Dəzgah

Dəzgah verilmiş hər hansı bir pəstahın alətlə emal etmək qabiliyyətinə malik olan maşınlara deyilir. Praktikada dəzgahlar materialları kəsmək, soyuq halda emal etmək və ya birləşdirmək üçün tətbiq edilir.

Hissəyə forma verilməsi üçün dəzgah alət və pəstah arasında kinematik hərəkəti yerinə yetirmək üçün ötürmə sisteminə malikdir. Kinematik hərəkətdə əsas, yəni kəsici və köməkçi hərəkət, yəni boş gedişdəki hərəkətlər fərqlənirlər. Əsas hərəkət çox vaxt fırlanma ilə, köməkçi hərəkət isə verişlə xarakterizə olunur.
Mətnin sındırılmasıMexaniki emalda tətbiq olunan dəzgahların əsas məqsədi pəstahı kəskilərlə yonaraq emal etməkdən ibarətdir. Soyuq halda emalda isə dəzgah metalların təzyiq altında deformasiya edərək ona lazımi formanı verir. Dəzgahların emal dəqiqliyi normal halda 1 mkm həddində, dəqiqliyi artırılmış dəzgahlarda isə 0,001 mkm olur. Tətbiq olunan alətlərin tilləri adətən bərk xəlitə, keramik, almaz və ya bornitrid əsaslı materiallardan hazırlanır.

Dəzgahların hərəkətli hissələrini bir-biri ilə stabil birləşdirmək üçün çüqündan və ya polimerbetondan hazırlanmış ağır gövdədən istifadə edilir. Bu gövdənin üzərində bərkidilmiş yönəldicilər hərəkətli hissələrin yüksək dəqiqliklə və sürətlə hərəkətinə imkan verir. Elektrik mühərrikindən verilən fırlanma və ya xətti hərəkəti işçi hissələrə ötürmək üçün ötürmə sistemindən istifadə eidlir. Müasir dəzgahlarda ötürmə sistemində xətti mühərriklərdən geniş istifadə olunur. Hal-hazırda ötürmə sistemi ümumi şəkildə CNC idarəetmə sistemi ilə idarə olunur. Bu idarəetmə sistemlər dəzgahların komyuterdən idarəsini mümkün edir. Çoxməqsədli dəzgahlarda tətbiq olunan alətlərin qısa zamanda dəyişdirilməsini təmin etmək üçün alət maqazinindən istifadə olunur. Dəzgahların növündən asılı olaraq onlar müxtəlif konstruksiyalara malik olurlar.

XX əsrin sonuna qədər dəzgahlar klassik konstruksiyaya malik olmuşlar. Yəni dəzgahın gövdəsi üzərində hissələr ardıcıl olaraq yığılmışlar. Son zamanlar isə parallel kinematikaya (Heksapod) malik yeni tipli dəzgahların tətbiqi vüsət almaqdadır. Bu dəzgahın əvvəlkilərdən fərqi ondadır ki, emal zamanı ümumi hərəkət dəzgahın bütün hissələrinin parallel olaraq işdə iştirakı nəticəsində əldə edilir.

Dəzgahların aşağıdakı növləri vardır:

Torna dəzgahı,

Frezləmə dəzgahı,

Burğulama dəzgahı,

Üstyonuş dəzgahı,

İçyonuş dəzgahı,

İskənələmə dəzgahı,

Pardaqlama dəzgahı,

Honlama dəzgahı,

Cilalama dəzgahı,

Elektroerrozion dəzgahı,

Lazer dəzgahı.

Avtomatlaşdırma dərəcəsinə görə dəzgahlar aşağıdakı qruplara bölünürlər:

• Adi dəzgahlar, burada baş və veriş hərkətlər mühərrik və ötürmənin köməyi ilə əllə yerinə yetirilir.

• Avtomat dəzgahlar, veriş hərəkəti xüsusi sərt proqramdaşıyıcılarının köməyi ilə avtomatik aparılır.

• CNC dəzgahlar, emal prosesi kompyüterdən idarəproqramının köməyi ilə avtomatik aparılır. Alətin avtomatik dəyişdirilməsi mümkündür.

• Emal mərkəzi, bir neçə emal növünün inteqrasiyasına, prosesə nəzarətin və pəstahın dəyişdirilməsinin avtomatik aparılmasına imkan verir.

• Çevik istehsal sistemlər avtomatlaşdırılmış pəstah axınına qoşulmuş və istehsalın mərkəzləşdirilmiş planlaşdırma sistemi tərəfindən idarə olunur.

• Andreas Hirsch: Werkzeugmaschinen Grundlagen, Vieweg, Braunschweig, Wiesbaden 2000, ISBN 3-528-04950-2
• Hans Kurt Tönshoff: Werkzeugmaschinen. Grundlagen, Springer-Lehrbuch 1995.
• Perovic, B. Handbuch Werkzeugmaschinen. Berechnung, Auslegung, Konstruktion.Hanser Fachbuchverlag; 2006, 832s.
• Rezo Əliyev.Maşınqayırma leksikonu. I hissə, Bakı: Appostrof nəşriyyatı, 2012, 430 s.