Dəvədəlləyilər

Dəvədəlləyilər (lat. Mantodea) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinə aid heyvan dəstəsi.

Dəvədəlləyilər
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Ranqsız: İlkağızlılar Tipüstü: Tüləyənlər Ranqsız: Panarthropoda Ranqsız: Tactopoda Tip: Buğumayaqlılar Klad: Pancrustacea Yarımtip: Altıayaqlılar Sinif: Həşəratlar Ranqsız: Dicondylia Yarımsinif: Qanadlılar Budaq: Metapterygota İnfrasinif: Yeniqanadlılar Koqorta: Polineopteralar Dəstəüstü: Dictyoptera Dəstə: Dəvədəlləyilər
Beynəlxalq elmi adı
Mantodea Burmeist., 1838[1]
Şəkil axtarışı ITIS   914220 NCBI   7504 EOL   416 FW   180000

Dəvədəlləyilər əsasən iriölçülü həşəratlardır və 11sm-ə qədər böyüyə bilirlər. Bədəni uzunsov və özünəməxsus quruluşa malikdir. Baş hissə sərbəstdir, çox hərəkətlidir, demək olar ki, üçbucaq şəkilli qabarıq iri gözləri 3 gözcüyü vardır. Yeganə həşəratdırlar ki, çevrilərək kürəklərinə baxmağı bacarırlar. Bığcıqları çox buğumludur, adətən sapşəkilli, bəzi növlərdə isə lələkşəkilli və daraqşəkillidir. Ağız orqanları gəmirici tipdədir. Ön döş daha güclü inkişaf etmişdir və onlar üçün xarakterik olan tutucu ətraflara malikdir. Budla baldır qatlanaraq, möhkəm tutucu orqan əmələ gətirir. Orta və arxa ayaqlar yüyürücüdür. Pəncəsi nazik olub beş buğumludur. Əksəriyyətində hər iki cüt qanad yaxşı inkişaf etmişdir. Bununla belə, ön qanadlar ensiz və daha möhkəm olub, qanadüstlüyü vəzifəsini görür. Arxa qanadlar nisbətən enlidir. Qanadları qısalmış və qanadsız formaları da vardır. Qarın hissəsi uzunsovdur, serqiyə malikdir, erkəklərdə isə qrifel vardır. Yırtıcı həyat tərzi keçirirlər, öz ovlarını diş-diş olan budla baldırın qatlanması nəticəsində tuturlar. İstisevəndirlər, gündüzlər fəaliyyətdə olurlar. Əsasən müxtəlif həşəratlarla qidalanırlar. Elə iri tropik növləri vardır ki, onlar hətta kiçik quşlara, qurbağa, kərtənkələyə və gəmiricilərə də hücum edir. Dəvədəlləyilərin bədən örtüyünü təşkil edən rəng, adətən mühafizə xarakteri daşıyır. Onlarda əsasən yaşıl, sarı və qonur rəng üstünlük təşkil edir.

Çox yaxşı gizlənmə qabiliyyəti var. Nəinki yarpaqların üzərində gizlənir,hətta yarpaq kimi də özünü qələmə verməyi bacarır.

Dəvədəlləyilərin təsərrüfatda rolu:

Dəvədəlləyilərdən təsərrüfat da istifadə olunur. Onlardan müxtəlif ziyanvericilərə qarşı bioloji silah kimi istifadə edilir. Bir çox sahibkarlar bu həşəratları öz ərazilərində yerləşdirirlər. Dəvədəlləyilərdən eynizamanda evlərdə milçəklərə qarşı da istifadə olunur. Halhazırda bu həşəratlar ən çox saxlanılan ev həşəratlarından biridir.

Növ sayı 2853-ə qədərdir(2008-ci il araşdırmasına görə). Çoxalma zamanı erkək fərdi yeyirlər. Bu zaman erkəyin baş hissəsindən başlayırlar(bütün qurbanlarını belə yeyirlər). Bunun səbəbi fərdin baş hissəsinda olan zülaldır. Dişi fərd 10-dan 400-ə qədər yumurta qoyur. Yumurtaları ootekaya yığır. Dəvədəlləyi ilk öncə soxulcana bənzər forma alır. Ootekadan çıxdıqdan sonra isə xarakterik dəvədəlləyi formasını alır.Ümumiyyətlə dəvədəlləyilər kaniballıqları ilə seçilirlər, çünki müəyyən hallarda öz nəsillərindən nümayəndələri də yeyə bilərlər.

● 1987-ci ildə Liske və Devisanın çin dəvədəlləyi üzərində araşdırmaları göstərdi ki,erkək fərd dişisinin ona qurban kimi baxmaq marağını dəyişmək üçün özünəməxsus rəqs göstərir. Bu davranış digər dəvədəlləyi növlərində də rast gəlinir.

Dəvədəlləyilər üçün təhlükə onların biotoplarının yox olmasıdır. Lakin bütün dəvədəlləyilər içərisində yalnız bir növ- Apteromantis aptena(İspaniya da rast gəlinir) qorunması vacib hesab olunur.