Qadim Biliglər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tarixi qeydlərdə eramızdan əvvəl 300-cü ilə qədər biliglərin adları qeyd edilməsə də, eramızdan əvvəl 500-600-cü illərə qədər olan "boyunbağı"nın üzərində aşağıdakı yazı qeyd olunur. ^[1]

"...Biliq xalqıyıq, müdrikik, qətiyyətliyik, Əhəməni imperatoru bizə heç nə edə bilməz."^[2]

Biliq xalqlarının köçəri sivilizasiyalarda ayrı-ayrılıqda hərbi xidmət göstərdiyi məlum olduğundan bu yazının saka və skiflər dövrünə aid olması mümkündür. Bu o deməkdir ki, Biliqlərin tarixi çox daha uzaqlara gedib çıxır.

Böyük Hun İmperiyası Dövrü[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qədim Bilig dövründən sonra Hiunq-nu imperiyasında ölkənin qərbində təhlükəsizliyi təmin etmək üçün Mete Xaganın oğlu Kiok (Laoşanq) tərəfindən Biliq tayfaları tapşırılmışdır.^[3]

Sonra Çin imperiyası hunları məhv etti. Cənub-şərqə doğru irəlilədilər, lakin qalan Bilig qəbilələrindən bəziləri orduya daxil edildi. ^[4]

Avropa Hun İmperiyası Dövrü[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tayfaların köçü zamanı hunlarla birlikdə Avropaya köçən bəzi Bilik tayfaları Balamir və Qaraton dövründə Avropaya edilən səfərlərdə mühüm rol oynamışlar.

Lakin Atilla və Bleda ölkəni birlikdə idarə edərkən Bleda bu tayfaları Qafqaz vasitəsilə Anadoluya göndərərək orada yaşamağa məcbur etdi. ^[5]

Qafqazda qalan bir neçə ailəyə məxsus abidəler onların orada uzun müddət qalmasına sübutdur. ^[6]

Ağ Hun İmperiyası Dövrü[redaktə | mənbəni redaktə et]

Biliq tayfalarının bir qismi şimaldan Avropaya, bir qismi isə Fars torpaqlarına doğru getdi. Onların bir qismi assimilyasiya olunaraq Sasani ordusuna qoşulduqda, bəziləri isə Ağ Hunlar uğrunda vuruşdular . ^[7]

484-cü il Sasani Fallik Müharibəsi zamanı Axşunvarın ordusu fars ordusunu, Biliq döyüşçülərinin avanqardları isə Sasanilərə köməyə gələn Şərqi Roma qoşunlarını məhv etdiyi üçün Ağ Hunlar dəfələrlə fars torpaqlarını qarət etdilər.

Əsraman Dövrü[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hunların Asiya və Avropaya dağılması nəticəsində 619-cu ildə Asiya və Avropada olan biliqlərin bir hissəsi Oş və Narin şəhərlərində toplanaraq yaşayış məntəqələri qurdular (ərəb mənbələrinə görə hicrətdən 3 il əvvəldir).

Buradakı ailələr birləşərək tayfalar yaradırlar. Bu tayfalardan biri “Egit”, digəri isə “Sunuş” tayfaları idi.

“Sunuş” tayfasından Əsraman atasının teziklər tərəfindən öldürülməsindən sonra qisas almaq üçün 74 (yaxud 75) adam topladı.

Narın çayı yaxınlığında 75 nəfer ile 1200 nəfərlik Tezik ordusunu məhv etdi.

Bu uğurdan sonra biliqlilər Əsramanın ətrafına toplaşdılar. Bunun gücündən istifadə edərək Çin və Teziklər üzərində çoxlu qələbələr qazandılar.^[8]

Biliq Xalqlarının Miqrasiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Resurslar[redaktə | mənbəni redaktə et]