Daxili gəlir dərəcəsi

Daxili gəlir dərəcəsi (daxili gəlir rentabelliyi, daxili gəlir nisbəti ing. internal rate of return, IRR) — gələcək pul vəsaitlərinin cari dəyərini və ilkin investisiyanın dəyərini bərabərləşdirən faiz dərəcəsi, xalis cari dəyər (NPV) 0-dır. NPV bu günə diskont edilmiş pul vəsaitlərinin hərəkəti əsasında hesablanır.

Tərifi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kanadalı professor Entoni Atkinsona görə, daxili gəlir dərəcəsi investisiyadan gözlənilən faktiki gəlir dərəcəsinin dəyəridir^[1].

CF ödəniş axını üçün, burada ${\displaystyle CF_{t}}$ ${\displaystyle t}$ ildən sonrakı ödənişdir (${\displaystyle t=1,...,N}$) və ${\displaystyle IC=-CF_{0}}$ məbləğində ilkin investisiya, daxili gəlir dərəcəsi ${\displaystyle IRR}$ ifadəsindən hesablanır:

${\displaystyle NPV=-IC+\sum _{t=1}^{N}{\frac {CF_{t}}{(1+IRR)^{t}}}=0}$

və ya

${\displaystyle IC=\sum _{t=1}^{N}{\frac {CF_{t}}{(1+IRR)^{t}}}}$

Elektron cədvəllərdə maliyyə funksiyalarına daxili gəlir dərəcəsini hesablamaq funksiyası daxildir. OpenOffice.org Calc daxili gəlir dərəcəsini hesablamaq üçün IRR funksiyasından istifadə edir. Microsoft Excel və ya OpenOffice.org Calc-də Məqsəd Axtarış seçimindən istifadə edərək IRR-ni təyin etmək mümkündür.

 Məsələ:
 İl     Ödəniş axını
  0        -100
  1        +120

 NPV-nin hesablanması:
 i = faiz dərəcəsi
 NPV = -100 +120/[(1+i/100)^1]

 IRR-nin hesablanması (faiz):
 NPV = 0
 -100 +120/[(1+IRR/100)^1] = 0
 IRR = 20

İnvestisiya qərarları qəbul edərkən, IRR alternativ investisiyaların dərəcəsini hesablamaq üçün istifadə olunur. Müxtəlif IRR-li bir neçə layihə arasından seçim edərkən maksimum IRR dəyəri olan layihə seçilir. Nəzərdən keçirilən dövr ərzində pul vəsaitlərinin hərəkəti işarəsini bir neçə dəfə dəyişdikdə bu meyardan istifadə edilmir.

Maliyyə alətlərinin daxili gəlirlilik dərəcəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Maliyyə alətləri üzrə daxili gəlirlilik bu maliyyə aləti üzrə gələcək ödəniş axınının cari dəyərinin onun bazar qiyməti ilə üst-üstə düşdüyü faiz dərəcəsidir. Bu şəkildə müəyyən edilmiş daxili gəlir dərəcəsi, müəyyən bir maliyyə anında investisiyanın daxili gəlir dərəcəsinə bərabərdir.

İstiqrazların daxili gəlir dərəcəsini müəyyən etmək üçün tez-tez təxmini "tacir" düsturu istifadə olunur:${\displaystyle r={\frac {f+{\frac {A-P}{T}}}{\frac {A+P}{2}}}}$, burada

• ${\displaystyle A}$ — istiqrazın nominal dəyəri;
• ${\displaystyle P}$ — istiqrazın cari bazar qiyməti;
• ${\displaystyle f}$ — illik kupon gəliri;
• ${\displaystyle T}$ (illərlə) — istiqrazın ödəmə müddətidir.

Daxili gəlir dərəcəsinin hesablanması metodu ilə diskont edilmiş dəyər göstəricisi arasında əlaqə ondan ibarətdir ki, daxili gəlir dərəcəsinin göstəricisi ilkin investisiyanın məbləği çıxılmaqla əldə edilən gəlirin diskont edilmiş dəyərinin uçot dərəcəsinin səviyyəsini əks etdirir. (xalis cari dəyər) sıfıra bərabər olacaqdır. Alınan gəlirin xalis cari dəyərini sıfıra endirmək üçün diskont dərəcəsi nə qədər yüksək olmalıdırsa, bu investisiyaya bir o qədər üstünlük verilir.

Daxili gəlirlilik dərəcəsi investisiyanın müddəti başa çatana qədər (müddəti bitənə qədər) əldə edilmiş pul vəsaitlərinin hərəkətinin daxili gəlir dərəcəsinə bərabər nisbətdə yenidən investisiya ediləcəyi və onun dəyişməz qalacağı fərziyyəsinə əsaslanır.

Daxili gəlir dərəcəsi maliyyə alətinə qoyulan investisiyanın minimum məqbul gəlir dərəcəsindən yüksək olduqda investisiya uyğun hesab edilir.

İstiqrazların daxili gəlir dərəcəsi ödəməyə qədər gəlirlilik adlanır. İstiqraz nominaldan fərqli qiymətə satılarsa, istiqrazın ödəmə müddəti kupon dərəcəsindən fərqli ola bilər.

Kredit faizlərinin tətbiqi və istehlakçı tərəfindən effektiv faiz dərəcəsinin istifadəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mərkəzi Bankın tələblərinə əsasən, banklardan EFD — effektiv faiz dərəcəsini (birinci maddədə verilmiş düstura uyğun olaraq hesablanır) göstərməlidirlər. Bu dərəcə borcalan tərəfindən elektron cədvəl redaktoru və IRR düsturundan (Microsoft Excel IRR-də) istifadə edərək müstəqil olaraq hesablana bilər. Düsturun özəlliyinə görə, yuvarlaqlaşdırmadan eyni xanadakı nəticəni ödəmə müddətinə (aylıq ödənişlər üçün - 12, gündəlik ödənişlər və ya qeyri-standart cədvəl üçün - 365) vurmaq lazımdır. Məsələn, “10-10-10” krediti üzrə −9000 (yəni −10000+1000 malın dəyəri çıxılmaqla, kredit verilməyən kassa ödənilən məbləğ) 1000 (A2-A11 xanalarında), yəni 10 dəfə uçota alınır.=IRR(A1:A11*12)

Daha çox dəqiqlik üçün XIRR (openoffice) düsturundan istifadə edin −9000 15/01/2011 1000 15/02/2011 1000 15/03/2011 … (10 dəfə) XIRR(A1:A11;B1:B14)=2.

Yəni, annuitet ödənişindən istifadə (dövrün hər günü) effektiv dərəcəsini 1,13 dəfə artırıb.

Bu düstur başqa məqsədlər üçün də istifadə edilə bilər (məsələn, aylıq ödənişlərə qarşı bir il üçün səyahət biletinin alınması).

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]