Fır-fır səhləb

Purpur səhləb (lat. Orchis purpurea) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin səhləbkimilər fəsiləsinin səhləb cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və status / National IUCN Status: "Nəsli kəsilmək təhlükəsində olanlar" kateqoriyasına aiddir –EN B1ab (i, iii, iv) + 2ab(iv). Azərbaycanın nadir növüdür.

Purpur səhləb
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Birləpəlilər Dəstə: Qulançarçiçəklilər Fəsilə: Səhləbkimilər Yarımfəsilə: Orchidoideae Triba: Orchideae Yarımtriba: Orchidinae Cins: Səhləb Növ: Purpur səhləb
Beynəlxalq elmi adı
Orchis purpurea Huds., 1762
Şəkil axtarışı NCBI   59346 EOL   1136330

Çoxillik ot bitkisidir. Kökyumrusu uzunsov və ya uzunsov- yumurtavaridir. Gövdəsi 30-80 sm hündürlükdədir. Yarpaqları enli-oval və ya lansetli, ellipsşəkilli, küt, 3-6 sm enində, 20 sm-dək uzunluqdadır. Çiçəkləri iri, vanil iylidir. Çiçək qrupu sıx, uzunsov-yumurtavaridir. Çiçəkyanlığının xarici yarpaqları ellipsşəkilli, yumurtavari, iti, üç damarcıqlı, tünd-bənövşəyi rəngdə; daxili yarpaqları isə xətvari, 9 mm-dək uzunluqda; dоdaqcığı 15 mm-dək uzunluqda, ağ və ya ağ-çəhrayı rəngli, tünd nöqtə şəklində ləkəlidir. Mahmızı küt, bükülmüş, bir neçə dəfə yumurtalıqdan qısadır. Kök yumrularının uzunluğu 4 sm-ə qədər olub, uzunsov və ya uzunsov-yumurtaşə-killidir.

Çiçəkləmə-meyvə əmələgətirmə dövrü  may-iyun aylarına təsadüf edir. Orta dağ qurşağına kimi kolluqlarda, meşələrdə, meşə talalarında rast gəlinir, toxumla çoxalır, işıqsevən, quraqlığa az davamlı, dekorativ bitkidir.

Böyük Qafqazın Quba hissəsi (Quba rayonu — Quba şəhəri ətrafında, Qonaqkənd qəsəbəsində, Qusar rayonu — Qusar şəhəri ətrafında), Böyük Qafqazın şərqi (İsmayıllı rayonu — İvanovka kəndi, Şamaxı rayonu — Astraxanka, Xilmilli kəndləri ətrafında), Bozqır yaylası (Şəki şəhəri ətrafında), Kiçik Qafqazın şimalı (Daşkəsən rayonu — Bayan kəndi ətrafında), Abşeronda (Puta qəsəbəsi ətrafında) rast gəlinir.

Fraqmentləşmiş sahənin və yaşayış mühitinin keyfiyyətinin davam edən azalması müşahidə olunur.  

Əhali tərəfindən geniş istifadə edilməsi populyasiyanın azalma tendensiyasını yaradır.

AMEA-nın Botanika bağında becərilir. Hazırda xüsusi qorunma tədbirləri həyata keçirilmir. Yayılma yerlərində antropogen təsiri azaltmaq məqsədi ilə yasaqlıqların təşkili, populyasiya səviyyəsində genetik tədqiqi, toxumlarının toxum bankında saxlanılması, bərpasının təmin edilməsi, yeni yayılma yerlərinin axtarılması təklif olunur.

Azərbaycanın Botanika İnstitutunun Botanika bağında becərilir.

• Orchis maxima K. Koch