Bela Luqoşi

Bela Luqoşi (20 oktyabr 1882[1][2][…] – 16 avqust 1956[1][2][…], Los-Anceles, Kaliforniya) — Macar teatr oyunçusu və qorxu filmi aktyoru.

Bela Luqoşi
mac. Lugosi Béla
Doğum adı Blaskó Béla Ferenc Dezső
Doğum tarixi 20 oktyabr 1882(1882-10-20)[1][2][…]
Vəfat tarixi 16 avqust 1956(1956-08-16)[1][2][…] (73 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi ürək tutması
Dəfn yeri
  • Müqəddəs Xaç qəbiristanlığı (Kalver-Siti)[d]
Vətəndaşlığı
Həyat yoldaşı
  • bilinmir (1917–1920),
  • bilinmir (1929–1929)[3],
  • bilinmir (1955–1956)[4][5]
Fəaliyyəti kino aktyoru, teatr aktyoru, sindikatçı[d], aktyor
Fəaliyyət illəri 1917–1956
Boyu 185 sm
IMDb ID0000509
{{{imzanın izahı}}}
belalugosi.com
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bram Stokerin klassikləşmiş vampir əhvalatı Drakulanın 1927-ci il tarixli Broadway istehsalında və sonradan çəkilən 1931-ci il tarixli film versiyasında oynadığı Qraf Drakula rolu ilə ad-san qazanmış, sonrakı karyeriylə simvollaşmışdır.

Gəncliyi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Luqoşi, Paula da Vojnich ilə çörəkçi olan İstvan Blaskonun dörd uşağının ən kiçiyi olaraq, o zamanlar Avstriya-Macarıstan İmperatorluğu sərhədləri içindəki Lugosda (indi Rumıniyadakı Lugoj) doğuldu. Əsl adı Béla Ferenc Dezső Blaskó idi. Luqoşi, aktyorluq karyerinə teatrda başladı, Şekspir və başqa əhəmiyyətli rollarda oynadı. Macar səssiz filmlərində Arisztid Olt ləqəbiylə rol aldı. Birinci dünya müharibəsi əsnasında Avstriya-Macarıstan ordusunda piyada leytenant olaraq vəzifə aldı.

1917-ci ildə İlona Szmick ilə evləndi, ancaq həyat yoldaşının ailəsiylə yaşadığı siyasi fikir ayrılıqları səbəbiylə 1920-ci ildə boşandı.

İlk filmləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Luqoşi ilk olaraq 1917-ci il tarixli Az ezredes (İngiliscə adı The Colonel (Polkovnik)) adlı filmdə rol aldı. Almaniyaya getməzdən əvvəl Macarıstanda, 1917–1918-ci illər arasında on iki filmdə rol aldı. Béla Kunın qurduğu Macar Sovet Cumhuriyyətinin 1919-cu ildə yıxılmasının ardından sol fikirli kəslər ilə peşəçilər müdafiəsiz hala gəlmişdi. Bir aktyor peşəsinin quruluşunda iştirak etmiş olan Luqoşinin də filmlərdə oynaması qadağan edildi. Almaniyada sürgündəykən az sayda, ancaq yaxşı reaksiyalar alan filmlərdə oynadı. Bunların arasında, pis şöhrətli Yəhudi aktrisa Dora Gerson ilə birlikdə oynadığı, Karl Mayın romanlarından uyğunlaşdırılmış Auf deyil Trümmern des Paradieses (Cənnətin Eşiyində) və Deyə Todeskarawane (Ölülər Karvanı) kimi filmlər də vardı. Luqoşi oktyabr 1920-ci ildə Amerikaya yerləşmək məqsədiylə Almaniyanı tərk etdi və dekabr ayında qeyri-qanuni yollardan Nyu-Orleana girdi. mart 1921də Ellis Islandda qanuni idarəyə təbii tutuldu.

Amerikaya çatdığında boyu 1,85 m. ağırlığı 82 kg. olan Luqoşi, bir müddət işçi olaraq çalışdı. Daha sonra New Yorkdakı Macar immiqratlarının qurduğu teatra girdi. Amerikadakı ilk əhəmiyyətli rolunu 1923də, J. Gordon Edwardsın idarə etdiyi The Silent Command (Səssiz Əmr) melodramında Edmund Lowe və Carl Harbaugh ilə birlikdə oynadı. Luqoşi 1929da San-Fransiskolu zəngin bir dul olan Beatrice Weeks ilə evlənib üç gün sonra boşanınca Hollywood kübar cəmiyyətində və skandallarında yer tapdı. Weeksə görə Luqoşinin Clara Bow ilə əlaqəsi vardı.

Bram Stokerın Dracula romanından Hamilton Deyənə və John L. Balderston tərəfindən edilən teatr uyğunlaşdırmasında Luqoşi baş rolu aldı. Horace Liverightin prodüserliyini üstləndiyi oyun müvəffəqiyyətli oldu. Səhnədəki tənqidi tərif alan aktyorluğuna baxmayaraq Luqoşi, Universal Pictures oyunun haqqlarını satın alıb 1930da bir film istehsalı üzərində işə başladığında, Drakula rolu üçün ilk düşünülən aktyor deyildi.

Sürüb gedən söz-söhbətlərə görə Universalın Drakula rolu üçün ilk seçimi səssiz film aktyoru Lon Chaney idi, ancaq Chaneyin istehsaldan dərhal əvvəl ölməsi səbəbiylə rolu Luqoşi götürdü. Əslində Chaneyin metro-Goldwyn-Mayer ilə 1925dən bəri davam edən uzun davamlı bir müqaviləsi vardı və studiya aktyorun Universalın istehsalında rol almasına müsbət baxmırdı.

Filmi idarə edən Browning, Chaney ilə xeyli çox proyektdə birlikdə çalışmışdı, hətta Chaneyin son beş filminin dördünü idarə etmişdi. Bu vəziyyət də Universalın ilk seçiminin Chaney olduğu iddiasını dəstəkləyirdi. Ancaq Browning, filmi çəkməsi düşünülən əsl rejissor olan Paul Leninin ölümü üzərinə son anda verilən bir qərarla rejissor seçilmişdi. Gerçəkdə Universalın rol üçün ilk seçimi ehtimalla, studiyanın 1928 tarixli filmi The Man Who Laughsdakı roluyla bəyənmə yığan Conrad Veidt idi.

Dracula filminin 1931dəki müvəffəqiyyətinin ardından Luqoşi Universal ilə müqavilə imzaladı. 26 iyun 1931də də Amerikan vətəndaşlığını əldə etdi. 1933də üçüncü həyat yoldaşı Lillian Arch ilə evləndi. Luqoşi və Arch 20 il sonra 1953də boşandı.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 3 4 Bela Lugosi // Encyclopædia Britannica (ing.).
  3. ↑ 1 2 https://beladraculalugosi.wordpress.com/2012/03/28/whatever-happened-to-beatrice-weeks-the-unhappy-story-of-the-third-mrs-bela-lugosi-by-frank-j-dello-stritto/.
  4. ↑ 1 2 https://beladraculalugosi.wordpress.com/2011/10/05/draculas-coffin-the-story-of-bela-lugosi%e2%80%99s-steamer-trunk-by-frank-j-dello-stritto/.
  5. ↑ 1 2 https://beladraculalugosi.wordpress.com/2011/08/16/the-55th-anniversary-of-the-death-of-bela-lugosi/.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]