Cəngavər (Azərbaycan)

Cəngavərorta əsrlər dövründə, yəni AğqoyunluSəfəvi imperiyaları zamanı orduda ağır süvariləri bildirmək üçün istifadə edilən söz. Termin qədim pəhləvi dilindən gələn iki sözdən yaranmış — Cəng (döyüş) və Vər’е (gedən)-, mənası döyüşə getmək deməkdir.

Bu termin sadəcə at üzərində döyüşə gedən süvarilər ilə ağır silahlarla silahlanmış və ya zirehlər geyinmiş döyüşçüləri tərif etmək üçün istifadə edilmişdir.

AğqoyunluSəfəvi imperiyaları zamanı ordu əsasən qeyri-nizami hissələrdən təşkil edilirdi və müharibə zamanı müxtəlif türk tayfalarından toplanırdı. Səfəvilər dövründə cəngavərlər həm də qızılbaş hesab edilməklə birlikdə, şahın davamçıları mənasını verən müridlər — iman üçün döyüşən — kimi qəbul edilirdilər. Bu cəngavərlərin ən çox məşhurlaşdığı döyüşlərdən birinci Çaldıran döyüşüdür. Döyüşdə Səfəvi imperiyasının məğlub olmasına baxmayaraq, cəngavərlərin Osmanlı ordusunun yeniçərisipahilərinə qarşı inadlı müqavimətləri onların məşhurlaşmasına səbəb olmuşdu. Döyüş zamanı onlar yeniçərilərə və sipahilərə aramsız hücumlar edərək, ağır zərbələr vurur və dərhal da geri çəkilirdilər, Osmanlı ordusu onların öhtəsindən yalnız artilleriya atəşinin gücü ilə gələ bildi. Bu isə, Səfəvi ordusunda yox idi.

I Şah Abbas dövründə yenidən başlayan Səfəvi-Osmanlı müharibələrində də cəngavərlərdən istifadə edilmiş və bu dəfə uğurlu olunmuşdur. Beləki, I Abbas Osmanlılara qarşı 2 müharibəni tam qələbə ilə sonlandırmış,[1] üçüncü müharibənin başlanğıcında da qələbələr qazansa da, sonradan vəfat etmişdir.[2][3]

Bu termin bir qədər fərqli anlamda olsa da, hal-hazırda da Azərbaycan dilində istifadə olunmaqdadır.[4]

  1. AZƏRBAYCAN MiLLi ELMLƏR AKADEMiYASI,A. BAKIXANOV ADINA TARİX İNSTİTUTU. Azərbaycan tarixi.III cild.(XIII-XVIII əsrlər). Bakı: "Elm" nəşriyyatı. 2007. səh. 239. ISBN 978-9952-448-39-9.
  2. Cooper, 1979, 634
  3. Roemer, 1989, 285
  4. "CƏNGAVƏR". obastan.com. 2023-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 iyul 2022.
  • Cooper, J. P. The New Cambridge Modern History, Volume IV: The Decline of Spain and the Thirty Years War, 1609–48/59. CUP Archive. 1979. ISBN 978-0521297134.
  • Roemer, H. R. The Safavid Period // The Cambridge History of Iran, Vol. 6: The Timurid and Safavid Periods. Cambridge: Cambridge University Press. 1986. 189–350. ISBN 0521200946.