Fəqir (şair)

Fəqir — XVIII əsr ləzgi əsilli Azərbaycan şairi. Şair Səfəvilər Dövlətinin Şirvan bəylərbəyliyinə aid Miskincə kəndində anadan olub.^[1]

Fəqir
Doğum tarixi	XVI əsr
Doğum yeri	Miskincə, Şirvan bəylərbəyliyi, Səfəvilər Dövləti
Vəfat tarixi	XVII əsr
Vətəndaşlığı	Səfəvilər Dövləti
Milliyyəti	ləzgi
Fəaliyyəti	şair
Əsərlərinin dili	Azərbaycan dili

Fəqirin şəxsi həyatı barədə mənbələrdə demək olar ki, məlumat yoxdur. Onun əsl adı belə məlum deyil. Şairin Fəqir sözünü özünə təxəless götürdüyü ehtimal edilir. Fəqir keçmiş Sufizm termini olub mənası kasıb deməkdir. Şairin yalnız Səfəvilər Dövlətinin Şirvan bəylərbəyliyinə aid Miskincə kəndində anadan olduğu məlumdur.^[1] XVIII əsrdə Səfəvilər Dövləti dövründə yazıb yaratdığı məlumdur.^[2]

Şairin yaradıcılığı iki hissəyə bölünür: sevgi lirikası və sosial etiraz lirikası. Sevgi lirikasına Fəqirin "Gəldin" və "Görünməz" kimi şeirləri daxildir. "Gəldin"də lirik qəhrəman nikbin əhvali-ruhiyyə ilə seçilir, buna səbəb sevgilisinin gəlişidir. Şeir təzadlı kədərli və sevincli hisslərdən ibarətdir. Sevgilinin gedişi, lirik qəhrəmanın kədərli hissləri keçmiş zaman fonunda, gəlişi və sevincli hissləri isə indiki zaman fonunda səslənir:^[2]

Nə müddətdir getmiş idin,
Mənim yarım, sən xoş gəldin.
Məni candan etmiş idin,
Axır edib biquş gəldin.

Su tək getdin axa-axa,
Canım oda yaxa-yaxa.
İndi durub baxa-baxa,
Maral kimi sərxoş gəldin.

Bu Fəqiri yad eylədin,
Könlümü bərbad eylədin.
İndi gəlib şad eylədin,
Bir halımı soruş, gəldin.

Lakin Fəqirin şeirində poetik zaman xronoloji zamanla üst-üstə düşmür. Kədərli və faciəli keçmiş zamanda təqdim olunur, xronoloji cəhətdən indiki, sevincli isə indiki zamanda təqdim olunur. Bütün bunlar xronoloji olaraq gələcəyə aid edilə bilər. Şair indiki zamanda, şair öz arzu idealını yaradır və onun gerçəkliyinə xəyanət edir. İnsan psixikasının kontekstdə ifadə olunan nikbinlik və şeirin sətiraltı mətnindən irəli gələn bədbinlik kimi cəhətlərinin qarşıdurması buradan irəli gəlir. "Görünməz" poemasında lirik qəhrəmanın vəziyyəti daha sakitdir və parlaq rənglərlə verilmiş sevgilinin təsviri ilə kədərli duyğularla müşayiət olunan özünü açmaq diqqət mərkəzindədir. Bu paralellər lirik qəhrəmanın hissinə toxunur. Şeir həm də psixoloji çərçivə ilə səciyyələnir:^[2]

Gecə-gündüz həsrətində qalmışam,
Ol səhmili tərlan hanı, görünməz,
Yandırıbdır məni eşqin atəşi.
Ala gözlü xuban hanı, görünməz.

Xalq içində məni Məcnun eyləyən,
Dəmbədəm çeşmimi pürxun eyləyən,
Səhralarda məni gülgün eyləyən,
O gözləri fəttan hanı, görünməz.

Ol mələk-mənzərim, pəri peykərim,
Günəş təldə ləmə, qönçə dilbərim,
Qolları şümşadım, getdi ərərim,
Ol sərvi xuraman hanı, görünməz.

Cismin hicr odunda bürən olubdur.
Bu şəhla gözlərim al qanı olubdur.
Xublara bu canım qurban olubdur,
Canım alan canan hanı, görünməz.

Əqlimi başından edən sərsəri,
O tavuz nişanlı, firiştə pəri,
Fəqirin sevdigi gözəl dilbəri.
Ol mahi-mehriban hanı, görünməz.

Fəqirin etiraz lirikasına "Ağlaşır" şeiri də daxildir. Şerin əsasını ağlaşma təşkil edir və hamı ağlayır: həm insanlar, həm də təbiət. Buna səbəb onların dörd tərəfdən düşmənlərin mühasirəyə almasıdır. Poemada cəmiyyət əks təbəqələrə bölünmədiyi üçün əsərin mərkəzində lirik qəhrəmanın subyektiv yaşantıları deyil, cəmiyyətin epik vəziyyəti dayanır.^[2] Cəmiyyətin antoloji təbəqələri: alimlər, şairlər, xanlar və sultanlar ümumi düşməni dəf etmək üçün birləşirlər, buna görə hamı ağlayır:^[2]

Əsirləri salma mənim yadıma,
Ara, bu cəmində yağılar ağlaşır.
Sən deyirsən: gecə-gündüz ağlaram,
Cəmi o bülbüllər, bağlar ağlaşır.

Yağı düşmən alıbdır dörd yanlarım,
Mümkün olmaz qurtarsınlar canlarım,
Taman edib zikr, verdi sannarım,
Düşər yadlarına çağlar, ağlaşır.

Güc vəxt bada getməz haqqı-sayları,
Haqqı yanında qəbul olar payları.
Hesab edər keçən ili, ayları,
Əynində qaralar, ağlar ağlaşır.

Alimlər, şairlər düşdü dərbədər,
Vətəni dillərdə edərlər əzbər,
Saldılar qəbirə qəmi sərasər,
Peşman olub o insanlar ağlaşır.

Fəqir deyir: mənə oldu aşikar.
Göydə səyyarələr taman qan ağlar,
Yıxılıb aləmlər, cümlə hər nə var,
Bu hələ soltanlar, xanlar ağlaşır.

• С. А. Бедирханов. Азербайджаноязычная лезгинская поэзия ХVIII-ХIХ веков. Махачкала. 1999.
• С. А. Бедирханов. Азербайджаноязычная поэзия народов Южного Дагестана (XVII-XVIII вв.). Махачкала. Ф. М. Ибрагимова. 2007.