Beynəlxalq Şahmat Günü

Beynəlxalq Şahmat Günü (ing. International Chess Day) — 1924-cu ilin iyulun 20-də Fransanın paytaxtı Parisdə FİDE təsis edilmişdir.

Beynəlxalq Şahmat Günü
Ölkə müxtəlif ölkələr
Qeyd olunmağa başlayıb 1966, 12 dekabr 2019[1]
Tarix 20 iyul[2], 20 iyul[3]
internationalchessday.com/…
un.org/en/observances/wo…

20 iyul 1966-ci ildən Beynəlxalq Şahmat Günü kimi qeyd edilir.[4]

Bu günün beynəlxalq şahmat günü kimi qeyd olunması ideyası YUNESKO tərəfindən irəli sürülüb və 1966-cı ildən FİDE tərəfindən təsis edildikdən sonra belə qeyd edilir.[5] Üzvlərində 181 şahmat federasiyası olan FİDE bu gün bütün dünyada şahmat tədbirləri və yarışları təşkil edir. FİDE prezidenti Kirsan İlyumjinovun sözlərinə görə, hələ 2013-cü ildə beynəlxalq şahmat günü 178 ölkədə qeyd olunub.[6] 12 dekabr 2019-cu ildə BMT Baş Assambleyası bu günün tanınması haqqında qətnaməni yekdilliklə təsdiq etdi.

Bu günü dünya üzrə 605 milyon müntəzəm şahmatçının bir çoxu qeyd edir. 2012-ci ildə Yougov sorğusu göstərdi ki, "yetkin əhalinin 70%-i heyrətamiz dərəcədə stabil şahmat oynayıb. Bu rəqəm ABŞ, Böyük Britaniya, Almaniya, Rusiya və Hindistan kimi müxtəlif ölkələrdə təxminən eyni səviyyədədir.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Şahmat oyunu
Şahmat oyunu

Şahmatın mənşəyi mübahisə mövzusudur. Bir çox nəzəriyyələr bu oyunun başlanğıcını Hindistan, Çin, Rusiya və Mərkəzi Asiya kimi ölkələrlə əlaqələndirirlər.

Məşhur bir nəzəriyyə hind döyüş oyununu - 'chaturanga' - şahmatın yaranması üçün təkan kimi qeyd edir. İnsanlar bunu şahmatın xəbərçisi hesab edirlər, çünki onda sonrakı şahmat variantlarında tapılan iki əsas xüsusiyyət var idi - müxtəlif fiqurlar fərqli funksiyalara malik idi və qələbə bir fiqur üzərində qurulurdu (müasir şahmatda şah). Bu oyunun versiyaları hər dəfə çox fərqli xüsusiyyətlər alaraq şərq, şimal və qərbə çatdı. "Chaturanga"-nın bir versiyası və ya "shatranj" adlı sonrakı variant Fars, Bizans İmperiyası və Ərəbistan İmperiyası vasitəsilə Avropaya yollandı.

Şahmat fiqurlarının fərqli insan/heyvan xüsusiyyətlərinə malik olmamasının səbəbinin İslamın təsiri olduğuna inanılır. İslam dini insanların və heyvanların heykəllərini düzəltməyi qadağan edir, buna görə də şahmat fiqurları bu qədər qeyri-müəyyən görünür.[7]

Ərəb imperiyası 10-cu əsrdə şahmatı Şimali Afrika, Siciliya və İspaniyaya apardı. Eyni zamanda şahmat bütün dünyaya yayılırdı, şərqi slavyanlar onu Kiyev Rusuna, vikinqlər isə İslandiya və İngiltərəyə aparırdılar.

Şahmatın populyarlığı onun zənginlik, bilik və güclə əlaqəli olması ilə əlaqələndirilə bilər. O, 15-ci əsrdə İngiltərədəki şahmatın hazırkı versiyasına bənzəmək üçün inkişaf etdi.

Oyun ağ və qara kvadratları mənimsəyən bir ingilis tərəfindən qurulmuşdur. Müasir tarix şahmatla bağlı bir çox hadisə və yarışları və şahmatın populyarlığını artıran oyunun maraqlı yeni variantlarını göstərir. Sonrakı irəliləyişlər tezliklə bu oyunu indiki vəziyyətinə gətirdi - etibarlı vaxt mexanizmləri ortaya çıxdı, oyun qaydaları qüvvəyə mindi və tanınmış dünya oyunçuları səhnəyə çıxdı.

Baş Assambleya Beynəlxalq Şahmat Federasiyasının (FIDE) yaranma tarixini qeyd etmək üçün iyulun 20-ni Beynəlxalq Şahmat Günü elan edib. Dünyada milyonlarla şahmatçı bu günü və bu oyunu qeyd edir.[8]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N19/409/50/PDF/N1940950.pdf?OpenElement.
  2. ↑ https://www.un.org/en/observances/world-chess-day.
  3. ↑ https://www.un.org/ar/sections/observances/international-days/index.html (ərəb.).
  4. ↑ "The Week in Chess" (english). theweekinchess.com. 17th September 1994. 19 dec 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 may 2023.
  5. ↑ "International Chess Day" (engilish). Chess-teacher.com. 2012-07-21. 2016-12-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 may 2023.
  6. ↑ "178 стран мира отмечают Международный день шахмат" (rus). www.vesti.ru. 20.07.2013. 18.05.2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 may 2023.
  7. ↑ "International Chess Day" (engilish). www.daysoftheyear.com. 20.07.2023. 29.05.2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 may 2023.
  8. ↑ "INTERNATIONAL CHESS DAY" (engilish). nationaltoday.com. 20.07.2023. 29.05.2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 may 2023.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Beynəlxalq Şahmat Günü ilə əlaqəli mediafayllar var.