Epitafiya
Epitafiya (yun. ἐπιτάφιος «qəbirüstü», lat. Epitaphium) — adətən, mənzum şəkildə olan qəbirüstü yazı.
Mənşəyi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yunan-latın mənşəli söz olub, epi - haqqında, taphos - qəbir deməkdir. Antik dövrdə döyüş meydanında qəhrəmanlıqla həlak olan Afinalılar üçün dualar oxunurdu. Dualar əsasən anım mərasimlərində də oxunurdu. Sonralar bu dualar qısa şəkildə qəbir daşlarına yazılmağa başlandı.[1]
Məzmunu
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qədim dövrlərdə ölülərə aid ayinlə və öləndən sonrakı şöhrət və xatirə qayğısı ilə bağlı olmuşdur.[2] Ölən şəxsin qəbir daşına həkk olunmaq üçün yazılan kiçik şeirlərdir. Məzmunca məhrumun qəbirstandan keçənlərə müraciətini-vəsiyyətini ifadə edir.[3] Avropa mədəniyyəti üçün səciyyəvi olan epitafiya tipi antik dövrdə yaranmışdır; o zaman mənzum epitafiya həm qəbirdaşları üçün real yazı, həm də yalnız şeir məcmuələrində daxil edilən şərti səciyyəli, uydurma əsər kimi mövcud idi.Sonralar qəbirdaşları üçün yazılan real epitafiya tədricən öz bədii əhəmiyyətini itirib, ədəbiyyatdan kənar hal alır və yalnız uydurma mənzum epitafiya ədəbi hadisə kimi yaşayıb, real epitafiyadan onun bəzi formal xüsusiyyətlərini götürür (kiçik həcm, mərhuma müraciət, yaxud mərhumun qəbristandan keçənlərə müraciəti və s.). Ənənəvi ciddi epitafiyalarla yanaşı, ədəbiyyatda parodiya səciyyəli, bəzən hətta satirik mahiyyətdə olan epitafiyalar da yaranmışdır. Belə əsərlərdə şair zarafatyana özünü, yaxud dostunu ölmüş qələmə verib, dirilərə müraciət edir, eyhamlı, yumorlu sözlər söyləyir. Azərbaycan ədəbiyyatında real qəbirdaşına yazılan növü - kitabə daha çox yayılmışdır.[2]