Elastik büdcə

Elastik büdcə (elastik qiymətləndirmə, ing. flexible budget) — müxtəlif fəaliyyət səviyyələrində (satış həcmlərində) maddələrinin tənzimlənməsinə imkan verən büdcə.

Tərifi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tərif İngilis professoru Kolin Druri elastik büdcəni müxtəlif fəaliyyət səviyyələri üçün düzəldilə bilən büdcə kimi müəyyən edir. Elastik büdcə elastik standart göstəricilərdən istifadə edir[1].

Amerikalı professor Rey Qarrison elastik büdcəni müəyyən fəaliyyət həcmlərində biznes fəaliyyətinin istənilən səviyyəsində çəkiləcək xərcləri qiymətləndirən büdcə kimi müəyyən edir[2].

Nəzarət oluna bilməyən amillər (məlum olmayan və müvafiq olaraq planlaşdırılmayan xarici şərait) büdcə maddələrində dəyişən xərcləri dəyişmiş (artırmış/azalmış), sabit xərclər isə dəyişməz qalmışdır. Hesabat dövrü başa çatdıqdan sonra menecer, idarəolunmaz fəaliyyət amillərinin təhrifedici təsiri olduqda, bu sapmaları nəzərə almağa başlayır. İlkin büdcə dəyişkən məsrəf maddələri baxımından faktiki fəaliyyət səviyyəsinə uyğunlaşdırılır (əgər istehsalın həcmi artıb/azalıbsa, o zaman birbaşa xərclər də artıb/azalıb), beləliklə, elastik büdcə tərtib edilir və sonra təhlil edilir[1].

Amerikalı professor Çarlz Hornqrenin fikrincə, elastik büdcə planlaşdırılmış gəlirin və ya planlaşdırılan xərclərin həcminə əsaslanaraq, faktiki məhsulun (və ya satışın) həcminə uyğunlaşdırılaraq formalaşır. Elastik büdcə məhsulun faktiki istehsalının / satışının həcmindən və statik büdcədən — istehsal / satışın planlaşdırılmış səviyyəsindən istifadə edir. Buna görə də, statik büdcədən fərqli olaraq elastik büdcədən istifadə menecerlərə kənarlaşmalar haqqında daha çox məlumat əldə etməyə imkan verir[3].

Elastik büdcənin formalaşdırılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ç. Horqrenə görə elastik büdcənin formalaşması aşağıdakı mərhələlərlə təsvir olunur[3]:

  1. plan göstəriciləri müəyyən edilir (satış qiyməti, məhsul vahidinə düşən dəyişən məsrəflər və sabit xərclər);
  2. istehsal edilmiş və satılan məhsulların faktiki miqdarı müəyyən edilir;
  3. gəlir planlaşdırılmış qiymətə və istehsal olunmuş və satılan məhsulların faktiki miqdarına əsaslanan elastik büdcəyə uyğun olaraq müəyyən edilir;
  4. elastik büdcə məsrəfləri məhsul vahidi üzrə planlaşdırılmış dəyişkən məsrəflər, istehsal olunmuş məhsulların faktiki sayı və planlaşdırılan sabit məsrəflər əsasında müəyyən edilir.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 Друри К. Управленческий и производственный учёт. Вводный курс (5-е изд.). М.: Юнити-Дана. 2016. 447.
  2. ↑ Гаррисон Р., Норин Э., Брюэр П. Управленческий учёт (12-е изд.). СПб.: Питер. 2010. 486.
  3. ↑ 1 2 Charles Thomas Horngren, Фостер Дж., Srikant Datar. Управленческий учёт (10-е изд.). СПб.: Питер. 2007. 294–297.