Ekoloji miqrant

Ekoloji miqrant — yerli mühitdə qəfil və ya uzunmüddətli dəyişikliklər səbəbindən öz bölgəsini tərk etməyə məcbur olan şəxsdir. Bu dəyişikliklər özlərinin və ya ailələrinin rifahını təhdid edir və onlara quraqlıq, səhralaşma, dəniz səviyyəsinin qalxması və mövsümi hava şəraitinin pozulması kimi təbii hadisələr daxildir. Ekoloji miqrantlar başqa ölkələrə və ya öz ölkələrinin digər bölgələrinə köçürlər. Hazırda ekoloji miqrasiyanın vahid və dəqiq tərifi olmasa da, siyasətçilər, ekoloqlar və sosioloqlar iqlim dəyişikliyinin və ətraf mühitin deqradasiyasının potensial sosial təsirlərini müəyyən etməyə çalışdıqca bu ideya daha çox diqqəti cəlb edir.

“Ekoloji miqrantı” anlayışı qaçqınların qanunla müəyyən edilmiş təriflərinin heç birinə uyğun gəlmir^[1]. Tədqiqatçılar elmi əsaslandırmanın olmaması və əksər miqrasiyaların real siyasi səbəblərini gizlətmək üçün “miqrasiya təhlükəsini saxtalaşdırmaq” cəhdləri səbəbindən ekoloji miqrantlar ideyasını şübhə altına alırlar^[2][3]. Ekoloji fəlakətlərdən qaçan insanlar adətən müvəqqəti və qısa məsafələrə miqrasiya edirlər.

"Ekoloji miqrant" termini ilk dəfə 1976-cı ildə Lester Braun tərəfindən istifadə edilmişdir. Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı ekoloji miqrantların aşağıdakı tərifini təklif edir^[4]:

“Ekoloji miqrantlar yerli mühitdə onların həyat və ya məişət şəraitinə mənfi təsir göstərən kəskin və ya uzunmüddətli dəyişikliklərə görə evlərini müvəqqəti və ya daimi olaraq tərk etməyə, başqa ölkələrə və ya ölkənin digər regionlarına köçməyə məcbur olan insan və ya insanlar qrupudur.”

Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı ekoloji miqrantların üç növünü fərqləndirir:

• Ekoloji fövqəladə vəziyyətə görə miqrantlar ekoloji fəlakətdən və ya ani ekoloji problemdən müvəqqəti olaraq qaçmağa məcbur olan insanlardır. Məsələn, bu kateqoriyaya qasırğa, sunami, zəlzələ və s.-dən qaçmağa məcbur olan insanlar daxildir.
• Ekoloji məcburi miqrantlar, doğma mühitinin ekoloji şəraitinin pisləşməsi səbəbindən köçən insanlardır. Məsələn, bu kateqoriyaya meşələrin salınması, sahillərin deqradasiyası və s. kimi ətraf mühitin yavaş deqradasiyası amillərinə görə miqrasiya etməyə məcbur olan insanlar daxildir.
• Ətraf mühit faktorlarına görə iqtisadi miqrantlar kimi də tanınan ekoloji motivasiyalı miqrantlar, ətraf mühit amillərinin səbəb olduğu gələcəkdə mümkün problemlərdən qaçmaq üçün miqrasiya edən insanlardır. Məsələn, bura səhralaşma nəticəsində məhsuldarlığın azalması səbəbindən köçürülmüş insanlar daxildir.

Onilliklər ərzində ekoloji miqrantların və qaçqınların ümumi sayını hesablamaq üçün bir neçə cəhd edilmişdir. Bu mövzunun ilk tədqiqatçısı sayılan Codi Cekobson “ekoloji qaçqınlar”ın sayının 10 milyona yaxın olduğunu bildirib. Onun fikrincə, dəniz səviyyəsinin qalxmasının “ən pis ssenarisi” altında “ekoloji qaçqınların” sayı siyasi qaçqınların sayından altı dəfə çox olacaq^[5]. 1989-cu ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ətraf Mühit Proqramının icraçı direktoru Mustafa Tolba bəyan edir ki, “dünya davamlı inkişaf strategiyasını dəstəkləməsə, ən azı 50 milyon insan ətraf mühitdən qaçqın düşə bilər”^[6]. 1990-cı ildə İqlim Dəyişikliyi üzrə Hökumətlərarası mütəxəsislər qrupu elan etdi ki, iqlim dəyişikliyinin ən ciddi təsiri “sahil zolağı eroziyasından, daşqınlardan və şiddətli quraqlıqlardan qaçan milyonlarla insan” ilə miqrasiya ola bilər^[7]. 1990-cı illərin ortalarında britaniyalı ekoloq Norman Myers bu ideyanın ən görkəmli tərəfdarlarından biri olur və bildirir ki, “ekoloji qaçqınlar tezliklə məcburi qaçqınların ən böyük qrupuna çevriləcəklər”. O, həmçinin 90-cı illərin ortalarında dünyada 25 milyon ekoloji qaçqının olduğunu, 2010-cu ilə qədər bu rəqəmin iki dəfə artacağını, 2050-ci ilə qədər isə 200 milyona çatacağını iddia edib. Mayers ətraf mühitin miqrasiyasının səbəbləri sırasında səhralaşma, su çatışmazlığı, suvarılan torpaqların şoranlaşması, biomüxtəlifliyin tükənməsi kimi amilləri qeyd edir. O, həmçinin 2050-ci ilə qədər Çində 30 milyon, Hindistanda 30 milyon, Banqladeşdə 15 milyon, Misirdə 14 milyon, digər delta və sahilyanı ərazilərdə 10 milyon, ada dövlətlərində 1 milyon ətraf mühit miqrantının olacağını proqnozlaşdırır.^[8]. Mayers daha sonra 2050-ci ildə ətraf mühitə miqrantların sayının 250 milyona yaxınlaşacağını irəli sürür^[9].

Bu bəyanatlar geniş şəkildə yayılıb və ən çox yayılmış proqnozlar 2050-ci ilə qədər dünyada 150-200 milyon ətraf mühit qaçqının olacağıdır. Bu bəyanat İqlim Dəyişikliyi üzrə Hökumətlərarası Panelnin iqlim dəyişikliyi ilə bağlı təsirli hesabatlarında^[10], Britaniya hökumətinin (İqlim Dəyişikliyi İqtisadiyyatı üzrə Stern Hesabatı), Yerin Dostları^[11] kimi qeyri-hökumət təşkilatlarının hesabatlarında ifadə edilmişdir. Greenpeace Germany^[12] və Christian Aid, həmçinin Avropa Şurası^[13], UNESCO, Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı daxil olmaqla hökumətlərarası təşkilatların hesabatları (Brown 2008) ) və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığında öz əksini tapır^[14].

Daxili Miqrasiya Monitorinq Mərkəzinin məlumatına görə, 2019-cu ilin birinci yarısında 7 milyon insan ekstremal hava şəraiti səbəbindən daxili miqrasiyaya məcbur olub. Bu rekord rəqəmdir, zorakılıq və münaqişələr səbəbindən miqrasiya edən insanların sayından iki dəfə çoxdur^[15][16].

2018-ci ildə BBC xəbər verir ki, “BMT-nin məlumatına görə, ekoloji miqrantların 80 faizi qadınlardır”^[17].

Ekoloji miqrantlar üçün mümkün sığınacaqlara reaksiya qarışıqdır, çünki bir çox ölkələr öz daxili problemləri ilə məşğul olmaq məcburiyyətindədirlər. Məsələn: əhalisi 1 milyardı keçən Hindistan Banqladeşlə sərhəd səddi çəkir. Baryerin rəsmi məqsədi narkotik ticarətini dayandırmaq olsa da, Banqladeşdəki 20 milyon potensial ətraf mühit qaçqını da dayandıra bilər. Bunun əksinə olaraq, Kanadada ətraf mühit miqrantlarını qəbul etmək və yerləşdirmək siyasəti qurmaq üçün yavaş-yavaş artan ictimai təzyiq var^[18] В Канаде же, наоборот, медленно растет общественное давление, призывающее создать политику, направленную на принятие и размещение экологических мигрантов.^{[19][20][21][22]}. 20 sentyabr 2016-cı ildə BMT-nin Qaçqınlar və Miqrantlar üzrə Sammitində Kanadanın Baş naziri Castin Trüdo bəyan edir ki, ətraf mühitdən olan qaçqınların məskunlaşdırılması planları kifayət deyil. Açıq qapı siyasətinin bir hissəsi olaraq silahlı münaqişə bölgələrindən olan qaçqınlara sığınacaq təklif edən İsveç çəkindirmə istiqamətində kursunu dəyişir və hətta qaçqınlara sığınacaq ərizələrini geri götürdükləri üçün pul mükafatı təklif edir^[23][24].