilər, Qaraçılar və s.) əhatə edirdi.[7]

XIX–XX əsrlərdə Rusiya imperiyasının ilhaq etdiyi Şimali Qara dəniz bölgəsindən Balkanlara köçən həm türk (Krım tatarları, tuna tatarları) həm də qeyri-türk mənşəli (çərkəzlər) bir çox müsəlman mühacir oldu.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 "1. Stanovništvo prema etničkoj/nacionalnoj pripadnosti — detaljna klasifikacija Arxivləşdirilib 2018-06-20 at the Wayback Machine". Popis.gov.ba.
  2. ↑ National Statistical Institute of Bulgaria. "2011 Census (Final data)". National Statistical Institute of Bulgaria. 2011. səh. 4. 2019-08-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  3. ↑ Federal Office of Statistics. "Population grouped according to ethnicity, by censuses 1961–1991". 26 September 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 October 2011.
  4. ↑ OSCE. "National Minorities in BiH". 2016-07-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-12-29.
  5. ↑ "Archived copy" (PDF). 2014-11-14 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-02.
  6. ↑ Novinite. "Scientists Raise Alarm over Apocalyptic Scenario for Bulgarian Ethnicity". 6 November 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 July 2011.
  7. ↑ Sosyal, 2011, 369