Döş qəfəsi limfa axacağı

Döş qəfəsi limfa axacağı və ya torakal kanal (həmçinin sol limfa kanalı, qida kanalı kimi də tanınır) — insan anatomiyasında limfa sisteminin iki limfa kanalından daha böyüyü (digəri sağ limfa kanalıdır).[1] Torakal kanal limfa sistemində əsas rol oynayır.

Torakal kanal
Torakal və sağ limfa kanalları. (Torakal kanal mərkəzdə nazik şaquli ağ xəttdir.)
Torakal və sağ limfa kanalları. (Torakal kanal mərkəzdə nazik şaquli ağ xəttdir.)
Torakal kanalın mənşə yolları.
Torakal kanalın mənşə yolları.
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bədənin limfasının çox hissəsi bu kanal tərəfindən toplanır və sonra daxili boyun və sol körpücükaltı venalar arasında brakiosefalik vena yaxınlığında qana axır.

Torakal kanal təmiz limfa deyil, həm limfa, həm də emulsiya edilmiş yağları ehtiva edən bir maye olan hilus[2] daşıyır. O, həmçinin sağ döş qəfəsi, qol, baş və boyundan başqa (sağ limfa kanalı tərəfindən boşaldılan) limfanın çox hissəsini bədəndə toplayır.[1]

Kanalın deşilməsi zamanı maye plevra boşluğuna daxil olur. Bu mayeyə şilotoraks deyilir.[3]

Strukturu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yetkinlərdə döş kanalının uzunluğu adətən 38-45 sm və orta diametri təxminən 5 mm-dir. Damar adətən 12-ci torakal fəqərə (T12) səviyyəsindən başlayır və boyun kökünə qədər uzanır, sonra enir və venoz bucaqla[4] bitir.

Mənşəyi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Torakal kanal T12 fəqərəsi səviyyəsində[3] sisterna şilinin[5] yuxarı kənarından başlayır.[6]

Əlaqələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qarın

Torakal kanal sistern şili mənşəyindən aorta ilə tək vena arasında yerləşən onurğa sütunundan irəli və sağa doğru yüksəlir.[6] Torakal kanal aorta boşluğunda[6] diafraqmanı keçərək posterior mediastenə[7] daxil olur.[6]

Posterior mediastinum

O, enən torakal aorta (solda) və tək vena (sağda) arasında posterior mediastenə qalxır[8] və T7 vertebra səviyyəsində yemək borusunun arxasında yerləşir. Orta xətti təxminən T5 səviyyəsində sol tərəfə keçir və qalxmağa davam edir. Sonra aortanın arxasına və yemək borusunun soluna keçir.[6]

Hərəkəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Torakal kanal adətən[6] sol damar bucaq altında qan dövranı sisteminə daxil olur, burada sol körpücükaltı və sol daxili boyun damarları birləşərək sol brakiosefalik damarı əmələ gətirir.[6]

Variantları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Torakal kanalın xarakterik anatomiyası fərdlərin yalnız yarısında mövcuddur.[6]

Mənşəyi

Sisterna şili fərdlərin təxminən yarısında yoxdur. Embrioloji inkişaf zamanı bel gövdəsinin birləşməsi T12 vertebra səviyyəsindən yuxarı olduqda, sisterna şili inkişaf edə bilmir. Belə hallarda bunun əvəzinə bel gövdələrində genişlənmə ola bilər.[6]

Kanalların sayı

Torakal kanalın aşağı hissəsinin 2 yerə bölünməsı çox vaxt müşahidə olunur (embrional inkişaf zamanı birləşmənin pozulması səbəbindən). Aşağıdakı torakal kanalı əvəz edən və mediastinumda yalnız 1 kanala birləşən limfa damarlarının pleksusları da baş verə bilər. Nadir hallarda torakal kanal hər 2 tərəfdən tamamilə cütləşə bilər.[6]

Xitamı

İnsanların 95% çoxunda torakal kanal venoz bucaq və ya daxili vidaci venasına ilə bitir. Əksər hallarda torakal kanalı sol tərəfdə bitir, lakin nadir hallarda bədənin sağ tərəfində və ya ikitərəfli bitə bilər. Adətən tək damarda, lakin bəzən ikitərəfli damarlarda bitir.

Funksiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bədənin sağ limfa kanalına axıdılan hissələrini göstərən diaqram.

Torakal kanal sağ döş qəfəsi, qol, baş və boyundan başqa bədəndəki limfanın çox hissəsini toplayır.[9] Bunlar sağ limfa kanalı tərəfindən boşaldılır.[1]

Torakal kanalda limfa axını, əsasən, kanalın hamar əzələsi və limfanın yenidən aşağı axmasına mane olan daxili klapanlar tərəfindən dəstəklənən tənəffüs hərəkəti ilə baş verir. Torakal kanalda limfa axını əsasən tənəffüs hərəkəti ilə əlaqədardır. Bu, kanalın hamar əzələləri və limfanın geriyə axmasına mane olan daxili klapanlar tərəfindən asanlaşdırılır.[10]

Klinik əhəmiyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Torakal kanal müəyyən patoloji vəziyyətlərin (ürək çatışmazlığı, hipertenziya və bədxassəli şişlər) mövcudluğunda adaptiv şəkildə genişlənir.[6]

Bədxassəli şişin, xüsusən də qarındaxili xəstəliyin ilk əlaməti genişlənmiş Virxov düyünü,[11] sol supraklavikulyar nahiyədə, döş qəfəsi kanalının sol bazu-baş venaya boşaldığı yerdə, sol körpücükaltı damarın düz arasında olan limfa düyünləri ola bilər.

Torakal kanalı tıxandıqda və ya zədələndikdə çoxlu miqdarda limfa sürətlə plevra boşluğunda toplana bilər, bu vəziyyət şilotoraks adlanır.[12]

Əlavə şəkillər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Ağciyər arteriyasının əlaqələrini göstərən torakal kanalın eninə kəsiyi.
    Ağciyər arteriyasının əlaqələrini göstərən torakal kanalın eninə kəsiyi.
  • Aorta qövsü və onun budaqları.
    Aorta qövsü və onun budaqları.
  • Torakal kanalın və qarın boşluğunun dərin limfa düyünləri və damarları (diaqrammatik)
    Torakal kanalın və qarın boşluğunun dərin limfa düyünləri və damarları (diaqrammatik)
  • Qida borusunun boyun fəqərələri və posterior [13] mövqeyi və əlaqəsi. Arxadan görünüş.
    Qida borusunun boyun fəqərələri və posterior [13] mövqeyi və əlaqəsi. Arxadan görünüş.
  • Ürək və ürək kisəsinin bir hissəsi çıxarılaraq insan mediastinumunda olan torakal kanalın ön fotoşəkili.
    Ürək və ürək kisəsinin bir hissəsi çıxarılaraq insan mediastinumunda olan torakal kanalın ön fotoşəkili.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Schuenke, Michael; Schulte, Erik; Schumacher, Udo; Ross, Lawrence M.; Lamperti, Edward D.; Voll, Markus; Wesker, Karl. Thieme Atlas of Anatomy: Neck and internal organs. Thieme. 24 May 2006. 136ff. ISBN 978-3-13-142111-1. İstifadə tarixi: 1 June 2010.
  2. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-13.
  3. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-13.
  4. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-09-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-13.
  5. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-13.
  6. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Ilahi, Maira; St Lucia, Kayla; Ilahi, Tahir B., "Anatomy, Thorax, Thoracic Duct", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2022, PMID 30020599, 2022-08-08 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2022-12-30
  7. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-13.
  8. ↑ Schipper, Paul; Sukumar, Mithran; Mayberry, John C., Asensio, JUAN A.; Trunkey, DONALD D. (redaktorlar ), "Pertinent Surgical Anatomy of the Thorax and Mediastinum", Current Therapy of Trauma and Surgical Critical Care (ingilis), Philadelphia: Mosby, 2008-01-01, 227–251, doi:10.1016/b978-0-323-04418-9.50037-0, ISBN 978-0-323-04418-9, 2022-12-12 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2020-11-18
  9. ↑ Jacob, S., Jacob, S. (redaktor), "Chapter 3 - Thorax", Human Anatomy (ingilis), Churchill Livingstone, 2008-01-01, 51–70, doi:10.1016/b978-0-443-10373-5.50006-3, ISBN 978-0-443-10373-5, 2019-12-27 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2020-11-18
  10. ↑ Tewfik, Ted L.; Mosenifar, Zab. "Thoracic Duct Anatomy". Medscape. WebMD Health Professional Network. 7 dekabr 2017. 3 aprel 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 sentyabr 2023.
  11. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-03-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-14.
  12. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-14.
  13. ↑ mediastinumdakıhttps://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK539819/ Arxivləşdirilib 2023-04-26 at the Wayback Machine

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]