Cerbe dəniz müharibəsi
Cerbe dəniz müharibəsi — 1560-cı ilin may ayında Tunisin Cerbe adası açıq Kapitanı Dərya Piyalə Paşanın komandalağı ilə Osmanlı donanması İspanların bir Xaçlı donanması arasında aparılmış dəniz müharibəsidir. Osmanlıların böyük bir qələbə qazandığı bu müharibədə Səlib gəmilərinin yarısı batırılmışdır.
| Cerbe dəniz müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
| Osmanlı müharibələri | |||
 | |||
| Tarix | 1560 | ||
| Yeri | Tunisin Cerbe adası | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
|
|
|||
Müharibə öncəsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Xaçlı donanması və hazırlıqları
1538-ci ildə Prevezedə olan məğlubiyyət və 1541-ci ildə imperator Şarlkenin fəlakətlə nəticələnən Əlcəzair yürüşünün sonra Aralıq dənizinin öndə gələn dəniz qüvvələrinə sahib olan İspaniya və Venesiya dövlətləri, Osmanlılar və müttəfiqləri olan piratları özlərinə böyük bir təhdid olaraq görməyə başladılar. Xüsusilə 1558-ci ildə Piyalə Paşanın Balear adalarına yürüş etməsi və Turqut Rəis ilə birgə İspaniyanın Aralıq dənizi sahillərini zəpt etməsi ilə, İspaniya kralı II Felipe, Papa IV Poldan Trablusgarpın Turqut Rəisdən geri alınması üçün yeni bir Xaçlı donanmasının yaradılmasına qərar verdi.
Bu məqsədlə İspaniya, Papalıq Dövləti, Malta, Genuya, Venesiya və Savoya Hersoqluğunun birləşməsi ilə yaradılan və 100-150 hissə gəmi və təxminən 30 min əsgərdən ibarət olan donanma hazırlandı. Donanmaya Medina-Coeli duka Jan de la Cerdan, qara ordusuna isə İspan zadəganlardan Don Alvaro də Sanda komandanlıq edəcəkdi. Qoşunların baş komandanı isə məşhur admiral Andrea Dorianın qardaşı oğlu Giovanni Andrea Doria olacaqdı.
Səlib donanmasının əsas planı Tunis açıq yer alan və lazım Trablusgarp, istərsə də Tunisə olan məsafəsi baxımından strateji mövqeyə malik Cerbe Adasını ələ keçirmək, sonra Trablusgarpa hücum etmək. Ada ələ keçiriləndə Malta və Siciliya donanmaları burada qoyulub Osmanlı Donanmasının Qərb Dənizinə keçməsi qarşısı alınacaq, bu sayədə hərbi yardım almayacaq olan Əlcəzair daha asan əldə ediləcəkdir.
Messinadan yola çıxan Xaçlı donanması ilk öncə Maltada yerləşdir. Burada pis hava səbəbiylə 2 ay qalan donanma xəstəlik və s. səbəblərlə təxminən 2 min nəfər itki verdi. Fevral 1560-cı ildə Trablusgarpa doğru hərəkətə başladılar və 7 mart 1560-cı ildə Cerbe adasına əsgər çıxarmağa başladılar.
Osmanlı donanması və hazırlıqları
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bu zaman Aralıq dənizindəki ayağa qalxmağın fərqinə varan Trablusgarp bəylərbəyi Turqut Rəis, padşah Qanuni Sultan Süleymana vəziyyəti bildirib lazımı tədbirin görülməsini məruzə etdi. Bir tərəfdə Fars körfəzində Portuqallar ilə mübarizəyə girişən Osmanlı dövlətii, digər tərəfdə hələ ki, padşah yaşayır olmasına baxmayaraq Şahzadə Səlim və Şahzadə Byazid arasında başlayan taxt mübarizəsi ilə çalxalanırdı. Bütün bunlara baxmayaraq Qanunu, kapitanı dərya Piyalə Paşaya əmr verərək vəziyyətə müdaxilə etməsini istədi. Lazımi hazırlıqlar qısa müddətdə tamamlanaraq 86 döyüş gəmisi İstanbuldan hərəkətə başladı. Bu donanmaya Morada Midilli bəylərbəyi Kürdoğlu Muslihiddin Mustafa və Rodos bəylərbəyi Kürdoğlu Əhməd daxil oldular.
7 may 1560-cı ildə Maltaya çatan Piyalə Paşa adaya hücumlar təşkil edib əsir və qənimət əldə etdi. Ardınca Turqut Rəisin etdiyi kəşfiyyat nəticəsində Səlib donanmasının hələ də Cerbede olduğu və Trablusgarpa hücum etmək üçün gözlədiyi öyrənildikdən sonra açılan Cerbe adasına doğru yelkən açıldı.
Piyalə Paşa komandanlığı altındakı donanmanın 11 may 1560-cı ildə Cerbeye çatması Xaçlı qoşunları arasında sürpriz və panika yaratdı, çünki Xaçlıların gözləntisi Osmanlı donanmasının ancaq yaza doğru İstanbuldan səfərə çıxa biləcəyi və o vaxta qədər Trablusgarpın ələ keçiriləcəyi şəklində idi.
Müharibə
[redaktə | mənbəni redaktə et]14 may 1560-cı ildə mərkəzə Piyalə Paşa, sağ qanadda Kürdoğlu Əhməd bəy və sol qanadda da Kürdoğlu Mustafa bəy komandanlıq edirdi. Xaçlı donanması da bənzər bir düzülüşü tətbiq etdi.
Müharibə top atəşləri ilə başladı. Türk artilleriyasının məqsədəuyğun və təsirli atışları nəticəsində Səlib donanmasında təlaş və xarabazar əlamətləri müşahidə edən Piyalə Paşa, düşmənin üzərinə gedilməsini əmr etdi. Bu manevri görən Xuan de la Cerdan, əlindəki gəmiləri iki qrupa ayırıb bir qismi ilə açıq dənizə hərəkətə başlarkən digər qrupu sahilə yönəltdi. Buna görə də Piyalə Paşa dənizə açılmaq istəyən qrupun üzərinə gedərkən, Kürdoğlu Mustafa bəy quruya doğru yönəldi. Açıq dənizdə səlib donanmasına böyük zərbə vuran Piyalə Paşa, Giovanni Andrea Dorianın donanmasını ələ keçirtdi, lakin kapitan Doria kiçik bir qayıq ilə ağır yaralı halda qaçmağı bacardı. Bu zaman Kürdoğlu Mustafa bəy başçılıq etdiyi qoşunlarla sahilə yanaşmayan Səlib gəmilərinə hücum edib Səlib qoşunlarının mühüm bir qismini təsirsiz hala gətirdi. Dəniz döyüşü Türklərin qəti qələbəsi ilə nəticələndi. İlk günün sonunda müharibənin üstünlüyü tamamilə Piyalə Paşanın əlinə keçmişdi. Bəzi mənbələrdə, Səlib donanmasının ilk gündə itkinin 20 kadırğa və 26 gəmisi olduğu, ertəsi gün quru döyüşləri davam edərkən isə verilən ümumi tələfatın az qala yarısı olduğu bildirilir. Əsgər itkisinin isə 9-18 min arasında dəyişdiyi rəvayət edilir. Müharibənin üçüncü günü Cerbeye çatan Turqut Rəisin qaçmağa çalışarkən tutduğu gəmilərə verdiyi itki və aldığı əsir və qənimətlərlə Səlib donanmasının itkisi büsbütün artmışdır. Alınan əsirlər arasında Giovanni A. Dorianın qaçması ilə başçılığı təhvil alan Don Alvaro de Sande və digər yüksək səviyyəli zabit heyəti var idi. Quru döyüşündə xilas olanların Cerbe qalasına sığınması ilə başlayan mühasirə 3 ay davam etmiş və qalanı müdafiə edən İspan əsgərlərinin təslim olması ilə müharibə tamamilə sona çatmışdır.
Müharibədən sonra
[redaktə | mənbəni redaktə et]Türk tarixində Cerbe qələbəsindən, Prevezedən sonra gələn ikinci böyük dəniz qələbəsi kimi bəhs edilir. Cerbe qalasının fəthindən təxminən iki ay sonra 27 sentyabr 1560-cı ildə Osmanlı donanması, xaçlılardan ələ keçirilən və məhv edilməyən 28 döyüş gəmisi və 27 nəqliyyat gəmisi ilə bərabər, aralarında düşmən komandirlər Don Alvaro de Sande, general Sanieu de Levia və Sicilya/napoli donanma komandiri Don Xuanın olduğu təxminən 5 min əsir ilə İstanbula qayıtmışdır.
Cerbe müharibəsində qazanılan qələbə ilə Osmanlı İmperiyasının Aralıq dənizində 22 il əvvəl Preveze qələbə ilə başlayan hakimiyyəti zirvə nöqtəsinə çatmışdır. Bir neçə il sonra 1565-ci ildə Osmanlı donanması Rodosdan qaçan Hospitalier cəngavərlərinin yeni bazası olan Malta adasını mühasirəyə almış, ancaq bu dəfə uğurlu olmamışdır. Türklərin dənizlərdəki məğlubedilməzliyi 1571-ci ildə Lepanto faciəsinə qədər davam etmişdir.