Bergü

Bergü - Türk xalq inancında qeyri-adi qabiliyyətlər əldə etmək, Tanrı vergisi xüsusiyyətlər qazanmaq, bəzən müqəddəs yuxu görmək, ruhun hərəkətli hissəsinin bədəndən ayrılaraq mücərrəd diyarlara səfər etməsidir. Vəhy və ya ilham mənasını verir. Əsin (ilham) almaq deməkdir. Bergi və ya Vergi də deyilir.

Tərif və məzmun[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bir ozanın, üç badə içdiyi yuxunu görməsi. Bu yuxuda ozanın dilindən və burnundan köpük gəlir, qan boşalar. Özünə üç badə (qədəh) verilər. İlk badəni bir qurtumda içib "Yaradan eşqinə!" deyər. İkincini iki qurtumda içərkən "Yalvaç xətrinə!" deyə səslənər. Üçüncünü "Yar xətrinə!" deyərək üç qurtumda içər. Özünə tapacağı sevgilisinin adı deyilər. Oyandığında ağızından və burnundan həqiqətən qan gəlir. Sazını və ya qopuzunu əlinə alar və çalıb oxuyar. Bu qabiliyyəti o yuxu ilə birlikdə qazanmışdır. Yollara düşər və sevgilisini axtarmağa başlayır. Çox vaxt da heç tapa bilməz. Yuxuda içilən əslində bir işıq şərabıdır. Bəzən bu şərab Xızır tərəfindən verilir. Yenidən yaranması və çatmağı işarələr. Yeni bir ad alar. Bu ad ozanlarda təxəllüsdür. Ruhlar aləmi ilə əlaqə qura bilər. Meəkan və zamanın sərhədlərinə çatıla bilər, hətta xaricinə çıxıla bilər. Bəzən görülən bu yuxunun ardından otaqda müşk qoxusu hiss edilir. Bəzən şaman olacaq adam, o an gələnə qədər xəstələnər. Xızırı yuxuda görmək də bu anlayış ilə əlaqəlidir. Vəhy və ya ilham anlayışını da ehtiva edər. Ancaq vəhy yalvaçlara xas bir vəziyyət olaraq algılansa da, İslam terminologiyasında bəzən ilahi bir xəbər olaraq da keçər. Məsələn Qurani- Kərimdəki Balarısı (Nəhl) surəsində, Tanrının arıya vəhy etdiyi deyilər. Müqəddəs yuxu mənasında buta təbiri də istifadə edilər lakin sözün mənşə etibarilə sanskritcə (Köhnə Hind) olmaq ehtimalı yüksəkdir. Buta daha sonra badə ilə qarşılanmışdır. İlahi meh və ya vəhy dəyişik adlarla xeyli çox dində iştirak edər.

Buta (Badə)[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şamanlara "Tanrı Vergisi" verilməsi eşq dastanlarında, "Buta" vermək şəklində istifadə olunur. Aşiğin, yuxusunda verilən "Buta" nın təsiriylə, torpağa yatdıqdan sonra xəstələnməsi, özündən keçməsi və ağızının köpürmesi, oyandığında isə saz çalıb türkü söyləməsi şamanizmle paraleldir. "Buta", çox vaxt destanlardaki aşiqə işıq şərabı şəklində içirdiləcəkdir. "Buta"nı verən Xızırdır, aşiğin sinəsini yaxan bu bâde, onun yenidən meydana gəlməsinin simvolu olub normal bir insanın, haqq aşiqi qatına yüksəlməsini təmsil edir. Müqəddəs yuxu mənasında Buta təbiri də istifadə edilər lakin sözün sanskritcə (köhnə hind) olma ehtimalı yüksəkdir. Buta daha sonra Badə ilə qarşılanmışdır. Tanrısal əsin və ya vəhy dəyişik adlarla xeyli çox dində iştirak edər.

Tüşimel[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tüşimel, yuxu təbircisi deməkdir. Yuxuları şərh edən adamdır. Yuxu şərhinin ən qabaqda gələni Yusuf peyğəmbərdir. Tüşimel, yuxulardakı bəzi işarələrə əsaslanaraq gələcəyə dair xəbərlədə tapılar. Tüş (düş) yuxu deməkdir.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Ber / Ver) kökündən törəmişdir. Vermək hərəkəti ilə eyni kökdəndir. Bacarıq və sıra xarici xüsusiyyətlər üçün istifadə edilən "Allah Vergisi" sözünün kökündə bu anlayış vardır. Eyni kökdən gələn monqolcada Berh çətinlik, Türkcədə Berk möhkəmlik mənasını verər ki, vəhyin və ilhamın çətinliyini və intizamını izah edər.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]