Bibimbap

Bibimbap (kor. 비빔밥 — qarışıq bişmiş düyü) — Koreya mətbəxinə aid olan düyülü xörək. O, kasanın içində isti düyü və onun üstündə namul (qısa vaxt ərzində qaynadılmış ədviyyatlı tərəvəz və/və ya göyərti) və ya kimçi (ənənəvi Koreya tərəvəz turşusu) ilə qoçucan (Koreya çili bibəri pastası), soy sousu və ya doncan (turşu soy pastası) olaraq verilir. Bunnan əlavə, bibimbapa bəzən bişməmiş və ya qızardılmış yumurta və ət (adətən mal əti) qoya bilərlər. Xörək onu yeməkdən əvvəl qarışdırılır.[1]

Bibimbap
Aid olduğu milli mətbəxlər
* Koreya mətbəxi
Mənşəyi
Tərkibi
Əsas

Cənubi Koreyada Concu, Cincu və Tonyon şəhərləri bibimbapın xüsusi yeli növlərinə görə tanınır.[2]

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bibimbapın dəqiq mənşəyi bilinmir. İnsanlar sansince (dağ tanrısının təntənəsi) və ya donsince (kənd tanrısının təntənəsi) kimi cesa (əcdadlar mərasimi) zamanı "tanrılarnan birlikdə yeyirdilər". Ola bilər ki, bu cür mərasimlərdən sonra, onların evlərində kimi mətbəx dəstələri olmadığına görə ban (bişmiş düyü) ilə bançanları (Koreyanın müxtəlif qəlyanaltıları) qarışdırırdılar.[3] Bəzi araşdırmaçıların fikrincə, bibimbapın mənşəyi cesa zamanı qurbanlıq yeməyi onu yeməkdən qabaq qarışdırmaq ənənəsindən gəlir.[4]

Andrey Lankovun sözlərinə görə, keçmişdə bibimbap saray yeməyi sayılırdı. Bu cür yeməkləri ancaq varlılar və taxtda olan sülalə tez-tez yeyə bilirdi. Sadə insanlar isə bu cür yeməkləri ancaq xüsusi bayram günləri yəyə bilərdi.[5] Məsələn, onlar bibimbapı adətən ay təqvimin yeni ili zamanı yeyirdilər, çünki o zaman, onların fikrincə, yeni ildən öncə bütün qalan qəlyanaltıları yeyib qurtarmaq lazım idi.[6] Bibimbap çox insan üçün hazırlamağa asan xörək olduğuna görə, fermerlər onu əkinçilik mövsumu zamanı eləyirdilər.[7] Bu cür bibimbapda daha çox tərəvəz olurdu.[8]

Tarixi mənbələrdə bibimbap fərqli adları altında qeyd olunur. Məsələn, Coson dövrüdən olan araşdırmaçı, Bak Don Ryan (1569–1635) onu Gice tarixi qeydləri kitabında hondon ban (混沌飯) adı altında yazdırıb.[9][10] Başqa bir Coson araşdırmaçı, Quon San İl (1679–1760) öz Çonde gündəliyində onu qoldon ban (骨董飯) kimi qeyd edib.[11] İ İk adlı Neokonfusiyaçı araşdırmaçının, Sonho tam yazısında (1681–1764) da o, qoldon (骨董), İ Dok Munun Çoncanquan tam yazısında isə qoldon ban (汨董飯) kimi yazılıb. İ Hak Qyunun Nakhasen yazılarında o həm qoldon ban (骨董飯) həm də qoldon (骨董) adlanılır.[11]

Bıbuiım (브뷔음) hanqıl transkripsiyasının ən erkən iştədilməsi 1810-cu ilinin Can Honun Monyupyon ensiklopediyasında tapmaq olar.[10] 1870 ilinə aid olan Myonmul giryak ensiklopediyasında onun adı hancada qoldon ban (骨董飯) yazılır, amma oxunuşu bubaeban (捊排飯) kimi verilir. Güman olunur ki, bu Koreya dilinin öz bubim bap (부빔밥) ifadəsinin transkripsiyasıdır.[11] Bibimbapın ən erkən məlum yazılmış resepti, XIX əsrə aid olan, Şiıiconso adlı reseptlər kitabındadır.[12][13][14]

Koreya bölünəndən bəri Şimali və Cənubi Koreyada milli mətbəxə yanaşma dəyişib. Bibimbap həm Şimali, həm də Cənubi Koreyada mövcuddur, halbuki Cənubi Koeryada məhz bibimbapa daha çox milli yemək rəmzinə kimi yanaşırlar. Məsələn üçün, 2005-ci ildən başlayaraq, Korean Air onu öz beynəlxalq reyslərində təklif etməyə başlayıb.[15] Lufthansa[16] və Finnair[17] də Koreyadan uçuşlarında bibimbap təklif olunur.

Növləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Concu bibimbapı
Pxenyanda çəkilmiş bibimbap
  • yukhoe-bibimbap — tartar ətli bibimbap.
  • Şirin su ilbiz bibimbapı (ureong-doenjang-bibimbap).
  • Dolsotda bibimbap (kor. 돌솥 비빔밥)[18]
  • Concu bibimbapı (jeonju-bibimbap) — düyüsü suda yox, mal bulyonunda bişirilir.[19][20]
  • Cincu bibimbapı (jinju-bibimbap) — bişməmiş və ya bişmiş mal əti ilə.[21][22]
  • Çiy balıqlı bibimbap (hoe-deopbap)[18]
  • Kürəli bibimbap (albap)
  • Acı donuz əti bibimbapı (jeyuk-bibimbap)[18]
  • Zoğlu bibimbap (saessak-bibimbap)[18]
  • Thonyon bibimbapı (tongyeong-bibimbap) — dəniz məhsulları ilə Thonyon şəhərinin bibimbapı.[23]
  • Yabanı tərəvəzli bibimbap (sanchae-bibimbap)[18]
  • Concu bibimbapı (jeonju-bibimbap ) — Concu şəhərin yerli bibimbap varsiyası. Coson kral mətbəxinə aiddir.[24]
  • Fusion bibimbap — müxtəlif qeyri-ənənəvi bibimbap növlərin adı. Onlara bimimbapa adətən qoyulmayan (bəzən xarici) komponentlər qoyulur (nümunələr: saşimi bibimbap, teriyaki toyuğu bibimbap, ispanaqlı lazanya bibimbap).[25]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Organic Vegetables Bibimbap". Seoul Metropolitan Government. 1 October 2011 tarixində arxivləşdirilib.
  2. ↑ Chung, Kyung Rhan; Yang, Hye-Jeong; Jang, Dai-Ja; Kwon, Dae Young. "Historical and biological aspects of bibimbap, a Korean ethnic food". Journal of Ethnic Foods. 2 (2). 2015: 74–83. doi:10.1016/j.jef.2015.05.002.
  3. ↑ 황혜성. "비빔밥". Encyclopedia of Korean Culture (koreya). Academy of Korean Studies. 1995. 1 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 January 2019.
  4. ↑ Choe, Sang-Hun; Torchia, Christopher. Looking for a Mr. Kim in Seoul: A Guide to Korean Expressions (ingilis). Master Communications, Inc. September 2007. səh. 168. ISBN 9781932457032. 30 March 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 July 2016.
  5. ↑ "Ланьков Андрей.Корея:будни и праздники.ч.2". 2021-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-06.
  6. ↑ "Rice with Leftovers (1st Lunar Month)". 17 aprel 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 aprel 2015.
  7. ↑ "Origin of Bibimbap". Bibimbap Globalization Foundation. 16 April 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 April 2015.
  8. ↑ Yu Gu, So. Limwon-sipyukji (林園十六志). Korea: Sŏul Taehakkyo Kojŏn Kanhaenghoe (서울大學校古典刊行會). 1966.
  9. ↑ 황광해. "[황광해의 역사속 한식]비빔밥". The Dong-a Ilbo (koreya). 17 August 2016. 30 March 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 January 2019.
  10. ↑ 1 2 황광해. "[이야기가 있는 맛집(344)] 비빔밥②". Weekly Hankook (koreya). 11 October 2018. 22 October 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 January 2019.
  11. ↑ 1 2 3 신지훈; 권대영. "비빔밥의 기록은 시의전서가 최초?". 식품외식경제 (koreya). 2 October 2015. 2 March 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 January 2019.
  12. ↑ Koo Chun-sur. "Bibimbap: High-nutrition All-in-one Meal". The Korea Foundation. 7 March 2012 tarixində arxivləşdirilib.
  13. ↑ 비빔밥. Encyclopedia of Korean National Culture (Empas) (Korean). 25 May 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 December 2006.
  14. ↑ 전주비빔밥. Jeonbuk Food Culture Plaza (Korean). 28 September 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 December 2006.
  15. ↑ "с. 229" (PDF). 2019-11-06 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-06.
  16. ↑ "Lufthansa aims to become leader in digitalization and innovation". 2020-01-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-16.
  17. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-16.
  18. ↑ 1 2 3 4 5 "주요 한식명(200개) 로마자 표기 및 번역(영, 중, 일) 표준안" [Standardized Romanizations and Translations (English, Chinese, and Japanese) of (200) Major Korean Dishes] (PDF) (koreya). National Institute of Korean Language. 30 July 2014. 23 January 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 15 February 2017. Lay summary.
  19. ↑ "전주-비빔밥 (全州---)". Standard Korean dictionary (koreya). National Institute of Korean Language. 15 February 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 February 2017.
  20. ↑ "What Makes Jeonju Bibimbap So Special". The Chosun Ilbo. 22 February 2010. 1 December 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 June 2017.
  21. ↑ "Health Secret of Korea's Bibimbap, Prepared to Perfection". Korea Tourism Organization. 18 September 2016. 1 December 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 June 2017.
  22. ↑ "진주-비빔밥 (晉州---)". Standard Korean dictionary (koreya). National Institute of Korean Language. 15 February 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 February 2017.
  23. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-13.
  24. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-15.
  25. ↑ [The Exploratory Study on the Preference and the Purchase Intention of Fusion Bibimbap: Focused on Seoul Area by Lee, Bo-Son ; Park, Ki-Hong ; Lim, Jeong http://www.koreascience.or.kr/article/JAKO201208456390387.page Arxivləşdirilib 2019-11-05 at the Wayback Machine]