Bar lətifəsi

Kahin, ravvin, nazir və ördək bara girirlər ...

Bar lətifəsi — lətifə dövrünün bir növü. Əsas sintaksis aşağıdakı kimidir: "<isim> bara girir və <yumoristik hadisə baş verir>".

İlk nümunəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bar lətifəsinin ən qədim məlum nümunəsi Şumerdir. XIX əsrin sonunda Nippurda qazıntılar əsnasında tapılmış iki gil lövhədə oxunmuşdur.[1][2] Bu, üzərində bir çox başqaları ilə yanaşı yazılmış atalar sözünün bir qədər fərqli iki variantı şəklində müşahidə olunmuşdur. Lövhələr təxminən e.ə. 1700-cü ildə,[3] Qədim Babil imperiyası dövründə həkk olunmuşdu. Buna baxmayaraq, lövhələrdə yazılmış atalar sözlərinin əksəriyyətinin ilk tərcüməsini nəşr edən Edmund Qordon onların çox güman ki, xeyli erkən dövrə aid olduğunu iddia etmişdir.[4]

Alimlər atalar sözünün şumer dilindən ən yaxşı şəkildə necə tərcümə ediləcəyi ilə bağlı fikir ayrılıqları var. Qordonun tərcüməsinə görə, atalar sözü belədir: "Mehmanxanaya girən it heç nə görmədi (və belə dedi): Bunu (qapını) açımmı"?[4] Assuroloq Serayna Nett bir az fərqli tərcümə təqdim etmişdir: "İt mehmanxanaya girdi və dedi: Mən heç nə görmürəm. Bunu açacağam".[3]

Atalar sözünün arxasında duran məna da alimlər arasında mübahisə mövzusudur. Qordon mehmanxananın eyni zamanda fahişəxana kimi də xidmət etdiyini irəli sürmüşdür. O qeyd etmişdir ki, mehmanxana və ya pivəxana üçün istifadə edilən "éš-dam" sözü həmçinin "fahişəxana" kimi tərcümə oluna bilər və fahişəliyin qədim Mesopotamiyada bu müəssisələrdə baş verməsi geniş yayılmış bir hal idi.[3] Beləliklə, " it "qapalı qapılar arxasında" nə baş verdiyini görmək istəyirdi".[4] Nett təklif etmişdir ki, lətifənin mənası müasir oxucular üçün anlaşılmaz söz oyunu ola bilər və ya o vaxt yaxşı tanınan, lakin bu gün də bizə tanış olmayan hansısa şəxsiyyətə istinad ola bilər. Başqa bir assuroloq Qonzalo Rubio bildirmişdir edir ki, bu qeyri-müəyyənlik son nəticədə atalar sözünü zarafat kimi təsnifləşdirməyin sadəcə mümkün olmadığı anlamına gəlir.[3]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "CDLI Literary 000799, Ex. 034 Artifact Entry". Cuneiform Digital Library Initiative (CDLI). 11 September 2003.
  2. ↑ "CDLI Literary 000799, Ex. 031 Artifact Entry". Cuneiform Digital Library Initiative (CDLI). 11 September 2003.
  3. ↑ 1 2 3 4 Russell, Dean. "What makes the world's first bar joke funny? No one knows". WBUR. 5 August 2022. 25 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 October 2023.
  4. ↑ 1 2 3 Gordon, Edmund I. "Sumerian Animal Proverbs and Fables: "Collection Five"". Journal of Cuneiform Studies. 12 (1). 1958: 1–21. doi:10.2307/1359579.